استیذان
اذن خواستن را استیذان گویند و در باب‌های بسیاری مانند طهارت، صلات، حج، مزار، جهاد، تجارت، دین، حجر، نکاح، اطعمه و اشربه به مناسبت از آن سخن رفته است.
آیا برای قصاص لازم است، ولیّ دم از ولیّ امر یا منصوب از طرف او استیذان نماید؟
حفظ نظام اقتضاء می‌کند که استیذان گردد.
حفظ نظام اقتضاء می‌کند که استیذان گردد.
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
- در فرض قبل اگر استیذان بود، لکن ولیّ امر اذن نداد و قصاص انجام شد چطور؟
- پس از ثبوت جرم و صدور حکم توسط قاضی مأذون، در خصوص استیذان از ولیّ امر یا شخص منسوب از طرف ایشان جهت اجراء حکم صادره بفرمائید : الف - آیا استیذان به قصاص نفس اختصاص دارد یا قصاص اطراف را شامل می‌شود؟ ب - آیا در حدود و قتل تعزیری (بنابر جواز قتل از باب تعزیر) هم استیذان لازم است؟ ج - در صورت لزوم آیا بین حدّ قتل و حدود مادون قتل تفاوتی وجود دارد؟
- در فرض قبل اگر بدون استیذان قصاص انجام شد آیا صرفاگناه کرده یا خود قاتل محسوب می‌شود؟
- در موارد قتل که نوبت به ولایت حاکم میرسد بفرمائید : آیا ولیّ امر همانند اولیاء دم علاوه بر درخواست قصاص یا اخذ دیه ، حقّ عفو نیز دارند؟
- در موارد لزوم پرداخت فاضل دیه چنانچه اولیاء دم خواهان قصاص باشند و با وجود تمکّن مالی، از پرداخت فاضل دیه خودداری کنند و باعث تأخیر اجرای حکم قصاص شوند بفرمائید : الف - آیا حاکم شرع میتواند ولیّ دم را به پرداخت فاضل دیه مجبور کند؟ ب - در این فرض تبدیل قصاص به دیه چه حکمی دارد؟ ج - اگر تبدیل قصاص به دیه جایز باشد، آیا رضایت یا عدم رضایت جانی در این امر تأثیری دارد؟
- در مواردی که اولیاء دم تقاضای عفو قاتل را داشته باشند یا مطالبه دیه نمایند ولی با توجّه به عوارض سیاسی، اجتماعی حکومت بخواهد قاتل را قصاص کند، آیا امکان این کار وجود دارد؟ و در صورت عدم رضایت اولیاء دم، آیا باید مبلغ دیه ازبیت المال به آنان پرداخت گردد؟ و آیا ولیّ امر مسلمین با ولایتی که بر خود ولیّ دم دارد، میتواند بر خلاف وی تقاضای قصاص نماید؟
- اگر کسی بدون اذن ولیّ دم محکوم به قصاصی را بکشد حقّ قصاص از آن چه کسی است و اگر ولیّ دم پس از قتل محکوم به قصاص مزبور، عمل قاتل را تنفیذ کند وضع چگونه است؟
- درباره قصاص نفس یا طرف بفرمائید : الف - آیا ولیّ امر میتواند بر خلاف درخواست ولیّ دم یا مجنی علیه بنا به مصالحی قصاص را به دیه تبدیل نماید؟ ب - چنانچه پاسخ مثبت باشد، با توجّه به اینکه طبق فتوای مشهور، قصاص تنها درصورت رضایت جانی به دیه تبدیل می‌شود، آیا میتوان علیرغم درخواست جانی قصاص را به دیه تبدیل نمود؟ ج - در صورت مثبت بودن پاسخ، مسئول پرداخت دیه کیست جانی یا بیت المال؟
