علل انحراف در دین زرتشت چیست؟

علل انحراف در دین زرتشت چیست؟

در رابطه با آیین زرتشت ابهامات و اشکالات متعددی وجود دارند. برخی از این اشکالات جنبه تاریخی دارند، برخی کلامی و اعتقادی‌اند، بعضی مربوط به وثاقت کتاب آسمانی و اشکالاتی نیز راجع به حوزه‌های اخلاقی و رفتاری و یا نظام اجتماعی و خانوادگی آن مربوط می‌شود. اکنون به اختصار به پاره‌ای از این موارد اشاره می‌کنیم.
یک. نظرگاه تاریخی‌
اطلاع دقیقی پیرامون زمان پیدایش و ظهور زرتشت به عنوان پیامبر آیین مزدیسنی وجود ندارد. برخی از دانشمندان مانند هوسینگ در اصل وجود او تردید کرده و چون رستم و اسنفدیار شخصیتی موهوم دانسته‌ اند. بنگرید : شهید مطهری، مجموعه آثار، ج 14، ص 239، قم و تهران : صدرا، چاپ هشتم، 1383. بعضی تاریخ ظهور او را 600 و برخی تا 6000 سال قبل از میلاد دانسته‌اند. قول مشهور آن است که او 660 سال پیش از میلاد پا به جهان گذاشته و سی سال بعد دعوی نبوت کرده و بنگرید : . همچنین در مورد این که واقعاً او پیامبری‌ برگزیده از سوی خداست یا نه، اطلاع دقیقی در دست نیست و مسلمانان صرفا به استناد منابع دینی خود - نه با اتکا به ادله تاریخی - برخی برآنند که آنچه در نصوص اسلامی به ویژه در قرآن به عنوان . بنابراین فارغ از برخورد اسلام و مسلمانان با پیروان زرتشت و آیین او؛ هیچ دلیلی بر اعتبار و بنیاد الهی آن وجود ندارد و حتی اعراب زیرسلطه ساسانیان نیز آیین مجوس در ردیف ادیان وحیانی و دارای کتاب در برابر مشرکین قرار گرفته غیر از آیین زرتشتی موجود است و با آن تفاوت‌های اساسی دارد.
با زرتشتیان هم چون اهل کتاب رفتار نموده ‌اند جهت آگاهی بیشتر در این باره بنگرید : رسول رضوی، بازکاوی تاریخ و آموزه‌های زرتشت (مق)، معارف (ماهنامه)، ش 49. آنان را اهل کتاب نمی‌شناختند. بنگرید : همان، ص 18.
دو. عدم وثاقت کتاب اوستا
کتاب مقدس زرتشتیان (اوستا) نام دارد. قدیمی‌ترین نسخه اوستا که به خط (دبیره) نوشته شده و در دانمارک‌ ابراهیم پورداود، اوستا، ص 49، ق : منبع پیشین. یعنی 1908 سال بعد از کشته شدن زرتشت نگهداری می‌شود مربوط به سال 1325 میلادی است. بنابراین به احتمال زیاد زرتشتیان حدود 20 قرن کتاب مدون و شناخته شده‌ای نداشته و اگر داشته‌اند اثری از آن در دست نیست. افزون بر آن زرتشتیان اتفاق نظر دارند که اوستا در اصل بسیار بزرگتر از اوستای کنونی بوده است. اوستای کنونی دارای 83000 کلمه است و احتمالاً اصل آن دارای 345700 یعنی چهار برابر بوده است. شهید مطهری، مجموعه آثار، ج 14، ص 188.
کریستن سن بر آن است که علت کاسته شدن از حجم اوستا در دوره ساسانی تمایل خود زرتشیان به حذف پاره‌ای از افسانه‌ها و اسطوره‌های عامیانه در اوستا نگاشت‌های پیشین بوده است. جهت آگاهی بیشتر بنگرید: الف. کریستن سن، آرتور امانوئل، ایران در زمان ساسانیان، ص 163 و 164. حسین توفیقی، همان، ص 59.
