بری الذمه
كسی كه چيزی برگردن او نيست.
شخصی گندمش را به دولت فروخته، بدون آن که زکاتش را داده باشد، آیا پولی را که گرفته حلال است یا خیر؟ برای برئ الذمّه شدن باید چه کرد؟
معاملاتی که انجام گرفته، چه با دولت و یا غیر آن بنظر ما صحیح است ولی حاکم شرع یا وکیلش حقّ دارند جنس را از خریدار بگیرند (البتّه اگر صاحبش زکات پرداخت نکرده است) و راه برئ الذمّه شدن آن است که مقدار یقینی از خود گندم و یا قیمت روز آن را پرداخت نماید.
معاملاتی که انجام گرفته، چه با دولت و یا غیر آن بنظر ما صحیح است ولی حاکم شرع یا وکیلش حقّ دارند جنس را از خریدار بگیرند (البتّه اگر صاحبش زکات پرداخت نکرده است) و راه برئ الذمّه شدن آن است که مقدار یقینی از خود گندم و یا قیمت روز آن را پرداخت نماید.
عنوان سوال:
شخصی گندمش را به دولت فروخته، بدون آن که زکاتش را داده باشد، آیا پولی را که گرفته حلال است یا خیر؟ برای برئ الذمّه شدن باید چه کرد؟
پاسخ:
معاملاتی که انجام گرفته، چه با دولت و یا غیر آن بنظر ما صحیح است ولی حاکم شرع یا وکیلش حقّ دارند جنس را از خریدار بگیرند (البتّه اگر صاحبش زکات پرداخت نکرده است) و راه برئ الذمّه شدن آن است که مقدار یقینی از خود گندم و یا قیمت روز آن را پرداخت نماید.
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
- کسی که در میزان وجوب کفّاره شکّ دارد، چقدر باید بدهد تا برئ الذمّه شود؟
- آیا میتوان مظالم را به سیل زدگان و زلزله زدگان داد؟ و اگر کسی پرداخت برئ الذمّه میشود؟
- شخصی یقین دارد روزه برای او ضرر دارد یا شکّ دارد یا احتمال دهد که ضرر داشته باشد روزه استیجاری گرفته در این صورت میتواند روزه بگیرد یا نه و اگر گرفت برئ الذمّه میشود یا خیر؟
- اگر مدیون هنگام پرداخت بدهی به طلبکار تذکّر ندهد که این وجه از بابت بدهی است، آیا در صورت آگاهی یا عدم توجّه طلبکار، بدهکار برئ الذمّه میشود؟
- شخصی تا به حال زکات نداده و یا این که دقیق حساب نکرده، اکنون میخواهد خود را برئ الذمّه کند باید چه کند و اگر فرزند طلبهای دارد آیا میتواند عوض پول به او برنج بدهد و آیا نیاز به اجازه هم میباشد؟
- کسی میداند پنج روز روزه قضا دارد نمیداند عمداروزه نگرفته یا مسافر بوده یا مریض بوده در این صورت پنج روز روزه قضا میگیرد کفّاره کدام را انجام دهد تا برئ الذمّه شود؟
- افراد خیّر و مؤمن که کمکهای خود را به صورت اهدائی و نذورات، ردّ مظالم، زکات اموال و غیره که به منظور کمک به نیازمندیهای عزیزان و خانوادههای بیسرپرست و ایتام و نگهداری و حمایت از معلولین ذهنی و جسمی تحت پوشش در اختیار مرکز عام المنفعه قرار میدهند برئ الذمّه میشوند یا خیر؟
- زارعین، هنگام چیدن پنبه صبح زود میروند تا بر اثر شبنم پنبه سنگین تر شود و یا این که مقداری قوزه نشکفته را درون کیسه میگذارند، آیا این غشّ در معامله است یا خیر؟ و اگر کسی بخواهد در آخر عمر برئ الذمّه شود چه باید بکند؟
- شخصی زمینی خریده برای ساختن منزل مسکونی، لکن زمین را فروخته و ماشینی برای امرار معاش خریده، آیا به پول زمین خمس تعلّق میگیرد؟
- شخصی که از درآمد سال برای همسرش طلا و جواهراتی که در شأن او میباشد، میخرد و آنها را فروخته و مجدّدامیخرد، آیا خمس دارد؟