- در موارد پرداخت فاضل دیه چنانچه اولیاء دم علیرغم اصرار بر قصاص ، قدرت پرداخت فاضل دیه را نداشته باشند و از طرفی به طور عادی نیز امیدی به تمکّن آنان در آینده نباشد بفرمائید : الف - آیا در اینگونه موارد قصاص بطور قهری به دیه تبدیل می‌شود؟ ب - چنانچه پاسخ منفی است در شرایطی که عدم قصاص یا تأخیر آن به مصلحت نباشد و چه بسا عوارض سیاسی و اجتماعی شدیدی در بر داشته باشد آیا میتوان فاضل دیه را از بیت المال پرداخت و حکم قصاص را اجرا نمود؟ ج - در فرض مسئله آیا میتوان بدون ردّ فاضل دیه قصاص را اجرا نمود و فاضل دیه به عنوان دین بر ذمّه ولیّ دم باقی بماند؟ د - اگر (آنگونه که برخی از فقهاء میفرمایند) در اینگونه موارد وظیفه صبر کردن تا زمان ایسار ولیّ دم است در مواردی که ممکن است انتظار قصاص سالها به طول بکشد واین امر برای قاتل و خانواده وی موجب عسر و حرج گردد تکلیف چیست؟
- در صورتی که در پرونده قتل تعدادی از اولیاء دم صغیر باشند آیا قصاص قاتلزمنوط به پرداخت دیه از طرف اولیاء دم کبیر و خواهان قصاص به آنها میباشند و یازاینکه باید صبر کرد تا اولیاء دم صغیر ، کبیر شوند و خود تصمیم بگیرند؟
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله اردبیلی] قصاص از جمله مسائلی است که منوط به تقاضای اولیای دم مقتول می¬باشد و از طرفی در قانون مجازات اسلامی آمده است که قصاص نفس منوط به اذن ولی امر است، حال اگر در مواردی ولی امر اذن ندهند تکلیف چیست؟ و از طرفی ولی امر می¬تواند رأساً مبادرت به قصاص شخصی که از او شکایتی نشده است به دلیل عدم وجود ولی دم مقتول و یا به جهتی گذشت ولی دم از قاتل بنماید؟
- [آیت الله بهجت] هر گاه ولیّ دم پس از صدور حکم قصاص، بدون اذن ولیّ امر، قاتل را بکشد، چه حکمی دارد؟
- [آیت الله نوری همدانی] هرگاه ولیّ دم پس از صدور حکم قطعی قصاص، بدون اذن ولیّ امر قاتل را بکشد چه حکمی دارد؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] در موارد قتل، که نوبت به ولایت حاکم می رسد، بفرمایید آیا ولیّ امر، همانند اولیای دم، علاوه بر درخواست قصاص یا اخذ دیه، حقّ عفو نیز دارد؟
- [آیت الله نوری همدانی] در مواردی از قتل که نوبت به ولایت حاکم میرسد، آیا ولی امر همانند اولیا دم علاوه بر درخواست قصاص یا اخذ دیه، حقّ عفو نیز دارد؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] آیا اذن حاکم در قصاص شرط است، یا ولیّ دم می تواند بدون اذن حاکم مبادرت به استیفای قصاص نماید؟
- [آیت الله سبحانی] اگر یکی از اولیای دم به نمایندگی از کلیه صاحبان حق قصاص اقدام بر اخذ مبلغی چندین برابر دیه کامل نماید آیا حق قصاص برای دیگر اولیای دم باقی است؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] مردی عمداً زنی را به قتل رسانده است. اکنون اولیاء دم درخواست قصاص وی را کرده اند، نظر به این که قصاص نفس مشروط به ردّ نصف دیه یک مرد به قاتل است، اگر اولیاء دم اظهار عجز از پرداخت نصف دیه کنند، آیا قصاص قهراً به دیه تبدیل می شود یا دیه باید از طریق بیت المال تأمین شود؟ یا حق قصاص تا زمان ایسار ولیّ دم باقی مانده و قاتل رها می گردد؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] صاحبِ حقِّ قصاص در قتل عمد چه کسی است؟ مجنیّ علیه، یا اولیای دم؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] آیا اولیای دم بدون اجازه حاکم شرع می توانند قصاص کنند یا نه؟
مسائل مرتبط از این مرجع
- هدف امر به معروف برپایی واجب، وهدف نهی از منکر جلوگیری از حرام است; بنابراین در امر به معروف ونهی از منکر قصد قربت معتبر نیست.
