آنچه روشن است اینکه جنیان نیز در روز قیامت، در حسابرسی با انسان مشترک هستند. چون جن ها نیز مانند انسان مخاطب دستورات دینی هستند و تکلیف الهی به دوششان است. بنابراین پاداش و عقاب برای آنها مساله ای کاملا طبیعی است: وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِیَعْبُدُونِ؛[1] جن و انس را جز برای پرستش خود نیافریدهام. همچنان آنجا که سخن از اعجاز قرآن است، جن را نیز در کنار انسان ها مورد تحدی قرار داده و همین نشانه مخاطب بودن جنیان در مقابل قرآن است. ضمن اینکه در آیه ای دیگر، صریحا از ایمان بعضی از جنیان به قرآن سخن می گوید: قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ الْإِنْسُ وَ الْجِنُّ عَلی أَنْ یَأْتُوا بِمِثْلِ هذَا الْقُرْآنِ لا یَأْتُونَ بِمِثْلِهِ وَ لَوْ کانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهیراً؛[2] بگو: اگر جن و انس گرد آیند تا همانند این قرآن را بیاورند نمی توانند همانند آن را بیاورند، هر چند که یکدیگر را یاری دهند. وَ إِذْ صَرَفْنا إِلَیْکَ نَفَراً مِنَ الْجِنِّ یَسْتَمِعُونَ الْقُرْآنَ فَلَمَّا حَضَرُوهُ قالُوا أَنْصِتُوا فَلَمَّا قُضِیَ وَلَّوْا إِلی قَوْمِهِمْ مُنْذِرینَ؛[3] و گروهی از جن را نزد تو روانه کردیم تا قرآن را بشنوند. چون به حضرتش رسیدند گفتند: گوش فرادهید. چون به پایان آمد، همانند بیمدهندگانی نزد قوم خود بازگشتند. و در آیات بسیاری از حشر جنیان در روز قیامت و یا جهنمی شدن بعضی از آنها سخن گفته شده است. وَ یَوْمَ یَحْشُرُهُمْ جَمیعاً یا مَعْشَرَ الْجِنِّ قَدِ اسْتَکْثَرْتُمْ مِنَ الْإِنْسِ؛[4] و روزی که همگان را گرد آورد و گوید: ای گروه جنیان، شما بسیاری از آدمیان را پیرو خویش ساختید. یا مَعْشَرَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ أَ لَمْ یَأْتِکُمْ رُسُلٌ مِنْکُمْ یَقُصُّونَ عَلَیْکُمْ آیاتی وَ یُنْذِرُونَکُمْ لِقاءَ یَوْمِکُم؛[5] ای گروه جنیان و آدمیان، آیا بر شما پیامبرانی از خودتان فرستاده نشده تا آیات مرا برایتان بخوانند و شما را از دیدار چنین روزی بترسانند. قالَ ادْخُلُوا فی أُمَمٍ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِکُمْ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ فِی النَّارِ؛[6] گوید: به میان امتهایی که پیش از شما بوده اند، از جن و انس، در آتش داخل شوید. وَ لَقَدْ ذَرَأْنا لِجَهَنَّمَ کَثیراً مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ؛[7] برای جهنم بسیاری از جن و انس را بیافریدیم. [1]. ذاریات آیه 56. [2]. اسراء آیه 88. [3]. احقاف آیه 29. [4]. انعام آیه 128. [5]. انعام آیه 130. [6]. اعراف آیه 38. [7]. اعراف آیه 179.
آنچه روشن است اینکه جنیان نیز در روز قیامت، در حسابرسی با انسان مشترک هستند. چون جن ها نیز مانند انسان مخاطب دستورات دینی هستند و تکلیف الهی به دوششان است. بنابراین پاداش و عقاب برای آنها مساله ای کاملا طبیعی است:
وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِیَعْبُدُونِ؛[1] جن و انس را جز برای پرستش خود نیافریدهام.