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله بهجت] بنده مقداری از اموال دولت را بی جهت در جبهه از بین برده ام. اکنون برای بری ءالذمه شدن پولی را حساب کرده ام. آن را به چه کسی بدهم؟
- [آیت الله خامنه ای] شخصی چندین سال است که خمس درآمد سالانه خود را نمی پرداخته، و فعلاً نمی داند چه مقدار بدهی از این بابت دارد، او در حال حاضر چگونه می تواند خود را از خمس بری الذمّه نماید؟
- [آیت الله نوری همدانی] آیا هنگام پرداخت خمس قصد قربت واجب است؟ و چنانچه قصد قربت نکرد برئ الذمه میشود یا خیر؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] شخصی از کسی طلبی داشته و بدون اینکه به او بگوید او را برئ الذمه کرده است، آیا در صورت پشیمان شدن، می تواند رجوع و طلب خود را بگیرد؟
- [آیت الله خامنه ای] چندین سال است که مقداری از اموال مربوط به بیت المال نزد من است و اکنون می خواهم خود را برئ الذمّه نمایم، وظیفه من چیست؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] شخصی کارمند دولت بوده و از دنیا رفته است، دولت مبلغ پولی را بعنوان حق سابقه به خانواده او می دهد، آیا ثلث متوفی به مبلغ مذکور تعلق می گیرد؟
- [آیت الله خامنه ای] آیا چک به منزله پول نقد است به طوری که اگر بدهکار آن را به طلبکار بدهد برئ الذمّه می شود؟
- [آیت الله بروجردی] هرگاه زیدی پولی بدهد به عمروی که به بکری برساند و عمرو سهواً و یا عمداً بردارد تصرّف و خرج کند، لکن در صورت عمد هم قصدش دادن آن پول به بکر است، آیا در صورت عمد معصیتی متوجّه او میشود؟ و هرگاه مثل آن را به بکر داد بری الذمّه میشود یا خیر؟
- [آیت الله بروجردی] هرگاه زیدی پولی بدهد به عمروی که به بکری برساند و عمرو سهواً و یا عمداً بردارد تصرّف و خرج کند، لکن در صورت عمد هم قصدش دادن آن پول به بکر است، آیا در صورت عمد معصیتی متوجّه او میشود؟ و هرگاه مثل آن را به بکر داد بری الذمّه میشود یا خیر؟
- [آیت الله خامنه ای] اینجانب اقدام به استفاده شخصی از بیت المال کرده ام، وظیفه من برای برئ الذمّه شدن چیست؟ استفاده شخصی از امکانات بیت المال تا چه حدّی برای کارمندان جایز است؟ و در صورتی که با اذن مسئولین مربوطه باشد، چه حکمی دارد؟
مسائل مرتبط از این مرجع
- سفتههای ریالی که در بین مردم معامله میشود خود سفتهها مالیّت نداشته ومورد معامله نیست، ومورد معامله ریالهایی است که این سفتهها سند اثبات آنهاست، مثلاً زید یک خروار گندم را به دو هزار ریال فروخته وبرای آن سفته دو ماهه میگیرد، آنوقت این طلب را میفروشد به یکصد ریال کمتر یعنی به یکهزار ونهصد ریال نقد، وسفته برای اثبات دو هزار ریال طلب است، وشاهد بر این که این سفته مالیّت ندارد این است که شما یک خروار گندم را که میفروشی به دو هزار ریال اگر مشتری آن وجه را به شما داد ذمهاش برئ میشود، ولی اگر سفته داد ذمّهاش برئ نمیشود و به شما مقروض است تا این که دو هزار ریال را بپردازد و اگر سفته گم شود یا بسوزد باز هم مشتری ذمهاش مشغول است و باید وجه گندم را بپردازد، امّا اگر دو هزار ریال وجه نقد بفروشنده داده بود و آن گم شود یا بسوزد از کیسه فروشنده رفته و به مشتری هیچ مربوط نیست.