- اگر امر ونهی بعضی افراد مؤثر واقع نشود وبرخی دیگر احتمال دهند امر ونهی آنان اثربخش است، برآنها واجب می‌شود.
- امر به معروف ونهی از منکر با شرایطی که بیان خواهد شد واجب وترک آن معصیت است; و در مستحبات ومکروهات نیز امر ونهی مستحب می‌باشد.
- هنگام وجوب امر به معروف ونهی از منکر با زبان، یادآوری مسائل شرعی کفایت نمیکند; بلکه انسان باید امر ونهی نماید.
- اگر پدر یا مادر به فرزند خود امر کند که نماز را به جماعت بخواند، باید امر آنها را اطاعت کند و نماز را به جماعت بخواند.
- در موقع نیّت لازم نیست معیّن کند که تیمم او بدل از غسل است یا بدل از وضو، مگر در صورتی که تیمّم برای امور متعدّده داشته باشد مثل این که امر به تیمّم بدل از وضو وامر به تیمّم بدل از غسل داشته باشد در این صورت تعیین لازم است و حکم تداخل چند تیمّم مانند حکم تداخل اغسال است که در )مسأله 395) گذشت.
- کسی که میخواهد امر به معروف ونهی از منکر کند باید )معروف( را از )منکر( تشخیص دهد; پس کسی که معروف ومنکر را نمیشناسد، حق ندارد بلکه نمیتواند امر به معروف ونهی از منکر نماید.
- پدر وجدّ پدری طفل و نیز وصیّ پدر در تصرّف در اموال صغار و همچنین وصیّ جدّ پدری در تصرّف اموال قاصرین یا قیم منصوب از طرف پدر یا جدّ میتوانند مال طفل را بفروشند و نیز مجتهد عادل هم میتواند مال دیوانه یا یتیم یا مال کسی را که غائب است بفروشد و احتیاط در این موارد رعایت مصلحت وغبطه است.
- اگر احتمال دهد پند واندرز در گنهکار اثر می‌کند، باید به آن اکتفا کند واز آن فراتر نرود; ولی اگر موعظه مؤثر نباشد، چنانچه احتمال دهد امر ونهیمؤثر است باید امر ونهی کند; گرچه متوقف بر سختگیری ودرشتی در گفتار باشد. ولی باید از دروغ ویا گناه دیگر بپرهیزد. مرتبه سوم استفاده از قدرت وزور; پس اگر انسان بداند یا مطمئن شود شخص بدون اعمال قدرت وزور واجب را بجا نمیآورد یا منکر را رها نمیکند، واجب است از قدرت وزور استفاده کند; بهشرط آنکه از قدر لازم تجاوز ننماید.
- اگر یک نفر کس دیگر را امر کند که به ناحق کسی را بکشد در صورتی که قاتل و کسی که به او دستور داده، هر دو مکلّف وعاقل باشند قاتل را باید کشت و کسی که او را امر کرده باید حبس کرد تا بمیرد.
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله مظاهری] در امر به معروف و نهی از منکر بیان مسئله شرعیه کفایت می‌کند و لازم نیست به صورت امر و نهی باشد.
- [آیت الله بهجت] کسی که کشتن او به رجم یا قصاص و مانند اینها واجب شده است، در صورتی که قبل از اجرای حُکم، غسلهای سهگانه میّت را به امر حاکم شرع یا بدون امر او انجام داده باشد، غُسل دادنش واجب نیست، اگرچه بعد از غُسل، از او حدث اصغر یا اکبر سر زده باشد.