این مساله زرتشت را با دو مشکل اساسی روبرو می‌سازد.
2-1. تردید در وثاقت کتاب مقدس؛ زیرا کتابی که بیش از نوزده قرن پس از رحلت ابلاغ‌کننده آن گردآوری شود، آن هم براساس نوشته‌های پراکنده‌ای که تواتر تاریخی در مورد آنها ثابت نیست، به شدت اعتبار و وثاقت آن را مخدوش می‌سازد. برخی نیز برآنند که اوستا در دوره هخامنشی مدون بوده و با حمله اسکندر از میان رفته و یا اسکندر آن را سوزانده است و تا ظهور ساسانیان اثری از اوستای مدون نبوده تا آن که به دستور اردشیر، یکی از روحانیون زرتشتی بار دیگر اوستا مرتب شد. اما این که بر چه اساسی اوستا بازسازی شده و تا چه اندازه با بنگرید : شهید مطهری، مجموعه آثار، ج 14، ص 187. اوستای اصلی انطباق دارد معلوم نیست.
2-2. اوستا دارای 5 بخش به نام‌های زیر است : (یسنا)، (ویسپرد)، (وندیداد)، (یشتها) و (خرده اوستا). قسمتی از (یسنا)، (گاتها) نامیده می‌شود که مشتمل بر ادعیه و معارف دینی و معروف‌ترین قسمت اوستاست. از و بنگرید : هنریک ساموئل ینبرگ، دین‌های ایران باستان، ص 2، ترجمه سیف الدین نجم آبادی ؛ دین و فرهنگ ایرانی پیش از عصر زرتشت، ص 304. ق : همان. این مسأله نیز بنگرید : تاریخ ادیان، ص 454، مقدمه جلیل دوستخواه، بر کتاب اوستا، ج 1، ص 11. ق : رسول رضوی، بقیه آن به دوران پیش از زرتشت و یا پس از وی تعلق دارد. اوستا را به عنوان کتاب آسمانی زرتشت مخدوش می‌سازد. نظر اوستا پژوهان تنها قسمتی از گاتها به زرتشت تعلق دارد. بازکاوی تاریخ و آموزه‌های آیین زرتشت.
2-3. به فرض ثابت شود که اولاً زرتشت پیامبری الهی بوده و ثانیاً آنچه در اوستای کنونی وجود دارد عیناً همان مطالبی است که از زرتشت به یادگار مانده؛ در نهایت مخاطبان را با دینی ناقص مواجه می‌کند که حدود سه چهارم آن از دست رفته است. لاجرم پیامبر دیگری لازم است که نیازهای دینی از دست رفته را جبران و خلاء موجود را پر نماید.
به عبارت دیگر اگر اوستای موجود برای هدایت بشر کافی بود، انزال سه چهارم دیگر لغو و بی‌فایده بود. و اگر کافی نبود چنین نقصی وجود دین و پیامبر دیگر را لازم می‌نماید و بر زرتشتیان نیز لازم می‌شود که به آیین کامل بعدی ایمان می‌آورند.
سه. نژاد و ملیت گرایی‌
نژادپرستی و ملیت گرایی یکی از عوامل منفی راه یافته در آیین زرتشت به ویژه از دوره ساسانی است. این مسأله به آیین یاد شده ویژگی‌های تاریخی و احکام خاصی بخشیده است از جمله:
3-1. اگرچه احتمالاً دعوت زرتشت فراگیر بوده ولی براساس شواهد تاریخی پیروان آن همه آریایی بوده و از نژادهای دیگر چندان کسی به این آیین در نیامده است.زرتشت و آموزش‌های او، ص 7
3-2. ملیت گرایی و ناسیونالیسم در (فرّ ایزدی) به خوبی آشکار است. فریا خوارنه فروغی است ایزدی، به دل هر که بتابد برتری یابد، پادشاه شود، پیروز گردد یا در کمالات نفسانی و روحانی آراسته شود و پیامبر گردد. دو نوع فر بنگرید:
الف. مرضیه شنکایی، بررسی تطبیقی اسمای الهی، ص 279، تهران، سروش، چاپ اول، 1381.