همچنان آنجا که سخن از اعجاز قرآن است، جن را نیز در کنار انسان ها مورد تحدی قرار داده و همین نشانه مخاطب بودن جنیان در مقابل قرآن است. ضمن اینکه در آیه ای دیگر، صریحا از ایمان بعضی از جنیان به قرآن سخن می گوید:
قُلْ لَئِنِ اجْتَمَعَتِ الْإِنْسُ وَ الْجِنُّ عَلی أَنْ یَأْتُوا بِمِثْلِ هذَا الْقُرْآنِ لا یَأْتُونَ بِمِثْلِهِ وَ لَوْ کانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهیراً؛[2] بگو: اگر جن و انس گرد آیند تا همانند این قرآن را بیاورند نمی توانند همانند آن را بیاورند، هر چند که یکدیگر را یاری دهند.
وَ إِذْ صَرَفْنا إِلَیْکَ نَفَراً مِنَ الْجِنِّ یَسْتَمِعُونَ الْقُرْآنَ فَلَمَّا حَضَرُوهُ قالُوا أَنْصِتُوا فَلَمَّا قُضِیَ وَلَّوْا إِلی قَوْمِهِمْ مُنْذِرینَ؛[3] و گروهی از جن را نزد تو روانه کردیم تا قرآن را بشنوند. چون به حضرتش رسیدند گفتند: گوش فرادهید. چون به پایان آمد، همانند بیمدهندگانی نزد قوم خود بازگشتند.
و در آیات بسیاری از حشر جنیان در روز قیامت و یا جهنمی شدن بعضی از آنها سخن گفته شده است.
وَ یَوْمَ یَحْشُرُهُمْ جَمیعاً یا مَعْشَرَ الْجِنِّ قَدِ اسْتَکْثَرْتُمْ مِنَ الْإِنْسِ؛[4] و روزی که همگان را گرد آورد و گوید: ای گروه جنیان، شما بسیاری از آدمیان را پیرو خویش ساختید.
یا مَعْشَرَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ أَ لَمْ یَأْتِکُمْ رُسُلٌ مِنْکُمْ یَقُصُّونَ عَلَیْکُمْ آیاتی وَ یُنْذِرُونَکُمْ لِقاءَ یَوْمِکُم؛[5] ای گروه جنیان و آدمیان، آیا بر شما پیامبرانی از خودتان فرستاده نشده تا آیات مرا برایتان بخوانند و شما را از دیدار چنین روزی بترسانند.
قالَ ادْخُلُوا فی أُمَمٍ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِکُمْ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ فِی النَّارِ؛[6] گوید: به میان امتهایی که پیش از شما بوده اند، از جن و انس، در آتش داخل شوید.
وَ لَقَدْ ذَرَأْنا لِجَهَنَّمَ کَثیراً مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ؛[7] برای جهنم بسیاری از جن و انس را بیافریدیم.
[1]. ذاریات آیه 56.
[2]. اسراء آیه 88.
[3]. احقاف آیه 29.
[4]. انعام آیه 128.
[5]. انعام آیه 130.
[6]. اعراف آیه 38.
[7]. اعراف آیه 179.