- [آیت الله مظاهری] اگر ولیّ مقتول قبل از قصاص بمیرد، حقّ قصاص به ورثه او میرسد.
- [آیت الله مظاهری] در قتل عمد که ورثه حقّ قصاص دارند میتوانند بیش از دیه از قاتل بگیرند و قصاص نکنند.
- [آیت الله بهجت] امر به معروف و نهی از منکر با وجود شرایط ذیل واجب می‌شود: اول: علم؛ پس کسی که عالم به حکم شرعی نیست، نمیتواند امر به معروف و یا نهی از منکر بنماید، بنابراین در ابتدا لازم است شخص آمر و یا ناهی خودش از احکام شرعی اطلاع کافی داشته باشد. دوم: احتمال تأثیر؛ پس در صورتی که انسان میداند سخن او تأثیری در دیگری ندارد، بر او لازم نیست امر به معروف و یا نهی از منکر بنماید، اما جواز بلکه رجحان آن در صورت عدم خوف ضرر، خالی از وجه نیست. سوم: اصرار بر ترک واجب و یا انجام دادن معصیت؛ پس در صورتی که انسان بداند شخصی از معصیتی که انجام داده توبه کرده است و یا نشانههایی بر پشیمانی او دلالت کند، امر به معروف و یا نهی از منکر واجب نیست. چهارم: عدم مفسده؛ پس اگر کسی بهخاطر امر به معروف و یا نهی از منکر ترس از وقوع مفسدهای دارد، و آن مفسده عبارت از ضرر جانی یا آبرویی و یا مالی قابل اعتنایی است، این کار بر او واجب نیست. بنابراین با وجود این شرایط، امر به معروف و نهی از منکر واجب می‌شود، و در امر به معروف و نهی از منکر عدالت شرط نیست.
- [آیت الله سیستانی] - در مواردی که جایز است از مسجد بیرون رود، بیشتر از زمانی که برای انجام آن امر لازم است، نباید خارج مسجد نماند. خروج از محل اعتکاف
- [آیت الله جوادی آملی] .نماز جمعه در زمان حضور امام معصوم(ع) و منصوب خاص او , واجب تعیینی است؛ به این صورت که غیر آن صحیح نیست؛ ولی در زمان غیبت معصوم (ع) واجب تخییری است؛ یعنی کسی که در نماز جمعه شرکت کرده, لازم نیست نماز ظهرِ چهار رکعتی را هم به جا آورد.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . وجوب امر به معروف و نهی از منکر، درباره مکلف، نسبت به اهل خودش تأکید بیشتر دارد. پس اگر انسان ببیند که اهل خودش از واجبات، تهاون میورزد، مثلاً نماز نمیخواند، یا اگر بخواند دارای قرائت صحیح نیست، یا وضوی صحیح نمیگیرد، یا آن که با بدن و لباس نجس، نماز میخواند، در این صورت لازم است به ترتیبی که گفته شد، آنها را امر و نهی کند.
- [آیت الله مکارم شیرازی] لازم نیست در موقع نیت معین کند که تیمم او بدل از غسل است یا بدل از وضو، همین اندازه که قصد اطاعت امر الهی را دارد کافی است، حتی اگر یکی را به جای دیگری نیت کند اما قصد او اطاعت امر واقعی الهی باشد صحیح است.
- [آیت الله مظاهری] در قتل عمد ورثه مقتول میتوانند قصاص کنند یا دیه بگیرند یا عفو کنند ولی عفو بهتر است، و در قتل شبه عمد حقّ قصاص ندارند فقط میتوانند دیه بگیرند یا عفو نمایند، و در قتل خطایی نیز حقّ قصاص ندارند بلکه یا عفو میکنند یا از عاقله یعنی خویشاوندان پدری قاتل، دیه میگیرند.