- در مسأله قبل گفته شد که حکم قرض دادن به بانک مانند حکم قرض گرفتن از بانک است، چنانچه در قرارداد وام شرط فائده وسود شده باشد ربا وحرام است وفرق نمیکند پولی که به بانک داده میشود به نحو سپرده ثابت باشد یعنی صاحب پول بر حسب قرارداد تا مدّت معیّنی نمیتواند از پول خود استفاده کند یا به نحو حساب در گردش که هر موقع بخواهد میتواند از پول خود استفاده کند، ولی چنانچه شرط سود نشده باشد وصاحب پول به این قصد پول خود را به بانک نمیدهد که فائدهای ازآن عاید او گردد و اگر سودی هم به او ندهند خود را طلبکار نمیداند و مطالبه نخواهد کرد، در این صورت گذاشتن پول نزد آن بانک جائز است واشکال ندارد. بانکی که بوسیله دولت سرمایهگذاری شده و به سرمایه دولت میباشد این بانکها را دولتی مینامند.
- اگر شخصی وقت نماز در شهر ومحل خودش گذشته باشد با این که آفتاب طلوع کرده و او نماز صبح را نخوانده و یا آفتاب غروب کرده و او نماز ظهر وعصر را نخوانده وسپس با هواپیما به محلّی مسافرت میکند که در آنجا آفتاب طلوع نکرده و یا غروب نکرده، آیا لازم است بر اونمازهایی که از او فوت شده، بطور ادأ یا قضأ یا به قصد ما فی الذمّه بجاآورد؟ احتیاط آن است که نمازها را به قصد ما فیالذمّه اعمّ از قضأ و یا ادأ بجا آورد گرچه میتواند به نیّت ادأ نماز را بخواند.
- قبرستانهای مسلمانها اگر در مسیر خیابان قرار گیرد چنانچه زمین آن قبرستان ملک کسی بوده باشد آن حکم املاک شخصی است که قبلاً گفته شد و اگر وقف کرده باشند، حکم آن نیز گفته شد واین در صورتی است که عبور ومرور از آن زمینها موجب هتک و بیحرمتی به مردههای مسلمانان نشود و اگر راه قرار دادن وعبور از آنها موجب هتک بوده باشد عبور از آنها جائز نیست. و اگر نه ملک کسی بوده ونه وقف میباشد زمین بایر وبدون مالک بوده قبرستان شده است،درصورتی که هتکبهمردهها نشود،تصرّف در آنها جائزاست. واز اینجا حکم مصالح باقیمانده از آنها بعد از خرابی معلوم میگردد که در فرض اوّل تصرّف در آنها وخرید وفروش آنها بدون اجازه مالک جائز نیست و در صورت دوم تصرّف در آنها احتیاج به اجازه متولی وقف دارد وپول آنچه فروخته شود، باید مصرف نزدیکترین قبرستان بشود و در فرض سوم بدون احتیاج به اجازه کسی تصرّف در آنها جائز است.
- سپردن پول به بانک دولتی به قصد زیاد شدن آن جایز نیست وگرفتن سود و فائده بر آن پول، ربا و حرام است ولی برای جلوگیری از ابتلأ بربا و حرام میتواند در نیّت خود شرط گرفتن سود و فائده قرار ندهد و بنابر این گذارد که اگر بانک سود و فائده ندهد، خود را طلبکار نمیداند ومطالبه نخواهد کرد، در این صورت اگر بانک فائدهای داد میتواند آن فائده را بگیرد و در آن تصرّف کند. این بود حکم بانکهای دولتی و از اینجا حکم بانکهایی که به شرکت با دولت سرمایهگذاری شده است معلوم میگردد. چون پول موجود در این بانکها، حکم بانکهای دولتی را دارد. امّا حکم بانکهای غیر اسلامی مانند بانکهای بلاد کفر، چه دولتی باشد چه شخصی، گرفتن پول از این بانکها جائز است، و تصرّف در آن احتیاج به اجازه حاکم شرع یا وکیل او ندارد و امّا سپردن پول به این بانکها حکم آن، حکم سپردن پول به بانکهای اسلامی نیست که قبلاً گفته شد چنانچه شرط سود و فائده شده باشد، تصرّف در آن فائده و سود با اجازه حاکم شرع جائز است چون از باب استنقاذ حقّ مسلمان از کافر حربی است.
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله مظاهری] هرگاه میّت وصیّت به حجّ بلدی کرده باشد ولی وارث کسی را از میقات اجیر نماید، گرچه گناه کرده است ولی میّت بری الذمّه میشود.
- [آیت الله سیستانی] اگر لباس را با پول خمس نداده خرید ولی معامله به نحو کلی فی الذمه بود ، همانگونه که غالب معاملات است لباس برای او حلال است ، و بدهکار خمس پولی است که پرداخته ، ولی اگر با عین پولی که خمس آن را نداده لباس بخرد ، حکم نماز خواندن در آن لباس بدون اجازه حاکم شرع حکم نماز خواندن در لباس غصبی است .
