در قرآن کریم به طور واضح اصول دین مثل توحید، معاد و نبوت بیان شده ولی چرا از امامت سخنی به میان نیامده است؟

در قرآن کریم به طور واضح اصول دین مثل توحید، معاد و نبوت بیان شده ولی چرا از امامت سخنی به میان نیامده است؟

1 اصول دین و امامت در قرآن

این ادّعا که در قرآن کریم نصّ صریحی در مورد اصل امامت نیست ، ادّعایی است غیر قابل قبول. آیات چندی در قرآن کریم وجود دارند که هم وجوب وجود امام را اثبات می کنند ؛ هم انتصابی بودن آن را ؛ هم اوصاف امام را. بلکه حتّی در مورد مصداق امام بعد از رسول خدا نیز نصّ صریح وجود دارد. البته اگر کسی بخواهد قبول نکند راه برای توجیه همیشه باز است. همانگونه که عدّه ای در آیات راجع به توحید و اوصاف الهی و عصمت انبیاء و جبر و اختیار و معاد نیز اختلاف نموده اند. مگر اختلاف ما با اهل سنّت فقط در امامت است؟ در باب اوصاف الهی ، قول اشاعره کجا که به قدمای ثمانیه قائل شده اند و قول شیعه کجا که به عینیّت صفات با ذات معتقدند. در باب نبوّت قول شیعه کجا که انبیاء را معصوم من جمیع الجهات می دانند و قول اکثر اهل سنّت کجا که حتّی دروغگویی را هم را با استناد به آیات به انبیاء نسبت داده اند. در باب معاد جسمانی ، قول برخی کجا که معاد را مادّی دانسته اند و قول برخی دیگر کجا که معاد را با جسم غیر مادّی دانسته اند. در باب عدل الهی نیز بین اشاعره از یک سو و شیعه و معتزله از سوی دیگر اختلاف نظر جدّی وجود دارد.

پرسش:
در قرآن کریم به طور واضح اصول دین مثل توحید، معاد و نبوت بیان شده ولی چرا از امامت سخنی به میان نیامده است؟

پاسخ:

1 اصول دین و امامت در قرآن

این ادّعا که در قرآن کریم نصّ صریحی در مورد اصل امامت نیست ، ادّعایی است غیر قابل قبول. آیات چندی در قرآن کریم وجود دارند که هم وجوب وجود امام را اثبات می کنند ؛ هم انتصابی بودن آن را ؛ هم اوصاف امام را. بلکه حتّی در مورد مصداق امام بعد از رسول خدا نیز نصّ صریح وجود دارد. البته اگر کسی بخواهد قبول نکند راه برای توجیه همیشه باز است. همانگونه که عدّه ای در آیات راجع به توحید و اوصاف الهی و عصمت انبیاء و جبر و اختیار و معاد نیز اختلاف نموده اند. مگر اختلاف ما با اهل سنّت فقط در امامت است؟ در باب اوصاف الهی ، قول اشاعره کجا که به قدمای ثمانیه قائل شده اند و قول شیعه کجا که به عینیّت صفات با ذات معتقدند. در باب نبوّت قول شیعه کجا که انبیاء را معصوم من جمیع الجهات می دانند و قول اکثر اهل سنّت کجا که حتّی دروغگویی را هم را با استناد به آیات به انبیاء نسبت داده اند. در باب معاد جسمانی ، قول برخی کجا که معاد را مادّی دانسته اند و قول برخی دیگر کجا که معاد را با جسم غیر مادّی دانسته اند. در باب عدل الهی نیز بین اشاعره از یک سو و شیعه و معتزله از سوی دیگر اختلاف نظر جدّی وجود دارد.
اگر اصول دین به این وضوح که اینها می گویند در قرآن آمده پس این همه اختلاف بین مسلمین از کجا آمده است ؛ در حالی که همه ی این گروهها مدّعی اند که اعتقاد خود را از قرآن گرفته اند؟ بلکه اساساً اختلاف در امامت ، ریشه در همین اختلافات دارد.
بلی به همان شکل که در باب اصول دین نصّ قرآنی وجود دارد ، در باب امامت نیز وجود دارد ؛ امّا باید دید نصّ از نظر اینها چیست؟ اگر انتظار دارند که خداوند متعال یک اصل عقلی مثل امامت را که منطقاً باید با استدلال پذیرفت ، مثل یک حکم فقهی بیان نماید ، روشن است که انتظاری است نابجا. زیرا چنین روشی از حکیم سر نمی زند. خداوند متعال احکام فقهی را در قرآن کریم به وضوح بیان نکرده بلکه چنان گفته که جز فقیه به رموز آن پی نمی برد ، کجا رسد در مسائل اصولی که باید با استدلال پذیرفته شوند. البته برخی ساده اندیشان خیال کرده اند که احکام فقهی قرآن ، به روشنی بیان شده اند ؛ لذا می گویند: خدا که این همه مسائل ریز فقهی را به وضوح بیان نموده چرا امامت را به صورت واضح نگفته است؟ ما از اینها می پرسیم که: اگر چنین است پس با استناد به قرآن بفرمایید که نماز صبح باید چند رکعت باشد؟ مبطلات روزه چیست؟ کیفیّت ذبح حیوان چگونه است؟ و... . یکی از واضحترین و تفصیلی ترین احکام فقهی قرآن ، حکم وضوست ؛ ولی ملاحظه فرمایید که تا چه اندازه تفاوت فهم است از این آیه ، بین مذهب اهل البیت(ع) و مذهب خلفا. ما نمی گوییم شما در این مساله علی (ع) را به عنوان امام یا معصوم یا صاحب علم رسوالله ، قبول کنید ؛ بلکه صرفاً او را یک صحابی فرض کنید ؛ و آنگاه بفرمایید وقتی خدا درباره ی روش وضو نصّ صریح دارد ، و پیامبر نیز بیست و سه سال بین مردم وضو گرفته بود ، چرا باز فهم علی (ع) از آیه ی وضو متفاوت شده است از خلفای اهل سنّت؟ آیا واقعاً این مساله مبهم بیان شده است؟ مگر می شود پیامبر (ص) بیست و سه سال بین مردم وضو بگیرد و این مساله برای نسل اوّل اسلام مبهم بماند؟ مگر خود این افراد در زمان رسول خدا ، از روی وضوی او تقلید نمی کردند ، پس چه شد که بعد از او بر سر این مساله ی روزمرّه اختلاف نظر پیش آمد؟!!!! جناب عثمان به شکّ افتاد که آیا رسول خدا(ص) در وضو دستها را از بالا به پایین می شست یا برعکس؟ آیا پاها را می شست یا مسح می کرد؟ یکی نبود بگوید که: جناب عثمان! در مدّت بیست و سه سال رسالت و در دوره ی دو خلیفه ی قبلی مردم چکار می کردند؟ همچنین خودت در این مدّت چگونه وضو می گرفتی؟ چرا در این چهل و اندی سال به این فکر نیفتادی؟ و حالا از کجا فهمیدی که این روش درست است ؛ در حالی اهل بیت خود پیامبر بر خلاف روش تو وضو گرفتند؟
