با توجه به تفسیرالمیزان :
آیا شیطان فرشته بود ؟ به طور مفصل توضیح دهید

با عرض سلاممفهوم شیطان در کتب لغت چنین بیان شده که هر چیز متمرد اعم از جن و انس و هر جنبنده را شامل می‌شود. شیطان از ماده (شطن شطونا یعنی دور شد دور شدنی) وجه تسمیه آن است که از درگاه حضرت آفریدگار مطلق رانده شده است. در مجمع‌السلوک آمده است (شیطان آتشی ناصاف است که آمیخته به تاریکی کفر است در جسم و روان آدمی مانند خون جریان دارد) فرهنگ دهخدا آن را چنین معنا کرده است: وجودی مظهر خبث و شرارت که موجب گمراهی و شرک و غرور و ظلم و بدبختی افراد بشر گردد باید متذکر شد: اولًا، شیطان یا ابلیس (جن) بوده است نه فرشته (فسجدوا إلّا إبلیس کان من الجنِّ(1) پس سجده کردند جز ابلیس که از جن بود). علاوه بر این شیطان به تصریح قرآن از جنس آتش بوده است(2) ولی در هیچ جای قرآن نیامده است که ملائکه و فرشتگان از آتش خلق شده باشند. همچنین در قرآن تصریح شده که ابلیس عصیان کرد و حال آن که فرشتگان به دلیل ماهیت خلقتشان به هیچ وجه عصیان نمی‌کنند. ثانیا، براساس آیات قرآن که طرح تفصیلی و تفسیر آن در این مجال ممکن نیست، جن مانند انسان، موجودی مختار، انتخابگر و صاحب اراده است و هنگامی که بر سر دو راهی قرار گیرد، یکی را برمی‌گزیند. سوره‌های: ذاریات/ 56 انعام/ 130 جن، 15، 14 و 11 بقره/ 24 تحریم/ 6 اعراف 38. بنابراین، شیطان از آن‌جا که جن بوده است، موجودی انتخابگر و صاحب اراده بوده و توان سرپیچی از فرمان خداوند را داشته است. ظاهر خطاب الهی ((3)) این است که ابلیس از فرشتگان استثنا می‌شود. محققین معتقدند که ابلیس از جن بوده و ماهیتی متفاوت با فرشتگان دارد. لذا در بررسی این آیات گروهی معتقدند که فرشتگان و ابلیس با هم به یک امر مأمور به سجده شده‌اند. اما از باب غلبه فرشتگان و اکثریت آن‌ها در آیات الهی چنین تعبیر شده که به فرشتگان امر کردیم. گروهی دیگر معتقد شده‌اند که اساساً دو امر شده یکی به فرشتگان و دیگری به ابلیس. اما در آیه تنها امر اول ذکر شده است. مرحوم علامه طباطبایی (ره) نظر دیگری دارند. ایشان می‌فرمایند ابلیس در مقام و رتبه‌ای بود که فرشتگان در آن مقام قرار داشتند (و این شاید به دلیل عبادات زیاد ابلیس باشد) امیرالمؤمنین (ع) در همین خطبه قاصعه می‌فرماید: ابلیس شش هزار سال خداوند را عبادت کرد که معلوم نیست از سال‌های دنیا بوده یا آخرت. و لذا متمایز از آنان نبود و امر به سجده متوجه همین مقام و مرتبه بود. اما ابلیس به دلیل مخالفت و عصیانش از این مقام تنزل کرده و از فرشتگان متمایز شد. بنابر این تعبیر حضرت علی (ع) در خطبه قاصعه نیز همین ملاک می‌تواند باشد. در واقع حضرت می‌فرمایند: ابلیسی که در مقام و مرتبه در رتبه ملائکه بود، به واسطه استکبار از آن مرتبه تنزل نمود ((4). نکته قابل توجه این است که فهم معارف دینی از طریق نظر به همه متون دینی میسر است و آن چه از مجموع متون دینی فهمیده می‌شود ملاک می‌باشد و همان طور که گذشت به صراحت قرآن ابلیس از جنّ می‌باشد. لذا مرحوم علامه با توجه به مجموع آیات در این باب این نظر را ارائه کرده‌اند پی‌نوشت‌ (1)) کهف 05. (2)) اعراف/ 112. (3) حجر، آیه‌ی 30 و 31 (4) علامه طباطبایی، المیزان، ذیل آیه 11 سوره اعراف موفق باشید