- [سایر] خون (آدم کشی) در چه هنگام از قیامت رسیدگی می شود؟
- [سایر] تکلیف پیروان سایر ادیان در قیامت چیست؟ سرنوشتشان چه میشود؟
- [سایر] کسانی که مسیحی یا دینی غیر از اسلام داشته و پدران و مادرانشان نیز همانگونه بوده اند و هیچ روزنه ای برای اسلام آوردن ندارند چطور با یک انسان شیعه مقید به اعمالشان رسیدگی میشود؟
- [سایر] اگر رحمت خداوند شامل همه میشود پس چه لزومی به شفاعت ائمه(ع)در روز قیامت داریم؟
- [سایر] چه شرایطی بر قضاوت در قیامت حاکم است که سبب میشود هیچ ظلمی اتفاق نیافتد؟
- [سایر] آیا این حدیث که در قیامت اوّل به نماز مینگرند، در صورتی که مقبول واقع شد به بقیه اعمال رسیدگی میکنند، با آیه "فمن یعمل مثقال ذره خیر یره" تناقض ندارد؟
- [آیت الله بهجت] شخصی دارای مغازه ای است و برای او ممکن نیست سر سال به حساب خود رسیدگی کند، تکلیف خمس او چیست؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] شخصی دارای مغازه ای است و برای او ممکن نیست سر سال حساب خود را رسیدگی کند، تکلیف خمس او چیست؟
- [سایر] وقتی انسان میمیرد، چه مدتی طول میکشد تا قیامت شود؟
- [سایر] آیا در روز قیامت انسان ، نباتات و حیوانات برانگیخته می شوند
- [امام خمینی] کسی که انسان ضامن بدهی او میشود باید بدهکار باشد، پس اگر کسی بخواهد از دیگری قرض کند، تا وقتی قرض نکرده انسان نمیتواند ضامن او شود.
- [آیت الله نوری همدانی] اگر فقیر بمیرد ، انسان می تواند طلبی را که از او دارد بابت زکوه حساب کند .
- [آیت الله اردبیلی] (غَصْب) آن است که انسان از روی ظلم بر مال یا حقّ کسی مسلّط شود. غصب از گناهان بزرگ است و غاصب در قیامت به عذاب سخت گرفتار میشود. از حضرت پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآلهوسلم روایت شده است که: (هر کس یک وجب زمین از دیگری را غصب کند، در قیامت آن زمین را از هفت طبقه آن مثل طوق به گردن او میاندازند.)(1)
- [آیت الله جوادی آملی] .اگر کسی بیشتر از مطابق شأن خود هزینه کرده باشد، به مقدار شأن او، جزء هزینه حساب میشود و بیش از آن، اسراف بوده و باید خمس آن را بپردازد.
- [آیت الله علوی گرگانی] خرجهایی را که انسان برای به دست آوردن فائده میکند، مانند دلاّلی و حمّالی میتواند جز مخارج سالیانه حساب نماید.
- [آیت الله بهجت] خرجهایی را که انسان برای بهدست آوردن فایده میکند، مانند دلالی و حمالی، میتواند جزء مخارج سالیانه حساب نماید.
- [آیت الله بروجردی] خرجهایی را که انسان برای به دست آوردن فایده میکند مانند دلاّلی و حمّالی میتواند جزء مخارج سالیانه حساب نماید.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . اگر فقیر بمیرد و مال او به اندازه قرضش نباشد، انسان میتواند طلبی را که از او دارد بابت زکات حساب کند، ولی اگر مال او به اندازه قرضش باشد و ورثه قرض او را ندهند، یا به جهت دیگر، انسان نتواند طلب خود را بگیرد، بنابر احتیاط واجب نباید طلبی را که از او دارد، بابت زکات حساب کند.
- [آیت الله بروجردی] اگر فقیر بمیرد و مال او به اندازهی قرضش نباشد، انسان میتواند طلبی را که از او دارد بابت زکات حساب کند، ولی اگر مال او به اندازهی قرضش باشد و ورثه قرض او را ندهند، یا به جهت دیگر انسان نتواند طلب خود را بگیرد، بنا بر احتیاط واجب نباید طلبی را که از او دارد، بابت زکات حساب کند.
- [آیت الله سیستانی] اگر فقیر بمیرد و مال او به اندازه قرضش نباشد ، انسان میتواند طلبی را که از او دارد بابت زکات حساب کند ، بلکه اگر مال او به اندازه قرضش باشد و ورثه قرض او را ندهند ، یا به جهت دیگر انسان نتواند طلب خود را بگیرد ، نیز میتواند طلبی را که از او دارد ، بابت زکات حساب کند .