خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله قبل از عرب شدن چه قومیتی داشته اند؟

به نظر می رسد بهتر است به جای کلمه (خاندان) از کلمه (اجداد) پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله استفاده شود چرا که اگر ما قریش را خاندان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله بدانیم باید بگوئیم قریش از همان ابتدا عرب بوده اند.
در پاسخ به سوال مذکور باید اشاره کنیم که اجداد رسول اکرم صلی الله علیه و آله تا حضرت اسماعیل علیه السلام همگی عرب بوده اند.
ما ابتدا نسب پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله را ذکر می کنیم. سپس در خصوص حضرت ابراهیم و اسماعیل علیهما السلام و این که آنها چه قومیتی داشته اند. سخن خواهیم گفت.
نسب پیامبر اکرم- صلی الله علیه و آله -تا (عدنان) بدین صورت است:
محمد بن عبدالله بن عبدالمطلب بن هاشم بن عبد مناف بن قصی بن کلاب بن مرة بن کعب لوی بن غالب بن فهر بن مالک بن نضر بن کنانة بن خزیمة بن مدرکة بن الیاس بن مضر بن نزار بن معد بن عدنان).[1]
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله خود فرمودند: (وقتی نسبت من به عدنان رسید توقف کنید).[2]
آن حضرت در مورد نسب خویش تا حضرت اسماعیل- علیه السلام - و ذکر اسامی که نسب شناسان به عنوان اجداد آن حضرت ذکر می کردند فرمودند: (نسب شناسان نادرست گفته اند. خداوند فرموده است: وَقُرُونًا بَیْنَ ذَلِک کثِیرًا[3]؛ و از آنان طوایف بسیاری را هلاک کردیم.[4]
در میان اجداد پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فهر بن مالک بن نضر جد دهم آن حضرت به (قریش) معروف است.[5]
و قبیله قریش منسوب به او می باشد. از طرفی باید دانست که حضرت اسماعیل علیه السلام از اجداد رسول خدا صلی الله علیه و آله می باشد و نسب پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به ایشان می رسد.[6]
برای روشن تر شدن مطلب لازم است که ابتدا تقسیم بندی که در خصوص اعراب وجود دارد را ذکر کنیم.
اعراب به دو دسته اعراب عاربه (قحطانی، اعراب اصیل) و اعراب مستعربه (عدنانی، عرب شده) تقسیم می شوند. اعراب عاربه نسبشان به یعرب بن قحطان می رسد و اعراب مستعربه از صلب حضرت اسماعیل علیه السلام می باشند.[7] امّا چرا حضرت اسماعیل- علیه السلام - جد اعراب مستعربه است، اعرابی که رسول خدا صلی الله علیه و آله و خاندان آن حضرت نیز از جمله آنها هستند؟ به نظر می رسد باید کمی عقب تر برگردیم و به حضرت ابراهیم علیه السلام قومیت او و اقدام او در آوردن اسماعیل و مادرش هاجر به مکه اشاره کنیم.
حضرت ابراهیم علیه السلام در دهکده (اور) ولادت یافت.[8] (اور) دهکده ای میان کوفه و بصره امروزی بوده است.[9]
به نظر می رسد حضرت ابراهیم علیه السلام اصالتا (سریانی) بوده و بعدها به زبان (عبرانی) نیز تکلم کرده است در روایتی از ابن عباس است که وقتی ابراهیم علیه السلام از آتش (نمرود) بیرون آمد فرار کرد. در این زمان زبان (سریانی) داشت و چون از نزدیک حران از فرات گذشت خداوند زبان وی را دگرگون کرد و آن (زبان) را (عبرانی) گفتند.[10] به سبب این که از فرات عبور کرده بود. نمرود افرادی را به دنبال ابراهیم علیه السلام فرستاد و دستور داد هر کس (سریانی) سخن می گوید را پیش من بیاورید. مأموران نمرود ابراهیم علیه السلام را دیدند. امّا ابراهیم عبرانی سخن می گفت به همین خاطر او را رها کردند.[11]
سید نعمت الله جزایری می نویسد: پنج نفر از انبیاء (سریانی) هستند، آدم، شیث، ادریس، نوح و ابراهیم).[12]
مسعودی می نویسد، حضرت اسماعیل- علیه السلام - در زمانی که پدرش او و مادرش هاجر را در مکه سکونت داد همانند پدرش سریانی زبان بود. اسماعیل علیه السلام داماد قبیله جرهم شد و بر لغت آنها سخن گفت.[13]
در روایتی از امام باقر علیه السلام آمده است: (اسماعیل اوّلین کسی است که به زبان عربی تکلم کرد و ابراهیم علیه السلام هنگام ساختن خانه کعبه با زبان عبرانی به او می گفت: ای اسماعیل (هانی ابن) یعنی سنگ به من بده و اسماعیل در جواب به عربی می گفت( یا ابه هاک حجرا) یعنی ای پدر سنگ را بگیر).[14]
برخی قائلند منظور از این روایت این است که اسماعیل علیه السلام اولین نفر از فرزندان ابراهیم علیه السلام است که به خاطر ارتباط با قبیله جرهم زبان عربی را یاد گرفت و با آن تکلم کرد.[15]
دیار بکری در این رابطه می نویسد: (مراد این است که اسماعیل علیه السلام اوّلین کسی است که به عربی فصیح و بلیغ سخن گفت، با این که او اصل این لغت را از جرهم آموخت".[16]
با توجه به مطالبی که بیان شد چه حضرت ابراهیم علیه السلام اصالتا سریانی بوده است یا عبرانی به هر حال فرزندش اسماعیل- علیه السلام - به خاطر ارتباط با قبیله جرهم و وصلت با آنها زبان عربی را در مکه فرا گرفت. بنابراین اسماعیل- علیه السلام - در واقع عرب نبوده است بلکه او مستعربه (عرب شده) می باشد.
