پاسخ به این سوال با توجه به چند نکته روشن خواهد شد:
اول- راه به دست آوردن برتری و نیکویی اشیا را باید تقعل نمود یکی از راه های مقایسه است، آن هم در موجودات حسی و جزیی. از این رو به دلیل آن که نظام خلقت پدیده کلی است و از سوی دیگر احاطه به همه ساحات آن برای غیر انسان کامل امکان پذیر نیست، نمی توان نیکو بودن آن را از طریق ساده به دست آورد.
دوم_ بر اساس آموزه های وحیانی و عرفانی نظام آفرینش در واقع تجلی جمال و جلال الهی است. از این رو به طور یقین زیباترین است .در این باره به عنوان نمونه کلام نورانی امیر مومنان بسیار شنیدنی و جالب است که از خلقت به تجلی خدا یاد نموده و فرمود:(الحمدالله المتجلی لخلقه بخلقه؛(1) سپاس خدای را که با آفرینش هستی بر آفریدگان تجلی کرده است). این سخن برای اثبات این مسئله که عالم وجود در حقیقت ظهور و جلوه‌گری جلال و جمال و اسماء و صفات متعالی خداوند است ،بسیار مهم و در خور توجه است.از این رو حافظ نکته آموز ، عالم را جلوه و سایه جمال معشوق خوانده :
سایه معشوق اگر افتاد بر عاشق چه شد * ما به او محتاج بودیم ، او به ما مشتاق بود
سوم_ عالم و جهان خلقت بر اساس علم خدا نسبت به نظام هستی خلق شده ،از این رو کامل‌ترین و زیباترین فرض ممکن است. بالاتر و برتر از این نظام اساسا امکان خلق نداشته و ندارد، چنان که در جای خود به تفصیل بحث شده نظام موجود (نظام احسن) و اکمل و برتر و جلوه عینی علم خداوند است.(2)
چهارم_ حسن و زیبایی در سراسر نظام عالم موج می زند .اگر انسان به دقت در عالم هستی نگاه کند ،به خوبی می یابد که نیکوتر از این قابل تصور نخواهد بود به خصوص آن که جهان بر اساس حکمت الهی خلق شده ، حکیم به کسی گفته می‌شود که امور خلقت و جهان را با حکمت و محکم و استوار می‌سازد.(3) خداوند متعال همه عقلا را برای همیشه تاریخ دعوت نموده که در آیات آفرینش دقت کنند. آیا ناهماهنگی و سستی و نازیبایی و مانند آن در آن می‌یابند؟ به صراحت فرمود:
(ما تَرَی فِی خَلْقِ الرَّحْمَنِ مِن تَفَاوُتٍ فَارْجِعِ الْبَصَرَ هَلْ تَرَی مِن فُطُورٍ؛(4) در آفرینش آن خدای بخشایشگر هیچ گونه اختلاف و تفاوتی نمی‌بینی. باز بنگر آیا خلل و نقصانی می‌بینی؟)
این آیه به صراحت انسانها را فرا خوانده تا با دقت عقلی در نظام آفرینش نگاه کنند تا بتوانند حکمت الهی را در سراسر نظام عالم درک نمایند.
بنابراین یکی از دلایل عقلی بر حکمت خداوند و اینکه حق تعالی حکیم است، نظام خلقت است که عقل از رهگذر مطالعه آن به آسانی می‌تواند حکمت الهی را بشناسد و به این حقیقت اذعان نماید که نیکوتر از این قابل فرض نیست.
پی‌نوشت‌ها:
1. نهج البلاغه، خطبه 108 ،ص200 ،نشر موسسه امیر المومنین، قم، 1380 ش
2. محمد تقی مصباح، آموزش فلسفه، ج 2، ص 392 ،نشر سازمان تبلیغات اسلامی، 1364 ش
3. بها الدین خرمشاهی ،دانشنامه قرآن، ج 1، ص 955،نشر دوستان ،تهران، 1387 ش
4. ملک (67 ) آیه 3و2.