در اوستا آمده: Airayane yareno(یئریانم خوارنه) و Kavaenem xareno(فرکیانی) که دومی تا ظهور رسوشیانت همیشه با ایرانیان خواهد بود.ب. پورداود، یَشت‌ها، ج 2، ص 310.
3-3. نژادگرایی و نظام طبقاتی سبب تجویز و گسترش ازدواج با محارم شده است. (کرتیر) از بنیانگذاران زرتشتی ساسانی نوشته است: (بسیار ازدواج‌ها میان محرمان برقرار نمودم). هاشم رضی، ج 1، ص 45. این مسأله همواره موجب خرده‌گیری بر آیین زرتشت گردیده است.
3-4. بی‌ ارزش‌انگاری جان غیرزرتشتیان؛ در تفکر زرتشتی انسان‌ها به دو دسته: مزداپرستان (زرتشتیان) و دیوپرستان (نازرتشتیان) تقسیم می‌شوند.
در این آیین اگر پزشکی در پی آموزش جراحی است باید تمرین خود را بر دیوپرستان آغاز کند. اگر سه دیوپرست به دست او مرد، دیگر نباید بر مزداپرستان پزشکی کند. وندیداد، فرگرد هفتم، بند 37 و 38.
3-5. انحصارگرایی؛ یکی از ویژگی‌های نظام اجتماعی زرتشتی سامانی انحصارگرایی در قدرت، ثروت و دانش در طبقات فرادست است.
آموزش در انحصار موبدان و کاهنان بوده و طبقات فرودست به کلی از آموختن دانش محروم بودند تا آن جا که گفته‌اند: (موبد را باید لغت پهلوی غیر را نیاموزد و به عبارتی به طبقه خود. تعلیم کن). دبستان المذاهب، ص 111.
چهار. نظام طبقاتی‌
جامعه ساسانی و آیین زرتشت پیوندی دو سویه دارند. از طرفی آیین ساسانی شکل خاص و ویژه‌ای به این آیین بخشیده به طوری که برخی از پژوهشگران زرتشتی موجود را شدیدا متأثر از ساسانیان دانسته‌اند. از طرف دیگر جامعه ساسانی نماد جامعه مطلوب و مورد نظر آیین‌ بنگرید : رسول رضوی، همان ص 20. چنین جامعه‌ای شدیدا مورد حمایت و حفاظت آموزه‌ها و پیشوایان زرتشتی بوده است. زرتشت شناخته می‌شود.
در این نظام جامعه از چهار طبقه متمایز تشکیل شده بود:
1. آژون (روحانیون)، 2. ارتش‌تاران،
3. کشاورزان، بنگرید : .
الف. عبدالعظیم رضایی، زین‌العابدین آذرخش، تاریخ ده هزار ساله ایران، ج 2، ص 106.
4. صنعتگران‌ب. اوستا، یسنا، 19/17.
در این نظام اولاً طبقات وضعیت سربسته‌ای داشته و به هیچ روی امکان ترقی از طبقه‌ای به طبقه دیگر وجود نداشت. ثانیاً طبقات فراتر امتیازات فراتر و طبقات فرودست محدودیت‌های بیشتری داشتند و جز کار و بردگی بهره‌ای نصیب شان نمی‌شد. ثالثاً امتیازات و محرومیت‌های طبقاتی جنبه ارثی داشت و نسل به نسل به اجبار و بدون امکان تغییر تداوم می‌یافت.
پنج. افسانه گرایی و بت پرستی‌
وجود افسانه‌های خردگریز در اوستا یکی از ضعف‌های آیین و کتاب مقدس زرتشتی است.