درنتیجه اگر ما قریش را خاندان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله بدانیم، باید بگوییم این خاندان از همان ابتدا و بلکه قبل از آن (از زمان اسماعیل) به بعد عرب بوده اند. و اگر اجداد آن حضرت را در نظر داشته باشیم باز هم باید بگوییم که آنها همگی تا حضرت اسماعیل علیه السلام عرب بوده اند. خود اسماعیل علیه السلام نیز زبان عربی را از قبیله جرهم که در مکه سکونت داشتند فرا گرفت، هر چند قبل از آن به زبان سریانی یا عبرانی سخن می گفت. بنابراین اجداد پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله قبل از اسماعیل و ابراهیم علیهما السلام و قبل از ایشان عرب نبوده اند. بلکه سریانی یا عبرانی بوده اند.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1 تاریخ انبیاء، سید هاشم رسولی محلاتی.
2 روش خلیل الرحمان، سید مهدی حائری.
3- سیره صحیح پیامبر(ص) دکترسپهری.

پی نوشتها:
[1]. طبری، محمد بن جریر ، تاریخ الامم و الملوک، ترجمه پاینده، ابوالقاسم، تهران، انتشارات اساطیر، چاپ پنجم، 1375ش، ج3، ص825-826 ؛ ماوردی، علی بن محمد، اعلام النبوه، بیروت، دارو مکتبه الهلال، چاپ اول، 1409ق، ج1، ص12.
[2]. عاملی، سید جعفر مرتضی، الصحیح من سیرة النبی الاعظم، بیروت، دارالهادی، چاپ چهارم، 1415ق، ج2، ص63.
[3]. سوره فرقان ، آیه 38.
[4]. ، بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، 1417ق، ص12.
[5]. مقریزی، احمد بن علی، امتاع الاسماع، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، 1420ق، ج1، ص5؛ حمیری، ابوالربیع، الاکتفاء بما تضمنه من مغازی رسول الله(ص)، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، 1420ق، ج1، ص17.
[6]. آیتی، محمد ابراهیم، تاریخ پیامبر اسلام، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ ششم، 1378ش، ص1.
[7]. طبری، پیشین، ج1، ص144.
[8]. همان، ج1، ص176.
[9]. همان، (اور) از شهرهای بابل بوده است.
[10]. برخی قائلند ابراهیم – علیه السلام - اولین کسی است که عبرانی سخن گفت. مسعودی، علی بن حسین ، التنبیه و الاشراف، ترجمه پاینده، ابوالقاسم، تهران، 1365ش، ص75.
[11]. طبری، پیشین، ج1، ص232؛ ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ترجمه مهدوی دامغانی، محمود تهران، نشر فرهنگ و اندیشه ، بی تا، ج1، ص33.
[12]. جزایری، سید نعمت الله، قصص الأنبیاء، ترجمه مشایخ، فاطمه، تهران، انتشارات فرجان، چاپ اول، 1381ش، ص14.
[13]. مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، قم، دارالهجره، چاپ دوم، 1409ق، ج2، ص45.
[14]. ، طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ترجمه تهران، انتشارات فراهانی، چاپ اول، 1360ش، ج2، ص52 51.
[15]. طبرسی، همان، ج2، ص51، پاورقی.
[16]. دیار بکری، حسین بن محمد، تاریخ الخمیس فی احوال انفس نفیس، بیروت، دارصادر، بی تا، ج1، ص98.
منبع: اندیشه قم