http://rasekhoon.net

روایات تحریف قرآن را علمای شیعه متواتر می‌دانند یا مستفیضه؟
روایات شیعه در مورد تحریف قرآن را می‌توان به دو بخش تقسیم کرد: 1. روایاتی که سندی ضعیف دارند یا مرسله و یا مقطوع السند هستند که غیر معتبرند، که همین قسم از روایات گروه عمده و غالب روایات می‌باشد. 2. روایاتی که از ثقات معتبر نقل شده­اند که این بخش از روایات هم قابل تقسم به دو گروه می‌باشد: گروه اول: منافاتی با روایاتی که بر عدم تحریف قرآن دلالت دارند نداشته و با آنها قابل جمع هستند. گروه دوم: روایاتی هستند که با روایات گویای عدم تحریف قابل جمع نیستند که این دسته از روایات بسیار کم هستند و به حد تواتر نمی رسند. مهم‌ترین کتابی که روایات تحریف نما، در آن جمع شده است؛ کتاب فصل الخطاب مرحوم میرزا حسین نوری می‌باشد. که با زیادی روایاتی که نقل کرده به حد تواتر نمی‌رسد و از آحاد تجاور نمی کند، چرا که مجموع آن روایات 1122 روایت می‌‌باشد، که 815 روایت آن از کتبی بی اعتبار و مجهول بلکه بی اساس و جعلی می‌باشد نقل شده است. بنابراین 307 روایت باقی می‌ماند که 107 مورد آن راجع به اختلاف قرائات است و تنها 200 روایت باقی مانده در کتب معتبر نقل شده است، اما این روایات 200 گانه هم بر انواعی قابل تقسیم هستند: 1. تعداد زیادی از آنها مربوط به تفسیر آیات می‌باشند. 2. روایاتی هم می‌گویند که ائمه علیهم السلام برخی از آیات را طور دیگری تلاوت می‌کرده‌اند که این گروه روایات به جهت کم بودن و خبر واحد بودن اعتباری ندارند چون قرآن با خبر متواتر ثابت می‌شود نه با خبر واحد. 3. در بعضی از روایات لفط تحریف به کار رفته که مراد، تحریف معنوی است نه لفظی. مانند روایتی که در کافی، ج8 ، ص53، رقم 16، آمده است که امام باقر علیه السلام در نامه‌ای به سعد الخیر نوشته‌اند: (و کان من نبذهم الکتاب اذا قاموا حروفه و حرفوا حدوده...) و از کنار گذاشتن کتاب توسط آنها این است که آنها حروف آن را مواظبت کرده و به پا داشتند ولی حدود آن را تحریف کردند. 4. روایاتی هم در آن کتاب گرد آمده است که اصلاً ربطی به تحریف ندارد مانند این‌که در صفحة 349 از امام صادق علیه السلام نقل کرده‌ است که وقتی حضرت سورة قل هو الله احد را در نماز وتر می‌خواند پس از آن می‌گفت: (کذلک الله ربی) که بی ربط بودن آن با تحریف، کاملاً مشخص است. چون (کذلک الله ربی) را حضرت در مقام اقرار به محتوای سوره می‌فرموده‌اند نه به عنوان بخشی از سوره. 5. روایات مربوط به ایجاد خیمه‌های توسط حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه در زمان ظهور و آموزش دادن قرآن که از آنها استفاه می‌شود که قرآن که در آن زمان تدریس می‌شود همین قرآن است و فقط در نحوة تألیف و چینش ترتیب سور با این قرآن فرق دارد به اضافه برخی از توضیحات و تفاسیر که در حاشیه آن ثبت شده باشد به نحوی که کاملا با متن قرآن متفاوت باشد. نمونه آن روایات این است که جابر جعفی از امام باقر علیه السلام نقل می‌کند که جعفی فرمود: (اذا قام قائم آل محمد صلی الله علیه و آله ضرب فساطیط لمن یعلم الناس القرآن علی ما انزل الله فاصعب ما یکون علی من حفظه الیوم لانه یخالف فیه التألیف) یعنی وقتی که قائم آل محمد صلی الله علیه و آله قیام کند خیمه‌هایی برای کسانی که به مردم قرآن را طبق آن چه خدا نازل کرده یاد بدهند بر پا می‌کنند. پس یاد گرفتن آن برای کسانی که الآن آن را حفظ هستند بسیار سخت خواهد بود. زیرا آن قرآن با قرآن موجود فعلی در تألیف مخالف است. 6. روایاتی هم دلالت بر نزول بخشی از آیات در شأن اهل بیت علیهم السلام دارند که این دسته نیز ارتباطی با تحریف ندارد[1]. بدین ترتیب روایات دال بر تحریف لفظی، اخبار آحاد هستند نه مستفیض و یا متواتر. چنان‌که برخی از علمای شیعه نیز به این مسأله تصریح کرده‌اند. به عنوان نمونه عبارت چندتن از بزرگان که در کتاب التحقیق فی نفی التحریف عن القرآن الشریف، آمده است، شیخ طوسی می گوید: (روایات زیادی توسط عامه و خاصه روایت شده که در مورد نقصان بسیاری از آیات قرآن و جابجایی بعضی دیگر می باشد. اما طریق آنها آحاد است و موجب علم و عمل نیستند و بهتر آن است که از آنها اعراض کرد و خود را به آنها مشغول نکرد) سید مرتضی هم فرموده است: (اخبار ضعیفه‌ای را که خیال کرده‌اند آنها صحیح است قائل به تحریف ذکر کرده‌اند که با چنین روایاتی نمی‌شود از قرآنی که صحتش معلوم و قطعی است روی گرداند). علامه مجلسی قدس سره فرموده است: (اخباری که در مورد تحریف وارد شده، اخبار آحادند که نمی‌توان در پیشگاه خدا قطع بر صحت آنها پیدا کرد. در نتیجه، روایات تحریف قرآن در شیعه نه متواتر است نه مستفیض.) معرفی منبعی جهت مطالعه بیشتر: 1 سلامة القرآن من التحریف، الدکتور فتح الله المحمدی، (تهران، پیام آزادی، چاپ اول، 1420ه . ق) ج1، ص35 98. [1]. رک: معرفت، محمد هادی، صیانة القرآن من التحریف، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ دوم، 1418ه . ق، ص239286.
عنوان سوال:

روایات تحریف قرآن را علمای شیعه متواتر می‌دانند یا مستفیضه؟


پاسخ:

روایات شیعه در مورد تحریف قرآن را می‌توان به دو بخش تقسیم کرد:
1. روایاتی که سندی ضعیف دارند یا مرسله و یا مقطوع السند هستند که غیر معتبرند، که همین قسم از روایات گروه عمده و غالب روایات می‌باشد.
2. روایاتی که از ثقات معتبر نقل شده­اند که این بخش از روایات هم قابل تقسم به دو گروه می‌باشد: گروه اول: منافاتی با روایاتی که بر عدم تحریف قرآن دلالت دارند نداشته و با آنها قابل جمع هستند. گروه دوم: روایاتی هستند که با روایات گویای عدم تحریف قابل جمع نیستند که این دسته از روایات بسیار کم هستند و به حد تواتر نمی رسند.
مهم‌ترین کتابی که روایات تحریف نما، در آن جمع شده است؛ کتاب فصل الخطاب مرحوم میرزا حسین نوری می‌باشد. که با زیادی روایاتی که نقل کرده به حد تواتر نمی‌رسد و از آحاد تجاور نمی کند، چرا که مجموع آن روایات 1122 روایت می‌‌باشد، که 815 روایت آن از کتبی بی اعتبار و مجهول بلکه بی اساس و جعلی می‌باشد نقل شده است. بنابراین 307 روایت باقی می‌ماند که 107 مورد آن راجع به اختلاف قرائات است و تنها 200 روایت باقی مانده در کتب معتبر نقل شده است، اما این روایات 200 گانه هم بر انواعی قابل تقسیم هستند:
1. تعداد زیادی از آنها مربوط به تفسیر آیات می‌باشند. 2. روایاتی هم می‌گویند که ائمه علیهم السلام برخی از آیات را طور دیگری تلاوت می‌کرده‌اند که این گروه روایات به جهت کم بودن و خبر واحد بودن اعتباری ندارند چون قرآن با خبر متواتر ثابت می‌شود نه با خبر واحد. 3. در بعضی از روایات لفط تحریف به کار رفته که مراد، تحریف معنوی است نه لفظی. مانند روایتی که در کافی، ج8 ، ص53، رقم 16، آمده است که امام باقر علیه السلام در نامه‌ای به سعد الخیر نوشته‌اند: (و کان من نبذهم الکتاب اذا قاموا حروفه و حرفوا حدوده...) و از کنار گذاشتن کتاب توسط آنها این است که آنها حروف آن را مواظبت کرده و به پا داشتند ولی حدود آن را تحریف کردند. 4. روایاتی هم در آن کتاب گرد آمده است که اصلاً ربطی به تحریف ندارد مانند این‌که در صفحة 349 از امام صادق علیه السلام نقل کرده‌ است که وقتی حضرت سورة قل هو الله احد را در نماز وتر می‌خواند پس از آن می‌گفت: (کذلک الله ربی) که بی ربط بودن آن با تحریف، کاملاً مشخص است. چون (کذلک الله ربی) را حضرت در مقام اقرار به محتوای سوره می‌فرموده‌اند نه به عنوان بخشی از سوره. 5. روایات مربوط به ایجاد خیمه‌های توسط حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه در زمان ظهور و آموزش دادن قرآن که از آنها استفاه می‌شود که قرآن که در آن زمان تدریس می‌شود همین قرآن است و فقط در نحوة تألیف و چینش ترتیب سور با این قرآن فرق دارد به اضافه برخی از توضیحات و تفاسیر که در حاشیه آن ثبت شده باشد به نحوی که کاملا با متن قرآن متفاوت باشد. نمونه آن روایات این است که جابر جعفی از امام باقر علیه السلام نقل می‌کند که جعفی فرمود: (اذا قام قائم آل محمد صلی الله علیه و آله ضرب فساطیط لمن یعلم الناس القرآن علی ما انزل الله فاصعب ما یکون علی من حفظه الیوم لانه یخالف فیه التألیف) یعنی وقتی که قائم آل محمد صلی الله علیه و آله قیام کند خیمه‌هایی برای کسانی که به مردم قرآن را طبق آن چه خدا نازل کرده یاد بدهند بر پا می‌کنند. پس یاد گرفتن آن برای کسانی که الآن آن را حفظ هستند بسیار سخت خواهد بود. زیرا آن قرآن با قرآن موجود فعلی در تألیف مخالف است. 6. روایاتی هم دلالت بر نزول بخشی از آیات در شأن اهل بیت علیهم السلام دارند که این دسته نیز ارتباطی با تحریف ندارد[1]. بدین ترتیب روایات دال بر تحریف لفظی، اخبار آحاد هستند نه مستفیض و یا متواتر. چنان‌که برخی از علمای شیعه نیز به این مسأله تصریح کرده‌اند. به عنوان نمونه عبارت چندتن از بزرگان که در کتاب التحقیق فی نفی التحریف عن القرآن الشریف، آمده است، شیخ طوسی می گوید: (روایات زیادی توسط عامه و خاصه روایت شده که در مورد نقصان بسیاری از آیات قرآن و جابجایی بعضی دیگر می باشد. اما طریق آنها آحاد است و موجب علم و عمل نیستند و بهتر آن است که از آنها اعراض کرد و خود را به آنها مشغول نکرد) سید مرتضی هم فرموده است: (اخبار ضعیفه‌ای را که خیال کرده‌اند آنها صحیح است قائل به تحریف ذکر کرده‌اند که با چنین روایاتی نمی‌شود از قرآنی که صحتش معلوم و قطعی است روی گرداند). علامه مجلسی قدس سره فرموده است: (اخباری که در مورد تحریف وارد شده، اخبار آحادند که نمی‌توان در پیشگاه خدا قطع بر صحت آنها پیدا کرد. در نتیجه، روایات تحریف قرآن در شیعه نه متواتر است نه مستفیض.)
معرفی منبعی جهت مطالعه بیشتر:
1 سلامة القرآن من التحریف، الدکتور فتح الله المحمدی، (تهران، پیام آزادی، چاپ اول، 1420ه . ق) ج1، ص35 98.


[1]. رک: معرفت، محمد هادی، صیانة القرآن من التحریف، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ دوم، 1418ه . ق، ص239286.





1396@ - موتور جستجوی پرسش و پاسخ امین