کریستن سن افسانه خلقت را بر اساس اوستای ساسانی چنین نقل می‌کند: (... عمر دنیا بالغ بر 12000 سال است. در سه هزار سال نخستین عالم، اوهرمزد (یا عالم روشنی) و اهریمن (یا عالم تاریکی) در جوار یکدیگر آرام می‌زیسته‌اند. این دو عالم از سه جانب نامتناهی بوده، فقط از جانب چهارم به یکدیگر محدود می‌شده‌اند. دنیای روشن در بالا و عالم ظلمانی در زیر قرار داشته و هوا فاصله آنها بوده است. مخلوقات اورمزد در این سه هزار سال در حال امکانی بودند، سپس اهریمن نور را دیده درصدد نابود کردنش برآمد. اوهرمزد که از آینده آگاهی داشت مصافی به مدت نه هزار سال با وی طرح افکند. اهریمن که فقط از ماضی آگاه بود رضا داد. آن گاه اوهرمزد به او پیشگویی کرد که این جدال با شکست عالم ظلمت خاتمه خواهد یافت. از استماع این خبر اهریمن سخت متوحش شد و مجدداً به عالم تاریکی درافتاد و سه هزار سال در آنجا بی‌حرکت بماند. اوهرمزد در این فرصت دست به آفرینش جهان زد و چون کار خلقت به پایان رسید، گاوی را بیافرید که موسوم به گاو نخستین است. پس آنگاه انسانی بزرگ خلق کرد به نام گیومرد (کیومرث) که نمونه نوع بشر بود. آنگاه اهریمن به آفریدگان او حمله برد و عناصر را بیالود و حشرات و هوام ضاره را بیافرید. اوهرمزد در پیش آسمان خندقی کند. اهریمن مکرر حمله کرد و عاقبت گاو گیومرد را بکشت اما از تخمه گیومرد که در دل خاک نهفته بود چهل سال بعد گیاهی رست که اولین زوج آدمی به اسم مشیگ و مشیانگ از او بیرون آمد. دوره آمیزش نور و ظلمت که آن را گمیزشن گویند شروع شد. انسان در این جنگ خیر و شر به نسبت اعمال نیک یا بد خود از یاران نور یا از اعوان ظلمت‌ همان، ص 168. 169. شمرده می‌شود).
افسانه‌گرایی در زرتشتی گری دوره ساسانی به بنیادی‌ترین مبانی اعتقادی یعنی خداباوری نیز راه یافته است. علیرغم آن که گفته‌اند زرتشت خدای مجرد را باور داشته، اما خدای زرتشتی ساسانی دارای شکل و ریش و عصا و تاج است و هنوز که هنوز است با چنین شمایل انحطاط و تجسم یافته‌ای به عنوان آرم ملی بر روی تابلوی بسیاری از مؤسسات زرتشی عصر حاضر به چشم می‌خورد و خدا را به ؛ صورت بتی بسان یک پادشاه نشان می‌دهد. جهت آگاهی بیشتر بنگرید : شهید مطهری، همان، ص 195-192. در این آیین آتش، دختر خدا شناخته می‌شود. ایران در زمان ساسانیان، ص 168. گاو به ویژه گاو نر تقدس ویژه می‌یابد. در افسانه خلقت، اول مخلوق زمینی بنگرید :
الف. شهید مطهری، همان، ص 198-196.
!ب. ایران در زمان ساسانیان، ص 167.
فرض می‌شود و با گیومرد (کیومرث) به درجه شهادت نائل می‌گردد و بول آن از آب پاک‌کننده‌تر است.
شش. احکام خردستیز و غیرعملی‌
افزون بر احکامی که در لابه‌لای مطالب پیشین اشاره شد احکام خردستیز دیگری در آیین زرتشتی وجود دارد که به پاره‌ای از آنها اشاره خواهد شد.
وندیداد، فرگرد، پانزدهم، بند 6-5. یعنی مرگ ارزان که با دادن تاوان‌
6-1. تقدیس سگ؛ در وندیداد سگ مقام بسیار بالایی دارد به طوری که اگر کسی استخوان سخت و ناجویدنی به آن بدهد یا آن را بترساند گرفتار مجازات پشوتنو بخشوده نمی‌شودهمان، بند 1. دارد.