دنیا براساس نظم خاص وقانون آفریده شده ودنیای اسباب وعلل است؛ این اسباب به دست خدا وبه اراده الهی است[1] ؛ یکی از اسباب دعا وتوسل است با ابزارهای مختلف وروشهای گوناگون ؛ بنابراین می توان عریضه نویسی را نیز در ردیف اسباب راه یابی به خداوند از طریق اولیاء تعریف کرد ؛ بخش اول سئوال فقط مربوط به رقعه و عریضه نویسی نمی باشد بلکه در مورد هرگونه دعا و توسل دیگر هم مطرح می شود و گذشته از ائمه علیهم السلام در مورد خداوند هم آن را می توان مطرح کرد که با اینکه خودش ما را خلق کرده و کاملا می داند که هر بشری چه می خواهد و چه در دل آن می گذرد ولی با این وجود می فرماید که دعا کنید (ادعونی استجب لکم[2]).
عریضه نوشتن یکی از راه های توسل است که در طول تاریخ، در فرهنگ اسلامی همواره مورد توجه بوده است. گاهی افراد جامعه با یک سلسله نیاز و گرفتاری ها مواجه می شوند که بر حسب ظاهر، امکان برطرف نمودن آن ها از طریق عادی میسّر نیست یا حداقل بسیار مشکل است در چنین مواردی به جای ناامید شدن و زانوی غم در بغل گرفتن، از ناحیه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و ائمه معصومین علیهم السلام توصیه شده است که از اموری نظیر دعا و توسل که در جای خود اثبات شده (که هر یک از آن ها اگر از اسباب و علل عادی مؤثر نباشند کمتر از آن ها نیستند) کمک گرفته شود، آنگاه برای خود توسل، شیوه های مختلفی بیان شده که از جمله آن ها نوشتن عریضه است.
عریضه گاهی خطاب به خداوند متعال نوشته می شود و در آن فرد نیازمند ضمن اشاره به مشکل و حاجت مورد نظر خود به مقام و منزلت یکی از معصومین علیهم السلام یا همه آن ها در پیش گاه خداوند متوسل می شود. و یا اینکه عریضه مستقیما به خود معصوم نوشته می شود تا او به واسطه قرب و منزلتی که در نزد خداوند متعال دارد آن حاجت یا مشکل را درخواست کند و یا اینکه خود معصوم به واسطه ولایت و قدرتی که از ناحیه پروردگار عالم به او اعطا شده است، به اذن خداوند مهربان این نیاز و گرفتاری را برطرف سازد.[3]
در دین اسلام هم از روش نقلی در اثبات امور استفاده می کنند و هم از روش عقلی، توضیح آنکه: روش نقلی یعنی رجوع کردن به روایات و احادیث و سنت و روش و قول و فعل پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و ائمه معصومین علیهم السلام در استنباط و به دست آوردن حکم و هر چیز دیگری که مورد نیاز ما می باشد. و روش عقلی هم که معلوم است. اما نباید این نکته را فراموش کنیم که در بعضی موارد نقل، موجود است و می توان از آن استفاده کرد در حالی که برای عقل هیچ راهی برای دست یابی به آن نیست یا شاید در بعضی موارد بتوان گفت اصلا عقل آن را بعید می شمارد و در بعض موارد هم عقل و نقل در به دست آوردن حکم یکسان هستند. یکی از مواردی که برای به دست آوردن حکم آن باید به نقل رجوع کنیم همین شیوه توسل و دعا کردن است. پس معلوم می شود که بر آن نص شرعی داریم و می توانیم استنباط کنیم که توسل جستن به ائمه علیهم السلام یا خداوند متعال عبادت می باشد. که ائمه می فرمایند الدعا سلاح المومن یا خود خداوند می فرمایند: ادعونی استجب لکم مرا بخوانید تا دعای شما را استجابت کنم.[4] پس دعا در واقع خواندن محبوب از سوی بنده محب و عاشق و حضور وی در خلوت معشوق و همرازی و همجواری او در خلوت عارفان حق جو است.[5]
پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم می فرماید: آیا شما را راهنمایی نکنم به سلاحی که از دشمنانتان نجات بخشید و روزی شما را فراوان و سرشار سازد؟ گفتند بلی، فرمود: به درگاه پروردگارتان در شب و روز دعا کنید، که سلاح مومن است.[6]
پس نمی توان اشکال کرد چون آن ها از خواسته ما خبر دارند دیگر چه نیازی به دعا و توسل و عریضه نوشتن می باشد چون این امور در واقع وسیله ابراز عشق به خداوند می باشد و هم چنین آثار فراوانی دارد و روشی مهم و تأثیر گذار برای تعلیم و تربیت و تعالی بخشیدن به روح آدمی در ساحت های فردی واجتماعی نیز هست و حقیقت آن چیزی جز عبادت نیست و حتی به دلیل توجه به خداوند در انجام این عبادت شاید بر بسیاری از عبادات دیگر ترجیح داشته باشد. و حتی خود ائمه با اینکه خواسته خودشان را می دانستند و هم چنین می دانستند که خداوند چه چیزی را برای آن ها صلاح می داند ولی با این وجود دعا و نیایش می کردند و بیشترین معارف را با مضامینی در قالب دعا به ما رساندند.
