تفاوت جمهوری اسلامی ما با جمهوری اسلامی افغانستان و پاکستان؟
دانشجوی محترم ضمن تشکر از تماس شما با این مرکز، پیش از پرداختن به پاسخ اصلی لازم است در باره واژه (جمهوری) و (جمهوری اسلامی) توضیحاتی خدمت شما ارائه دهیم:جمهوری نوعی حکومت است که در آن جانشینی رئیس کشور موروثی نیست و مدت ریاست جمهوری در آن محدود است و انتخاب رئیس کشور که رئیس جمهور نامیده می شود , با رای مستقیم یا غیر مستقیم مردم انجام می شود . جمهوری از نظر مفهوم اغلب درجاتی از دموکراسی را نیز در بردارد . اما در عین حال بسیاری از دیکتاتوریهای غیر سلطنتی نیز بدین نام نامیده می شوند و در این وجه حکومت جمهوری تنها به معنای حکومت غیر سلطنتی است . جمهوری هارااز یک نظر به سه دسته تقسیم نموده اند 1 - جمهوریهای دموکراتیک غربی که ریشه های تاریخی آنها به انقلاب های قرن هجدهم و نوزدهم می رسد ( فرانسه و ایالات متحده ) یا کشورهایی که این سنت را پس از آن کسب کرده اند ( ایتالیا وآلمان غربی ) در این کشورها جمهوری با سنت آزادی حزبها و مطبوعات واجتماعات همراه است . 2 - دولتهایی که رسما جمهوری نامیده می شوند اما در عمل رژیمهای نظامی و پلیسی بر آنها حکومت می کند , مانند بیشتر کشورهای آمریکای مرکزی و جنوبی و آفریقاو آسیا 3 - جمهوری های دموکراتیک توده ای , که در اروپا و آسیای شرقی حاکم هستند ( داریوش آشوری , دانشنامه سیاسی , تهران : مروارید , , 1373 ص 111 و 112 ) این عنوان در سالهای بعد از جنگ دوم جهانی مورد استفاده کشورهای کمونیست یا چپ گرا قرار گرفته است . بعضی از این کشورها نیز عنوان جمهوری خلق را برگزیده و یا ترکیبی از آن دو به نام جمهوری دموکراتیک خلق به وجود آوردند . در این کشورها حکومت تک حزبی است و آزادی مطبوعات و اجتماعات در آنها براستی وجود ندارد . بسیاری از این عناوین پس از فروپاشی کمونیسم منسوخ شده و جمهوریهای دموکراتیک سابق عنوان ساده جمهوری را برای خود انتخاب نموده اند . ( محمود طلوعی , فرهنگ جامع سیاسی , تهران : علم , , 1377 ص 377 ) افزون بر اقسام فوق ، اصطلاح جمهوری نیز به نام جمهوری فدرال وجود دارد ، که در حقیقت علاوه بر شکل نظام سیاسی ناظر به نحوه توزیع قدرت در میان واحدهای یک واحد بین المللی است . که در آن دولت به صورت فدراسیون وجود دارد ( دولتی که از اتحاد چند واحد سیاسی ( ایالت , کشور ) پدید می آید در این نوع حکومتها واحدهای کوچکتری که فدراسیون از اتحاد آنها بوجود می آید دارای حقوق خود مختاری یا خود گردانی هستند ولی امور خارجی خود را به فدراسیون وا می گذارند . در سیستم های فدرال اغلب یک دادگاه عالی برای تفسیر قوانین و حل اختلافهای دولتهای ایالتی و دولت مرکزی وجود دارد . در این نوع دولت , تغییر قانون اساسی با موافقت شمار معینی از ایالتها صورت می گیرد . البته حدود اختیارات ایالتها یا دولتهای تشکیل دهنده فدراسیون در سیستمهای مختلف متفاوت است ) ( دانشنامه سیاسی , پیشین , ص 238 و 239 ) بنابر این جمهوریهای فدرال تنها از نظر فدرالی اداره شدن دولت و ایالت بودن متفاوت هستند و در محتوا و نحوه اداره کشور به صورت جمهوری و مردمی اداره می شوند . علاوه بر اقسام فوق ، با پیروزی انقلاب اسلامی و رفراندوم 12 فروردین 1358 عنوان جمهوری اسلامی در برابر سایر انواع جمهوری و به عنوان یک الگوی جدید حکومتی از سوی انقلاب اسلامی در سطح بین المللی مطرح شد . که در آن به جایگاه مردم در اداره امور کشور توجه شده اما در چارچوب احکام و مبانی اسلام، مرحوم امام در مورد مفهوم جمهوری اسلامی فرمودند : ماهیت جمهوری اسلامی این است که با شرایطی که اسلام برای حکومت قرار داده است با اتکا به آرای عمومی ملت تشکیل شده و مجری احکام اسلام باشد . ( صحیفه نور ، ج 3 ، ص 105 ) جمهوری اسلامی حکومتی است متکی به آرای ملت و مبتنی برموازین اسلامی ( صحیفه نور ، ج 4 ، ص 119 ) ما خواستار جمهوری اسلامی هستیم ، جمهوری فرم وشکل حکومت را تشکیل می دهد و اسلامی یعنی محتوای آن فرم قوانین الهی است ( صحیفه امام ، ج 5 ، 398 ) مقام معظم رهبری فرمودند : جمهوری اسلامی یعنی آن نظام سیاسی که