با سلام
می خواستم طبق دو کتاب تفسیر نمونه و تفسیر نور به این سوالم به طور مفصل توضیح دهید.
آیا شیطان فرشته بود؟

با عرض سلامآیا شیطان فرشته بود؟می‌دانیم فرشتگان پاک و معصومند، و قرآن هم به پاکی و عصمت آنها اعتراف کرده، آنجا که می‌گوید:" بَلْ عِبادٌ مُکْرَمُونَ لا یَسْبِقُونَهُ بِالْقَوْلِ وَ هُمْ بِأَمْرِهِ یَعْمَلُونَ"" آنها بندگان گرامی خدا هستند، در هیچ سخنی بر او پیشی نمی‌گیرند و فرمانهای او را گردن می‌نهند" (آیه 36 و 37 سوره انبیاء).اصولا از آنجا که در جوهر آنها عقل است و نه شهوت بنا بر این کبر و غرور و خودخواهی، و بطور کلی انگیزه‌های گناه در آنها وجود ندارد.از طرفی استثناء" ابلیس" در آیات فوق (و بعضی آیات دیگر قرآن) از جمع" ملائکه" این تصور را به وجود می‌آورد که ابلیس از فرشتگان بوده و با توجه به عصیان و سرکشی او این اشکال به نظر می‌رسد که چگونه از فرشته‌ای این گناهان کبیره ممکن است سر بزند؟! بخصوص اینکه در بعضی از خطبه‌های نهج البلاغه نیز آمده است که:ما کان اللَّه سبحانه لیدخل الجنة بشرا بامر اخرج به منها ملکا: " هرگز ممکن نیست خداوند انسانی را به بهشت بفرستد در برابر کاری که بخاطر آن فرشته‌ای را از بهشت رانده است" (اشاره به غرور ابلیس است) (1) آیات فوق این مشکل را حل کرده می‌گوید:" کانَ مِنَ الْجِنِّ" (ابلیس از طائفه جن بود) آنها موجوداتی هستند از چشم ما پنهان و دارای عقل و شعور و خشم و شهوت.و می‌دانیم کلمه" جن" هر گاه در قرآن اطلاق می‌شود اشاره به همین گروه است ولی آن دسته از مفسران که معتقدند ابلیس از فرشتگان بوده آیه فوق را به مفهوم لغوی آن تفسیر می‌کنند، و می‌گویند منظور از" کانَ مِنَ الْجِنِّ" این است که ابلیس از نظر پنهان بود، همچون سایر فرشتگان، در حالی که این معنی کاملا خلاف ظاهر است.از دلائل واضحی که مدعای ما را اثبات می‌کند، این است که قرآن از یک سو می‌گوید:" وَ خَلَقَ الْجَانَّ مِنْ مارِجٍ مِنْ نارٍ"" جن را از شعله‌های مختلط آتش آفرید" (سوره الرحمن آیه 15).و از سوی دیگر هنگامی که ابلیس از سجده بر آدم سرپیچید منطقش این بود" خَلَقْتَنِی مِنْ نارٍ وَ خَلَقْتَهُ مِنْ طِینٍ"" مرا از آتش آفریدی و او را از خاک و آتش برتر از خاک است" (اعراف آیه 12).از این گذشته آیات فوق برای ابلیس" ذریه" (فرزندان) قائل شده است، در حالی که می‌دانیم فرشتگان ذریه ندارند.مجموع آنچه گفته شد به ضمیمه ساختمان جوهره فرشتگان بخوبی گواهی می‌دهد که ابلیس هرگز فرشته نبوده ولی از آنجا که در صف آنها قرار داشت و آن قدر پرستش خدا کرده بود که به مقام فرشتگان مقرب خدا تکیه زده بود مشمول‌خطاب آنها در مساله سجده بر آدم شده و سرپیچی او به صورت یک استثناء در آیات قرآن بیان گردیده، و در خطبه قاصعه نام" ملک" مجازا بر او نهاده شده است. (دقت کنید).در کتاب" عیون الاخبار" از امام علی ابن موسی الرضا می‌خوانیم:" فرشتگان همگی معصومند و محفوظ از کفر و زشتیها به لطف پروردگار، راوی حدیث می‌گوید: به امام عرض کردم مگر ابلیس فرشته نبود؟ فرمود: نه، او از جن بود، آیا سخن خدا را نشنیده‌اید که میفرماید:" وَ إِذْ قُلْنا لِلْمَلائِکَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِیسَ کانَ مِنَ الْجِنِّ"در حدیث دیگری از امام صادق ع نقل شده که یکی از یاران خاصش می‌گوید:" از امام در باره ابلیس سؤال کردم که آیا از فرشتگان بود فرمود نه از جن بود، ولی همراه فرشتگان بود، آن چنان که آنها فکر می‌کردند از جنس آنان است (بخاطر عبادت و قربش نسبت به پروردگار) ولی خدا می‌دانست از آنها نیست، هنگامی که فرمان سجود صادر شد آنچه می‌دانیم تحقق یافت" (پرده‌ها کنار رفت و ماهیت ابلیس آشکار گردید)منبع:تفسیر نمونه، ج‌12، ص: 467موفق باشید