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم می فرماید: (الدعاء مُخُّ العباده) دعا به منزله مغز همه عبادات است.[7]
گرچه دعا در ظاهر درخواست رفع نیازهای مادی و معنوی است، ولی در واقع، اعتراف به بندگی، فقر و عجز انسان است خداوند حکیم در قرآن کریم می فرمایند: (قُلْ مَا یَعْبَأُ بِکمْ رَبِّی لَوْلَا دُعَاؤُکمْ فَقَدْ کذَّبْتُمْ فَسَوْفَ یَکونُ لِزَامًا).[8]
ای پیغمبر به مردم بگو: اگر دعای شما نبود پروردگارم هیچ اعتنا و نظری به شما نمی کرد.
پس اصل دعا و توسل به خودی خود نوعی عبادت است که بسیاری از کمالات معنوی تنها از طریق آن قابل تحصیل است علی رغم احاطه علم معصومین علیهم السلام به تمامی نیازهای مؤمنین، باز مناسب است که آن ها همواره به دعا و توسل اهتمام بورزند تا به آن مراتب و منزلت های والا، دست پیدا کنند. ثانیا ما دعا و توسل و استغاثه را به دستور خداوند که عالم بر جمیع امور است انجام می دهیم یعنی خداوند حکیم و علیم که نظام هستی را بر اساس یک سلسله اسباب و عللی خلق کرده و اداره می نماید. با توجه به واقعیت های موجود و مصالحی که مقدّر شده از انسان می خواهد، یا خواسته که، جهت تحقق بعضی از کارها به اموری چون دعا و توسل متمسک شود. چرا که این امور خود در ردیف بسیاری از موضوعات دیگر از سنن الهی محسوب می شود که بر این مسأله آیه (ادعونی استجب لکم) دلالت صریح دارد، یعنی بسیاری از کارها در نظام عالم تنها از طریق توسل و درخواست و دعا قابل تحصیل و دست یابی هستند.
و در جواب قسمت دوم سئوال هم عرض می کنیم که باید جواب آن را از خود ائمه بپرسیم چون بر اساس عقل چیزی را که نمی دانیم باید از کسانی که می دانند سئوال کنیم خود ائمه علیهم السلام می فرمایند به ما عریضه بنویسید و نمونه عریضه نوشتن را هم به ما یاد داده اند. و در منابع روایی و کتب ادعیه موجود می باشد. از امام صادق علیه السلام نقل کردند که آن حضرت فرمودند: هر گاه کسی حاجت و درخواستی از خداوند متعال داشت و یا از موضوعی در هراس بود آن را به فلان ترتیب بنویسد و سپس آن نوشته را در آب جاری یا در چاهی بیندازد.
حال اینکه چرا حتما در آب بیندازد چون امام صادق علیه السلام فرموده است: یعنی تعبدی است و باید به دستور و شیوه ای که ایشان فرموده اند عمل کنیم. آیا می توان در مورد وضو سئوال کرد که چرا باید به این روش وضو بگیریم؟ به ناچار در جواب می گوییم چون پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم مبلّغ احکام و دستورات دینی می باشند باید خودش، روش آن را بگوید که به این صورت ایشان فرمودند.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1 زلال نیایش، سید جواد هاشمی.
2 جلوه گاه عرفان،شرح مناجات شعبانیه، محمد هادی عبد خدایی.
پی نوشتها:
[1] . کلینی ،الکافی،ج5،ص372
[2] . غافر/60
[3]. سید صادق سید نژاد، عریضه نویسی به اهل بیت، انتشارات مسجد جمکران، چاپ ششم، ص15.
[4]. غافر / 60.
[5]. سید جواد هاشمی، زلال نیایش، چاپ اول، ص39.
[6]. محمد باقر، مجلسی، بحارالأنوار، ج43، باب 10، ص235.
[7]. همان ج93، باب 14، ص300، ح37.
[8]. فرقان / 77.
منبع: اندیشه قم