در مسائل مربوط به اصول نیز قرآن کریم همواره چنان سخن گفته که فقط اهل اندیشه آن را به درستی بفهمند.خداوند متعال حتّی اموری چون عدل الهی ، مساله ی جبر و اختیار ، حقیقت معاد ، حقیقت برزخ ، حقیقت روح ، اصل نبوّت عامّه ، خاتمیّت ، حقیقت عوالم غیب و ... را هم چنان گفته که فقط برای اهل فکر روشن باشند. حتّی خداوند متعال اصل توحید و بحث صفات الهی را هم چنان فرموده که جز اهل اندیشه های ناب به آنها راه نیافته اند. لذا برداشتهایی که اکثر مسلمین از این امور دارند برداشتهایی است متخالف که یقیناً یک طرف آن نادرست می باشد.
برخی چنین تصوّر کرده اند که اختلاف شیعه و اهل سنّت فقط در بحث امامت است ؛ و منشاء آن را هم نبود نصّ قرآنی پنداشته اند ؛ حال آنکه در تمام مسائل فوق و دهها مساله ی اصولی دیگر ، بین شیعه و اهل سنّت اختلاف نظرهای جدّی وجود دارد. اشاعره با استناد به قرآن جبری یا کسبی شده اند و معتزله تفویضی و شیعه امر بین الامرین را پذیرفته است. در بحث عدل ، شیعه و معتزله حسن و قبح ذاتی را پذیرفته اند و اشاعره زیر بار آن نرفته اند. گروهی معاد را با جسم مادّی دانسته اند ، گروهی دیگر روحی صرف ، گروهی نیز آن را جسمانی ولی با جسم غیر مادّی فهمیده اند. گروهی برزخ را انکار نموده اند و گروهی دیگر آن را پذیرفته اند. گروهی روح و ملائک را مادّی دانسته اند و گروهی دیگر مجرّد. گروهی عصمت تمام عیار انبیاء را از قرآن فهمیده اند و گروهی حتّی ارتکاب قتل و دروغ و ... را هم برای آن بزرگواران قائل شده اند. گروهی خدا را واحد عددی شمرده اند و گروهی آن را نفی کرده اند. گروهی برای خدا شکل و اندازه و اعضاء قائل شده اند و گروه دیگر خدا را منزّه از این امور دانسته اند. گروهی صفات خدا را عین ذات دانسته اند و گروهی دیگر صفات را غیر ذات و قدیم شمرده اند. گروهی علم خدا را به جزئیّات منکر شده اند و گروه دیگر آن را پذیرفته اند. گروهی علم خدا را حضوری دانسته اند و گروهی دیگر حصولی. و ... . و جالب اینجاست که همه ی اینها نیز برای اثبات مدّعایشان استناد به آیات قرآن می کنند.
پس ای برادران اهل سنّت! آیا جای آن نیست که ما کمی در توهّماتمان درباره ی قرآن تجدید نظر کنیم و مقداری از خوی عوامانه ی خود دست برداریم؟! و آیا وقت آن نرسیده که تدبّر کنیم در این مساله که اساساً قرآن برای چه نازل شده است؟ آیا آمده تا قدم به قدم عقل ما را بسازد یا آمده تا ما را مقلّد بار بیاورد؟ آمده تا فکرها را به کار اندازد یا آمده تا رکود فکری ایجاد کند و استدلالی ترین مسائل را هم تقلیدی کند؟
برخی بندگان خدا ، از خدای حکیم و بنده پرور انتظار دارند که لقمه ی جویده شده دهان بندگانش بگذارد و آنها به خودشان زحمت تفکّر ندهند ؛ در حالی که خداوند متعال فراوان در قرآن کریم بیان داشت که ما آیات را برای تدبّر و تفکّر و تعقّل فرستاده ایم و جز اهل فکر و عقل و دقّت به آیات خدا راه نمی یابند. مَخلص کلام آنکه قرآن کتاب عقل پروری و حکمت آموزی و تزکیه ی نفس است نه ( توضیح المسائل ) و ( اصول دین به زبان ساده). قرآن در اعلی نشسته و دعوت به اعلی می کند تا بندگان را بالا ببرد. پس این چه انتظاری است از خدای حکیم که همه چیز را زیر دیپلم و بلکه در حدّ پیش دبستانی بیان کند؟!!
