لازم است بدانیم که حافظه دنیوی با حافظه اخروی در تباین نیست؛ یعنی، این گونه نیست که این دو، دو موجود مستقل بوده باشند و به همدیگر هیچ‌گونه ربطی نداشته باشند. بلکه حافظه اخروی در پوشش روح همان حافظه دنیوی خواهد بود، البته با وجوه کامل‌تر. به این سبب هر آنچه را که حافظه دنیوی در دنیا ضبط کرده در آخرت بازگو خواهد نمود. مرگ عامل نابود کننده وجود انسانی به شمار نمی‌آید، بلکه با مرگ در حقیقت به قول استاد مطهری در کتاب عدل الهی حیات سعه و گسترش پیدا می‌کند، لذا چنان که حافظه قبل از خواب با حافظه بعد از خواب یکسان بوده و تغییری در آن حاصل نمی‌شود در حافظه قیامت هم مسأله به همین نحو خواهد بود.
افزون بر آن، علت این ثبات، جز غیرمادی بودن روح و مسائل مربوط به آن چیز دیگری نمی‌تواند باشد و از اینجا می توانیم به پرسش بالا هم پاسخ دهیم که وقتی دانستیم روح یک امر مجرد است و علمی هم که در قوه حافظه جا می‌گیرد به نوبه خود مثل روح امر غیر مادی است به راحتی می‌توانیم به این مطلب برسیم که هر آنچه را که آدمی یاد می‌گیرد محال است مرور زمان آن را از بین ببرد.
بله، مقدار انباشتگی مطالب بی‌شمار در حافظه و نوع قدرت حافظه در دسته‌بندی آنها و محدود بودن توجه به آنها از جانب حافظه و قوای دیگر، خود می‌تواند عامل فراموشی به صورت مقطعی محسوب گردد. سپس آیات حفظ شده در قوه حافظه حتی در روز قیامت هم محفوظ خواهد ماند. آنچه که می‌تواند در آن روز به انسان کمک نماید. همان ایمان داشتن به خداوند متعال و عمل صالح است. چرا که اگر این امر با روح و دل انسان عجین شود، در روز قیامت همین روح هم زمینه استفاده از قوای خود را از جمله قوه حافظه را به انسان خواهد داد و إلّا با فقدان ایمان حتی حفظ قرآن هم در آن روز دردی را دوا نخواهد نمود.
خلاصه، اگر انسان در کنار حفظ قرآن، واجبات الهی را انجام دهد و از محرمات اجتناب بکند می‌تواند به سعادت اخروی هم بسیار امیدوار باشد.
غلامرضا کاویان
آذر 1393
