ماههای قمری عبارت‌اند از:
محرم، صفر، ربیع الاول، ربیع الثانی، جمادی الاول، جمادی الثانی، رجب، شعبان، رمضان، شوال، ذیقعده و ذیحجه.
از این دوازده ماه، چهار ماه رجب، ، ذیقعده و ذیحجه، محرم ماههای حرام شناخته می‌شوند که هر گونه جنگ و نبرد در آنها حرام شمرده شده است. سه ماه پشت سر هم و یک ماه (رجب) جدا از بقیه است.بنابراین ماه صفر از ماههای حرام نمی باشد.
قرآن کریم در آیه 36 سوره توبه صراحتا به حرمت ماههای حرام حکم داده است.
امّا اینکه حرمت این چهار ماه از چه زمانی آغاز شده است، برخی گفته اند:
حرمت این ماهها از شریعت حضرت ابراهیم(ع) است.(1)
از برخی روایات استفاده می‌شود سرآغاز حرمت ماههای حرام، آغاز آفرینش آسمان‌ها و زمین است؛ در روایتی از امام باقر(ع) آمده است:
"به احترام کعبه، خدا حرمت ماههای حرام را در کتاب خود، همان روزی که آسمان و زمین را آفرید، وضع کرد که سه ماه آن پشت سر هم و یک ماه آن جداگانه است".(2)
دراین باره قرآن می‌گوید:
"تعداد ماهها نزد خداوند در کتاب (آفرینش) الهی از آن روز که آسمان و زمین را آفرید، دوازده ماه است که از آن چهار ماه، ماه حرام است".(3)
کلمات برخی از مفسّران حاکی از این است که اعراب جاهلی حرمت این ماهها را رعایت کردهاند، به گونه‌ای که اگر قاتل پدر خود را در این فاصله زمانی مشاهده می‌کردند، به او کاری نداشتند(4)
در رابطه با فلسفه و حکمت حرام بودن این چند ماه باید عرض کنم:
چنانچه روشن است در آیه 36 سوره توبه که به حرمت برخی از ماهها اشاره شده است،سخنی از حکمت آن نیامده.در روایات نیز اشاره به اصل حکم شده اماپیرامون علت یا حکمت آن به وضوح مطلبی نیامده است. اما از آنجا که طبق نقل برخ یاز روایات حرمت ماه های حرام به زمان (حضرت ابراهیم) برمی گردد و در عصر جاهلیت به عنوان یک سنت به قوت خود باقی مانده بود و از سوی اسلام نیز به خاطر حکمت و فوایدی که داشته تأیید شد. می توان حکمتهایی برای این حکم بیان کرد.
از جمله فلسفه ها و فواید آن می توان به احتمال پایان یافتن جنگ ها به خاطر مجال یافتن جنگجویان برای تفکر و اندیشه، دعوت به صلح و آرامش، امکان انجام مناسک حج، تجارت و بسیاری از امور دیگر، اشاره کرد.
نکته مهم آتش بس در جنگ است که حتی برای چند روز یا یک روز هم دارای اثر و فایده است. در دوران جنگ های بیست ساله ویتنام، برای آتش بس یک روزه تلاش می کردند و این حکم، خود نشانه روح صلح طلبی اسلام است. (5)
آخرین نکته در این زمینه اینکه منظور از حرام نمودن این چهار ماه، این است که مردم در این ماه ها از جنگیدن دست بکشند و امنیت عمومی در همه جا حکم فرما شود تا به زندگی خود و فراهم آوردن وسایل آسایش و سعادت خویش بپردازند و به عبادات و طاعات مشغول شوند(6).
شاید بتوان فلسفه ماههای حرام را اینگونه بیان کرد:
فلسفه وجودی ماههای حرام از سوی خدا و به خاطر دست کشیدن از قتل و خون ریزی وجدال است، تا دامنه آرامش و امنیّت فراگیر شود و آدمیان در این مدّت با آسایش خاطر بتوانند در سایه عبادت و بندگی خدا سعادت خویش را تامین نمایند.
انسانی که مدتی نسبتاً طولانی سختی‌ها و گرفتاری‌های جنگ را پشت سر گذاشته، با خاموش شدن صدای چکاچک شمشیرها در ماههای حرام فرصت پیدا می‌کند به گذشته خود بیندیشد.
ای بسا ترک جنگ دراین مدت عاملی برای برقراری صلح و آرامش باشد؛ تایید آن در دین اسلام نشانه روح صلح طلبی است. ناگفته نماند که اگر دشمن بخواهد از این قانون اسلامی سوء استفاده کند و حریم ماههای حرام را بشکند، اجازه مقابله به مثل داده شده است.
پی نوشت‌ها:
1. تفسیر المیزان، همان، ص 281.
2. کافی، کلینی، دار صعب، بیروت، ج 4، ص 241 - 240.
3. توبه (9) آیه 36.
4. تفسیر مجمع البیان، همان؛ التبیان فی تفسیر القرآن، محمد بن الحسن الطوسی، داراحیاء التراث العربی، بیروت، ج 5، ص 214.
5. ناصر مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، دارالکتب الاسلامیه، ج 7، ص 408.
6.محمد حسین طباطبایی، المیزان، ترجمه موسوی همدانی، دفتر انتشارات اسلامی جامعه‌ی مدرسین حوزه علمیه قم، ج9، ص: 359