- [آیت الله سیستانی] اگر ملکی را با پول خمس نداده خرید ولی معامله به نحو کلی فی الذمه بود همانگونه که غالب معاملات است تصرّف در آن حلال است ، و بدهکار خمس پولی است که پرداخته ، ولی اگر با عین پولی که خمس آن را نداده ملکی بخرد ، تصرّف او در آن ملک بدون اجازه حاکم شرعی حرام ، و نماز در آن بنابر احتیاط واجب باطل است .
- [آیت الله مظاهری] کسی که فوت کرده و حجّ واجب بر ذِمّه اوست و مال او به مقدار هزینه حجّ نیست بر ورثه واجب نیست که حجّ او را ادا کنند، گرچه سزاوار است میّت را بری الذمّه کنند.
- [آیت الله مظاهری] کسی که نایب بوده و عمره تمتع را انجام داده و بعد ناچار شده است که به وطن برگردد میتواند بقیه اعمال را به دیگری واگذار نماید ولی استحقاق اجرتی را که گرفته است ندارد گرچه منوب عنه بری الذّمّه میشود، و باید با کسی که او را اجیر کرده است تصالح کنند، ولی اگر بعد از وقوف به عرفات ناچار شده است که به وطن بازگردد میتواند در بقیه اعمال نایب بگیرد و علاوه بر اینکه منوب عنه بری الذّمّه میشود استحقاق کلیه اجرت را هم دارد.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] طلا و نقره ای که بیشتر از اندازه معمولی فلز دیگری دارد، اگر خالص آن باندازه نصاب که مقدار آن گفته شد، برسد انسان باید زکات آن را بدهد، و همچنین پول طلا و نقره ای که بیشتر از اندازه معمولی فلز دیگر دارد اگر به آن پول طلا و نقره بگویند در صورتی که بحدّ نصاب برسد زکاتش بنابر احتیاط، واجب است هر چند خالصش بحدّ نصاب نرسد. و چنانچه شک دارد که خالص آن باندازه نصاب هست یا نه، بنابر احتیاط واجب باید بوسیله آب کردن یا از راه دیگر خالص آن را معلوم کند یا بمقداری زکات بپردازد تا یقین کند برئ الذّمه شده است و مقدار لازم را پرداخته است.
- [امام خمینی] اگر با عین پولی که خمس یا زکات آن را نداده لباس بخرد، نماز خواندن در آن لباس باطل است. و همچنین است اگر به ذمه بخرد و در موقع معامله قصدش این باشد که از پولی که خمس یا زکاتش را نداده بدهد.
- [آیت الله مظاهری] ضمانت بر سه قسم است و هر سه قسم هم صحیح است: 1 - شخصی ضامن دیگری میشود که بدهی او را بدهد، در این قسم ضمانت بدهی بدهکار به ذمّه ضامن منتقل میشود و بدهکار بری الذّمّه میشود. 2 - شخصی ضامن دیگری میشود که اگر در دادن بدهی کوتاهی کرد یا نتوانست آن را بپردازد، طلبکار طلب خود را از ضامن بگیرد. 3 - شخصی ضامن کسی شود که اگر خرابی به بار آورد یا مرتکب خیانتی شود، خسارت آن را بپردازد، مثلاً بگوید این کارگر را استخدام کن و اگر دزدید یا خسارت دیگری رسانید من ضامن هستم.
- [آیت الله مظاهری] اگر به واسطه نذر چیزی بر ذمّه او آمده باشد و بمیرد لازم نیست ورثه آن نذر را ادا کنند گرچه میّت را بری الذمّه کردن بسیار شایسته است، ولی اگر چیز معیّنی را نذر کرده، باید ورثه آن را به مصرف نذر برسانند.
- [آیت الله مظاهری] واجبات مالی نظیر بدهکاری و خمس و زکات و حجّ از اصل مال برداشته میشود گرچه میّت برای آنها وصیّت نکرده باشد امّا واجبات بدنی نظیر نماز و روزه از اصل مال برداشته نمیشود و سزاوار است که ورثه میّت را بری الذمّه نمایند گرچه مال هم نداشته باشد.