بنده نمی دانم این تفکّر از کجا آمده که: ( قرآن کتاب آسان فهمی است) ؛ بلی قرآن به زبان عربی مبین بوده و بیانی روشن و فصیح و بلیغ دارد ؛ امّا از کجای قرآن برمی آید که فهم آن نیز آسان است؟ و طبق چه منطقی برخی گمان کرده اند که قرآن را هر بی سوادی باید بفهمد؟ معاذ الله مگر قرآن برای بی سواد پروری و ساده لوح پروری آمده است؟
چرا قرآن را با قرآن نشناسیم؟
قرآن کریم چه فرمود:
فرمود: (إِنَّا سَنُلْقی‌ عَلَیْکَ قَوْلاً ثَقیلا ما بزودی سخنی سنگین به تو القا خواهیم کرد) (المزمل:5) ؛ آری آیات قرآن سنگین است. مگر می شود که تبیاناً لکلّ شیء سنگین نباشد؟!
فرمود: ( کَذلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُمْ آیاتِهِ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُون‌ این چنین، خداوند آیات خود را برای شما شرح می‌دهد؛ شاید تعقّل کنید) (البقرة:242)
فرمود:( إِنَّا أَنْزَلْناهُ قُرْآناً عَرَبِیًّا لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُون‌ ما آن را قرآنی عربی نازل کردیم، باشد که تعقّل کنید)(یوسف:2)
فرمود:( اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ یُحْیِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها قَدْ بَیَّنَّا لَکُمُ الْآیاتِ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُون‌ بدانید خداوند زمین را بعد از مرگ آن زنده می‌کند! ما آیات(خود) را برای شما بیان کردیم، شاید تعقّل کنید) (الحدید:17)
فرمود: ( ‌ وَ تِلْکَ الْأَمْثالُ نَضْرِبُها لِلنَّاسِ وَ ما یَعْقِلُها إِلاَّ الْعالِمُونَ اینها مثالهایی است که ما برای مردم می‌زنیم، و جز عالمان آن را به عقل ادراک نمی‌کنند.) (العنکبوت:43)
فرمود: ( هذا بَلاغٌ لِلنَّاسِ وَ لِیُنْذَرُوا بِهِ وَ لِیَعْلَمُوا أَنَّما هُوَ إِلهٌ واحِدٌ وَ لِیَذَّکَّرَ أُولُوا الْأَلْبابِ این(قرآن،) پیام(و ابلاغی) برای(عموم) مردم است؛ تا همه به وسیله آن انذار شوند، و بدانند او معبودی یکتاست؛ تا صاحبان خرد ناب پند گیرند) (إبراهیم:52)
فرمود: ( کِتابٌ أَنْزَلْناهُ إِلَیْکَ مُبارَکٌ لِیَدَّبَّرُوا آیاتِهِ وَ لِیَتَذَکَّرَ أُولُوا الْأَلْبابِ این کتابی است پربرکت که بر تو نازل کرده‌ایم تا در آیات آن تدبّر کنند و خردمندان متذکّر شوند) (ص:29)
فرمود: ( قُلْ هَلْ یَسْتَوِی الَّذینَ یَعْلَمُونَ وَ الَّذینَ لا یَعْلَمُونَ إِنَّما یَتَذَکَّرُ أُولُوا الْأَلْبابِ بگو: (آیا کسانی که می‌دانند با کسانی که نمی‌دانند یکسانند؟! تنها صاحبان خرد ناب متذکّر می‌شوند)) (الزمر:9)
فرمود: ( لَوْ أَنْزَلْنا هذَا الْقُرْآنَ عَلی‌ جَبَلٍ لَرَأَیْتَهُ خاشِعاً مُتَصَدِّعاً مِنْ خَشْیَةِ اللَّهِ وَ تِلْکَ الْأَمْثالُ نَضْرِبُها لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُونَ اگر این قرآن را بر کوهی نازل می‌کردیم، می‌دیدی که در برابر آن خاشع می‌شود و از خوف خدا می‌شکافد ؛ اینها مثالهایی است که برای مردم می‌زنیم، شاید در آن تفکّر کنند )(الحشر:21)
فرمود: ( وَ هُوَ الَّذی أَنْشَأَکُمْ مِنْ نَفْسٍ واحِدَةٍ فَمُسْتَقَرٌّ وَ مُسْتَوْدَعٌ قَدْ فَصَّلْنَا الْآیاتِ لِقَوْمٍ یَفْقَهُون‌ او کسی است که شما را از یک نفس آفرید ؛ و شما دو گروه هستید: بعضی پایدار ، و بعضی ناپایدار؛ ما آیات خود را تشریح نمودیم برای کسانی که تفقّه می کنند (عمق اندیشه دارند) ) (الأنعام:98)
