آیا دعای مضطر اجابت می‌شود؟

گر چه خداوند دعای همه را هر گاه شرائطش جمع باشد اجابت می کند ولی در آیه فوق مخصوصاً روی عنوانی (مضطر) تکیه شده است .
به این دلیل که یکی از شرائط اجابت دعا آن است که انسان چشم از عالم اسباب بکلی بر گیرد و تمام قلب و روحش در اختیار خدا قرار دهد ، همه چیز را از آن او بداند و حل هر مشکلی را به دست او ببیند و این درک و دید در حال اضطرار دست می دهد .
آری اگر انسان به این مرحله برسد مهمترین شرط اجابت دعا را فراهم ساخته است . جالب اینکه در بعضی از روایات این آیه تفسیر به قیام حضرت مهدی (عج) شده .
در روایتی از امام باقر (ع) می خوانیم که فرمود : (به خدا سوگند گویا من مهدی (عج) را می بینیم که پشت به حجر الاسود زده و خدا را به حق خود می خواند سپس فرمود : به خدا سوگند مضطر در کتاب الله در آیه امن یجیب المضطر او است )
و حدیث دیگری از امام صادق (ع) چنین آمده : (این آیه در مورد مهدی از آل محمد (ص) نازل شده به خدا سوگند مضطر او است ، که در مقام ابراهیم دو رکعت نماز بجا می آورد و دست به درگاه خداوند متعال بر می دارد دعای او را اجابت می کند ، ناراحتی ها را برطرف می سازد و او را خلیفه روی زمین قرار می دهد . ( (2-همان مدرک قبلی )
بدون شک منظور از این تفسیر همان گونه که نظائر آن را فراوان دیده ایم – منحصر ساختن مفهوم آیه به وجود مبارک حضرت مهدی (عج) نیست ، بلکه آیه مفهوم گسترده ای دارد که یکی از مصداقهای روشن آن وجود مهدی (عج) است که در آن زمان ، همه جا را فساد گرفته باشد ، درها بسته شد ، بشریت در بن بست سختی قرار گرفته ، و حالت اضطرار در کل عالم نمایان است و در آن هنگام در مقدس ترین نقطه روی زمین دست به دعا بر می دارد و تقاضای کشف سوء (و یکشف السوء) می کند و خداوند این دعا را سرآغاز انقلاب مقدس جهانی او قرار می دهد . و به مصداق ( و یجعلکم خلفاء الارض او و یارانش را خلفای روی زمین می کند ، (ادامه آیه امن یجیب می باشد ) با توجه به روایات ، حال اضطرار در انسان ، از شرائط حتمی و قطعی استجابت دعا بوده و همین طور امام عصر (عج) از مصادیق این آیه شریفه می باشند . پس تلاوت این آیه شریفه در هنگام دعا پرفایده می باشد و ثواب آنرا به امام عصر (عج) هدیه کنیم .
انسان باید پیوسته در حال دعا و راز و نیاز باشد چه گرفتار باشد و چه نباشد امام محمدباقر(ع ) می فرمایند: ((ینبغی للموئمن ان یکون دعامه فی الرخائ نحوا" من دعائه فی الشده ; سزاوار است برای موئمن که دعایش در وقت راحتی همان گونه باشد که در وقت سختی است )), (میزان الحکمه , ج 3, ص 251, ر 5564) پس نباید دعا کردن را منحصر در وقت گرفتاری کرد. از طرفی پافشاری در دعا کردن خودش ذاتا" مطلوب و باعث قرب انسان می شود چه دعا استجابت بشود چه نشود. رسول اکرم (ص ) می فرمایند: ((رحم الله عبدا" طلب من الله عز و جل حاجه فالح فی الدعائ, استجیب له او لم یستجب له ; خدا بیامرزد بنده ای را که از خدای عز و جل حاجتی را طلب کند پس در دعائ کردن پافشاری کند, چه (دعایش ) استجابت بشود و چه نشود)), (همان , ص 268, ر 5666). به قدری اصل دعا کردن خوب و مطلوب است که رسول اکرم (ص ) می فرمایند: ((ترک الدعائ معصیه ; ترک دعا خود معصیت است )), (همان , ص 245, ر 5518). دعا جزئ رسوم عبودیت و از بهترین عبادت ها است حضرت می فرمایند: ((الدعائ مخ العباده ...; دعا مغز عبادت است )), (همان , ر 5519). اما گاهی دعا یا اصلا" استجابت نمی شود و یا استجابت آن به تائخیر می افتد و این عللی دارد که پاره ای از آن این ها است : 1- تضییع حق الهی : از مولا علی (ع ) درباره این آیه شریفه ((ادعونی استجب لکم )) سوئال شد پس چرا دعا می کنیم ولی اجابت نمی شویم (و دعایمان مستجاب نمی شود)؟ حضرت فرمودند: قلب های شما به سبب هشت خصلت خیانت می کند اولش این است که شما خدا را شناختید ولی حق او را آنچنان که بر شما واجب کرده ادا نکردید پس این شناخت تان بدردتان نمی خورد... با این خیانت کدامین دعا برای تان مستجاب شود؟ این خود شما بودید که درها و راه های استجابت را مسدود ساختید, (همان , ص 255, ر 5593). 2- خوردن مال حرام : شخصی به رسول اکرم (ص ) عرض کرد: ((احب ان یستجاب دعائی ; دوست دارم دعایم مستجاب شود)) حضرت فرمودند: ((طهر مائکلک و لا تدخل فی بطنک الحرام ; خوردن خود را پاکیزه کن و حرام را در شکم خود داخل نکن )), (همان , ص 256, ر 5599). 3- قساوت قلب : امام صادق (ع ) می فرمایند: ((ان الله لا یستجیب دعائ بظهر قلب قاس ; خداوند مستجاب نمی کند آن دعایی را که از پشت قلب سنگدل برخیزد)), (همان , ص 257, ر 5610). 4- غفلت قلب : رسول اکرم (ص ) می فرمایند: ((اعلموا ان الله لا یقبل دعائا عن قلب غافل ; بدانید که خداوند دعائی را که از قلب شخص غافل برخیزد, نمی پذیرد)), (همان , ر 5606). 5- گناه : امام محمدباقر می فرمایند: ((ان العبد یسائل الحاجه فیکون من شائنه قضاوئها الی اجل قریب او الی وقت بطی ئ, فیذنب العبد ذنبا" فیقول الله تبارک و تعالی للملک : لا تقضی حاجته و احرمه ایاها, فانه تعرض لسخطی و استوجب الحرمان منی ; بنده (از خدا) حاجت (خود) را مسائلت می کند و این صلاحیت را هم دارد که حاجتش زود یا (کمی ) دیر برآورده شود, بعد گناهی مرتکب می شود خداوند تبارک و تعالی به ملک می فرماید: حاجتش را برآورده نکن و او را از (رسیدن به ) آن حاجت محروم گردان زیرا خود را در معرض سخط من قرار داد و خود محروم کردن من را بر خود واجب ساخت )), (همان , ص 258, ر 5614). 6. مناقضت با حکمت الهی : علی (ع ) می فرمایند: ((ان کرم الله لا ینقض حکمته فلذلک لا تقع الاجابه فی کل دعوه ; همانا کرم خدا حکمتش را نمی شکند پس به همان دلیل است که در هر دعایی اجابت قرار نمی گیرد (بلکه بعضی از دعاها چون مطابق حکمت الهی است به اجابت می رسد), (همان , ص 259, ر 5619). بنابراین اگر خداوند تعالی کریم است , حکیم هم هست وقتی کرم با حکمت در تناقض نبود دعا مستجاب می شود و گرنه به اجابت نمی رسد. خلاصه از طرفی باید پافشاری بر دعا داشت و از طرفی نباید برآوردن حاجت را حتم دانست به قول قرآن : ((عسی ان تکرهوا شیئا" و هو خیر لکم و عسی ان تحبوا شیئا" و هو شر لکم ...; چه بسا چیزی را خوش نداشته باشید در حالی که همان برایتان بهتر است و چیزی را دوست داشته باشید در حالی که همان برایتان بدتر است )), (بقره , آیه 216).J

درباره اهمیت دعا و شرائط اجابت آن و اینکه چرا گاهی بعضی از دعاها به اجابت نمی رسد ، می توانید به کتابهای معرفی شده مراجعه کنید :
1-تفسیر نمونه – جلد اول – ذیل آیه 186-سوره بقره .
2-چگونه دعاهایمان به استجابت می رسد ؟ احمد لقمانی.
3-اسرار عبادات – آیت ا... جوادی آملی .
4-سرالصلوه – امام خمینی .
5-معراج السعاده و جامع السعاده – ملا احمد و ملا مهدی نراقی .
6-به محبت عارفان – نکات اخلاقی و تربیتی آیت ا... بهجت .
7-آسمانی – شرح حال آیت الله شاه آبادی .
8-عطش – شرح حال آیت الله آقا سیدعلی قاضی .
9-نشانی از بی نشانیها – شرح حال و کرامات آیت ا... نخودکی اصفهانی .
10-سیمای فرزانگان – رضا استادی .
11-بر قله پارسائی – شرح حال آیت الله کوهستانی .
12-توصیه ها ، پرسش ها و پاسخ ها – آیت الله جوادی آملی .
13-پرسش ها و پاسخ ها – آیت الله مکارم شیرازی .
14-تفسیر نمونه ج پانزدهم – ذیل آیه 62-سوره نمل .
به نقل از اداره پاسخگویی آستان قدس رضوی (لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، کد: 63/400008)