برای مردم حق قائل است و در همه این قلمرو عظیم ، با اتکا به اراده خدا و تشریع الهی است . ( بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با اعضای مجلس خبرگان ، 80 / 12 / 23 ) شهید مطهری نیز در تبیین در مفهوم جمهوری اسلامی فرمودند : کلمه جمهوری ، شکل حکومت پیشنهاد شده را مشخص می کند و کلمه اسلامی محتوای آن را یعنی پیشنهاد می کند که این حکومت با اصول و مقررات اسلامی اداره شود و در مدار اصول اسلامی حرکت کند . ( شهید مرتضی مطهری ، پیرامون انقلاب اسلامی ، تهران : انتشارات صدرا ، ص 62 و 63 ) به طور کلی حکومت های جمهوری در اشکال مختلف آن دنبال توجه به نقش و جایگاه مردم در اداره امور کشور هستند . اما در جمهوری های غربی و غیر دینی محور در وضع قوانین و اجرای آنها خواست و رای مردم است و برای دین در عرصه امور اجتماعی و حکومتی بر پایه مبانی فرهنگ غربی نقشی قائل نیستند . در مقابل جمهوی اسلامی با ارائه الگوی حکومتی بر پایه مبانی اسلام الگوهای غربی را به چالش کشیده و دین را که از عرصه اجتماعی کنار گذارده شده بود و به افیون ملتها تبدیل شده بود ، محور و مبنا قرار داده و براساس آن نظام سیاسی ای تشکیل داد که در آن به آرا مردم نیز توجه شده بود . بر این اساس در جمهوری اسلامی نیز اتکا به نقش و آرا مردم وجود دارد ولی محدود به چارچوب ارزشهای دینی و مبانی اسلامی یعنی اگر آرا مردم برخلاف مبانی اسلام و مغایر آن باشد پذیرفته نیست اما در چارچوب قوانین اسلام مردم دارای حق مشارکت و دخالت در امور کشور هستند و این فصل مشترک همه حکومت هایی است که امروزه به عنوان (جمهوری اسلامی) شناخته می شوند، اما واقعیت این است که این فصل مشترک هرگز بدین معنا نیست که نظام هایی که به نام جمهوری اسلامی شناخته می شوند نوع واحدی می باشند، بلکه خود این نظام ها نیز تفاوت های فراوانی با یکدیگر دارند، از جمله در تعریف اسلام، نوع نگاهی که به اسلام وجود داردو میزان عملی شدن واقعی احکام و شریعت اسلامی در آن کشورها، در واقع در بسیاری از کشورهایی که به نام جمهوری اسلامی نامیده می شوند محتوای اسلامی بودن نظام، صرفا جنبه سمبلیک و نمادین داشته و نهایتا در برخی مسائل کلی و کلان خلاصه می شود اما بسیاری از اجزاء و ارکان حکومت و قانونگذاری در مقام عمل، چندان انطباقی با اسلام پیدا نمی کند و به همین دلیل بر خلاف عنوان پرطمطراق جمهوری اسلامی، میان روح حاکم بر نظام سیاسی، قوانین و حتی مسئولان آن کشور با احکام و شریعت اسلامی چندان تناسبی به چشم نمی خورد، ضمن اینکه از همه مهم تر اینکه بسیاری از این نظام ها در عمل به اسلامی شدن محتوای نظام، صرفا به عدم مغایرت برخی قوانین مصوب مجالس با احکام و شریعت اسلامی بسنده می کنند ولی نظری به اصل مشروعیت نظام سیاسی حاکم و اینکه مشروعیت نظام جمهوری اسلامی باید منبعث از اسلام و بر اساس مجوز صادره ازجانب شریعت باشد ندارند، به همین دلیل حتی اگر احکام و قوانینی که در آن کشور به تصویب می رسد کاملا موافق با اسلام باشد اما به دلیل اینکه این نظام دارای بحران مشروعیت دینی می باشد لذا اطلاق (جمهوری اسلامی) بر آن با تسامح فراوان صورت می گیرد، این در حالی است که در نظام جمهوری اسلامی ایران، اسلامی بودن نظام در اصل به مشروعیتی باز می گردد که بنا به مبانی دینی و عقیدتی از ناحیه پروردگار متعال و از طریق اجرای نظام امامت و ولایت بر کل نظام سیاسی حاکم می گردد و از این روی تنها نظامی که شایسته و بایسته نامیده شدن به عنوان نظام (جمهوری اسلامی) می باشد (جمهوری اسلامی ایران) می باشد و سایر نظام هایی که به نام جمهوری اسلامی خوانده می شود صرفا به این دلیل به این نام خوانده می شوند که بخش هایی از محتوای آن بر اساس قانون اساسی آن کشورها منطبق با شریعت اسلامی می باشد(که البته هیچ ضمانتی برای اجرایی شدن همین بخش نیز در عمل وجود نداشته و معمولا به صورت ناقص اجرایی می گردد) ولی روح حاکم بر آن که مربوط به مشروعیت اصل نظام سیاسی کشور می باشد همچنان روح سکولار می باشد و در هیچ یک از این حکومت ها اشاره ای به منبع مشروعیت نظام سیاسی نشده است.