اینها فقط اندکی از فراوان آیا قرآن است که غرض از نزول قرآن را به اندیشه واداشتن انسانها معرّفی می کنند و بیان می دارند که فهمندگان حقیقی قرآن ، اهل تعقّل و خردورزی می باشند نه اهل ظواهر که مثل کودکان دنبال لقمه های راحت الحلقوم می گردند.
از طرف دیگر قرآن کریم خودش را کتابی معرّفی می کند که نه تنها ساده و سهل الفهم نیست ، بلکه خداوند متعال عمداً آن را به گونه ای نازل نموده که اگر کسی اهل حقیقت نباشد همین قرآن ، اسباب گمراهی او را فراهم می سازد تا بیشتر در گمراهی فرو رود.
خداوند فرمود: (هُوَ الَّذی أَنْزَلَ عَلَیْکَ الْکِتابَ مِنْهُ آیاتٌ مُحْکَماتٌ هُنَّ أُمُّ الْکِتابِ وَ أُخَرُ مُتَشابِهاتٌ فَأَمَّا الَّذینَ فی‌ قُلُوبِهِمْ زَیْغٌ فَیَتَّبِعُونَ ما تَشابَهَ مِنْهُ ابْتِغاءَ الْفِتْنَةِ وَ ابْتِغاءَ تَأْویلِهِ وَ ما یَعْلَمُ تَأْویلَهُ إِلاَّ اللَّهُ وَ الرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ یَقُولُونَ آمَنَّا بِهِ کُلٌّ مِنْ عِنْدِ رَبِّنا وَ ما یَذَّکَّرُ إِلاَّ أُولُوا الْأَلْباب‌ او کسی است که این کتاب را بر تو نازل کرد، که قسمتی از آن ، آیات(محکم) است؛ که اساس این کتاب می‌باشد؛ و قسمتی از آن، (متشابه) است. پس آنها که در قلوبشان انحراف است ، به دنبال متشابهاتند، تا فتنه‌انگیزی کنند ؛ و تفسیر(نادرستی) برای آن می‌طلبند؛ در حالی که تفسیر آنها را، جز خدا و راسخان در علم، نمی‌دانند. (آنها که) می‌گویند: (ما به همه ی آن ایمان آوردیم؛ همه از طرف پروردگارِ ماست.) و جز اولوا الالباب ، متذکر (این حقیت) نمی‌شوند)(آل‌عمران:7)
اگر در این آیه خوب تفکّر کنیم ، می یابیم که چرا خداوند متعال آیات خود را این گونه خاصّ نازل نموده است. چون می خواهد بیماردلان بهانه برای گمراهی خودشان داشته باشند ؛ ( فی‌ قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ فَزادَهُمُ اللَّهُ مَرَضاً وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلیمٌ بِما کانُوا یَکْذِبُونَ در دلهای آنان یک نوع بیماری است ؛ خداوند بر بیماری آنان افزوده ؛ و به خاطر دروغهایی که می گفتند، عذاب دردناکی در انتظار آنهاست.) و در مقابل می خواهد اولوا الالباب (صاحبان خردهای ناب) دنبال حقیقت بدوند و در عمق معارف فرورند و با این کتاب الهی ساخته شوند.
باز فرمود: ( إِنَّ اللَّهَ لا یَسْتَحْیی‌ أَنْ یَضْرِبَ مَثَلاً ما بَعُوضَةً فَما فَوْقَها فَأَمَّا الَّذینَ آمَنُوا فَیَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّهِمْ وَ أَمَّا الَّذینَ کَفَرُوا فَیَقُولُونَ ما ذا أَرادَ اللَّهُ بِهذا مَثَلاً یُضِلُّ بِهِ کَثیراً وَ یَهْدی بِهِ کَثیراً وَ ما یُضِلُّ بِهِ إِلاَّ الْفاسِقینَ خداوند از این که به پشه، و حتی کمتر از آن، مثال بزند شرم نمی‌کند. (در این میان) آنان که ایمان آورده‌اند، می‌دانند که آن، حقیقتی است از طرف پروردگارشان؛ و امّا آنها که راه کفر را پیموده‌اند، می‌گویند: (منظور خداوند از این مثل چه بوده است؟!) (آری،) خدا جمع زیادی را با آن گمراه، و گروه بسیاری را هدایت می‌کند؛ ولی با آن گمراه نمی‌سازد مگر فاسقان را ) (البقرة:26)
باز فرمود: ( وَ یَقُولُ الَّذینَ کَفَرُوا لَوْ لا أُنْزِلَ عَلَیْهِ آیَةٌ مِنْ رَبِّهِ قُلْ إِنَّ اللَّهَ یُضِلُّ مَنْ یَشاءُ وَ یَهْدی إِلَیْهِ مَنْ أَناب‌ کسانی که کافر شدند می‌گویند: (چرا نشانه ای از پروردگارش بر او نازل نشده است؟!) بگو: (خداوند هر کس را بخواهد گمراه، و هر کس را که بازگردد، به سوی خودش هدایت می‌کند!) (الرعد:27)
یعنی کمبودی در دلائل روشن الهی بر امور حقّه نیست ؛ لکن آنکه نمی خواهد هدایت شود ، دنبال بهانه می گردد. شیعه با دهها آیه و با روایات فراوانی از منابع معتبر اهل سنّت ، امامت علی (ع) را چنان اثبات می کند که هیچ منصفی نمی تواند آنها را انکار کند ؛ امّا اینها در برابر این همه دلائل روشن بهانه گرفته و می گویند: ( اگر حقیقتاً علی بن ابی طالب خلیفه ی بلافصل رسول خداست ، پس چرا خدا آن را صراحتاً در قرآن بیان نکرد؟) همانگونه که همین کفّار با وجود آن همه معجزه برای رسول خدا حدود چهار هزار معجزه باز می گفتند: (چرا نشانه ای از پروردگارش بر او نازل نشده است؟!)
باز خداوند متعال فرمود: ( وَ ما جَعَلْنا أَصْحابَ النَّارِ إِلاَّ مَلائِکَةً وَ ما جَعَلْنا عِدَّتَهُمْ إِلاَّ فِتْنَةً لِلَّذینَ کَفَرُوا لِیَسْتَیْقِنَ الَّذینَ أُوتُوا الْکِتابَ وَ یَزْدادَ الَّذینَ آمَنُوا إیماناً وَ لا یَرْتابَ الَّذینَ أُوتُوا الْکِتابَ وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ لِیَقُولَ الَّذینَ فی‌ قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ وَ الْکافِرُونَ ما ذا أَرادَ اللَّهُ بِهذا مَثَلاً کَذلِکَ یُضِلُّ اللَّهُ مَنْ یَشاءُ وَ یَهْدی مَنْ یَشاءُ وَ ما یَعْلَمُ جُنُودَ رَبِّکَ إِلاَّ هُوَ وَ ما هِیَ إِلاَّ ذِکْری‌ لِلْبَشَر مأموران دوزخ را فقط فرشتگان(عذاب) قرار دادیم، و تعداد آنها را جز برای آزمایش کافران معیّن نکردیم تا اهل کتاب‌ ( یهود و نصاری‌) یقین پیدا کنند و بر ایمان مؤمنان بیفزاید، و اهل کتاب و مؤمنان(در حقّانیّت این کتاب آسمانی) تردید به خود راه ندهند، و بیماردلان و کافران بگویند: (خدا از این توصیف چه منظوری دارد؟!) (آری) این گونه خداوند هر کس را بخواهد گمراه می‌سازد و هر کس را بخواهد هدایت می‌کند ؛ و لشکریان پروردگارت را جز او کسی نمی‌داند، و این جز هشدار و تذکّری برای انسانها نیست‌ ) (المدثر:31)
عجبا که وقتی خدا چیزی را در لفافه بیان می کند ، اینها بهانه می گیرند که چرا روشنتر بیان نکرد ؛ و وقتی روشن و عینی بیان می کند ، می گویند: (خدا از این توصیف چه منظوری دارد؟!)
سخن پایان در این بخش آنکه:
عزیزا نخست باید قرآن را با قرآن شناخت ؛ آنگاه معلوم می شود که خداوند متعال چرا گفت؟ و چرا نگفت؟ و چرا اینگونه گفت؟ و آنگونه نگفت؟ خداوند حکیم ، می خواهد انسان پروری کند ؛ نه اینکه بکن ، نکن کند و از اطاعت نمودن بی چون و چرای مردم کیف کند. خدا بی نیاز از طاعت مردم است و کفر آنها نیز گزندی به خدا نمی رساند. خدا باکی از گمراه شدن خلق نیز ندارد ؛ برای خدا ، پرورش یافتن یک نفر می ارزد به تمام عالم هستی. لذا فرمود: ( وَ لَوْ شاءَ رَبُّکَ لَآمَنَ مَنْ فِی الْأَرْضِ کُلُّهُمْ جَمیعاً أَ فَأَنْتَ تُکْرِهُ النَّاسَ حَتَّی یَکُونُوا مُؤْمِنین‌ و اگر پروردگار تو می‌خواست ، تمام کسانی که روی زمین هستند، همگی ایمان می‌آوردند؛ آیا تو می‌خواهی مردم را اکراه کنی که ایمان بیاورند؟!) (یونس:99) همچنین فرمود: ( وَ قالَ مُوسی‌ إِنْ تَکْفُرُوا أَنْتُمْ وَ مَنْ فِی الْأَرْضِ جَمیعاً فَإِنَّ اللَّهَ لَغَنِیٌّ حَمید و موسی گفت: (اگر شما و همه ی مردم روی زمین کافر شوید، پس خداوند، بی‌نیاز و شایسته ستایش است.) (إبراهیم:8)

2 امامت در منظر قرآن و دو مذهب

نقاط اشتراک و اختلاف دو مذهب در بحث امامت

1 هر دو مذهب ، تقریباً تعریف واحدی از امام دارند.
2 هر دو مذهب ، وجود امام را ضروری و واجب می دانند.
3 شیعه معتقد است که امام باید معصوم از گناه و خطا و سهو باشد ولی اهل سنّت تنها عدالت را در امام شرط می دانند نه عصمت را. لذا شیعه به استاندارد حدّاکثری در امام قائل است و اهل سنّت به استاندارد حدّ اقلّی.
4 شیعه معتقد است که امام باید افضل مردم از حیث علم و معنویّت باشد تا بتواند دیگران را نیز ترقّی دهد ؛ ولی اهل سنّت منکر این معنا بوده قائلند که وجود شخصی عالمتر از امام و فاضلتر از او در میان امّت مشکلی ندارد. لذا با اینکه اکثرشان اعتراف دارند که امیرمومنان (ع) از حیث علم و مقام معنوی برتر از خلفای سه گانه بوده ولی بر این باورند که آنان بر علی (ع) نیز رهبری داشته اند. که این حقیقتاً جای عجب است که چگونه جاهل می تواند رهبر عالم باشد؟! و چگونه جاهل می تواند عالم را هدایت کند؟!
5 شیعه معتقد است مصداق امام را باید خدا معرّفی نماید ؛ حال یا با دادن معجزه به دست او یا از زبان پیامبر یا امام قبلی. چون تنها خداست که می داند چه کسی معصوم می باشد. امّا اهل سنّت معتقدند خداوند بر مردم واجب نموده که خودشان مصداق امام را از بین خودشان برگزینند. پس مردم هر کس را به جانشینی رسول خدا (ص) برگزیدند او امام و هادی امّت و حافظ دین خدا خواهد بود.
شیعه بر همین مبناست که خلافت و امامت خلفای سه گانه را نمی پذیرد و آنها را غاصب این مقام می داند. و استدلالهای فراوانی بر خلافت و امامت بلافصل امیرالمومنین (ع) اقامه می کند. به پاره ای از این استدلالها با قضاوت عقل و محوریّت قرآن کریم و شهادت روایات منقول از خود اهل سنّت اشاره می کنیم.

امامت د ر قرآن کریم

باید دانست که شیعه برای اثبات امامت ، ابتدا کاری با علی (ع) یا با ابوبکر و غیر آنها ندارد. شیعه ابتدا بر اساس تعریف مشترک شیعه و سنّی از امام ، با دلائل عقلی اثبات می کند که امام باید معصوم و همتای قرآن باشد. آنگاه می گوید: جز خدا هیچ کس نمی داند چه کسی معصوم و همتای قرآن است. لذا مصداق امام را باید خدا یا پیامبر او مشخّص سازند ؛ یا خود مدّعی امامت باید دارای معجزه باشد. چون معجزه همان امضای غیر قابل جعل خداست.
امّا برخلاف تبلیغ برخی افراد ناآگاه شیعه هیچگاه از رابطه ی فامیلی علی (ع) با پیامبر (ص) برای اثبات امامت او استفاده نمی کند ؛ مگر آنجا که می خواهد ثابت کند ؛ آن حضرت جزء مصادیق آیه تطهیر و حدیث ثقلین و آیه ی مودّت است.

تعریف امام در کلام متکلّمین شیعه و سنّی

سعدالدین تفتازانی و میر سید شریف جرجانی و سیف الدین آمدی گفته اند :( الامامة رئاسة عامّة لشخص من الاشخاص امامت ریاست عمومی است برای شخصی از اشخاص) (شرح المقاصد ، ج5 ، ص234 شرح مواقف ، ج8 ، ص 345 ابکارالافکار ، ج3 ، ص 416)
قاضی عضدالدین ایجی گفته است: ( الامامة خلافة الرّسول فی اقامة الدین بحیث یجب اتّباعه علی کافّة الامّة امامت خلافت (جانشینی) رسول است در اقامه ی دین ، به گونه ای که واجب است تبعیّت از او برای همه ی امّت) (شرح مواقف ، ج8 ، ص345)
سیف الدین آمدی در تعریف دیگری گفته است: ( انّ الامامة عبارة عن خلافة شخص من الاشخاص للرّسول فی اقامة الشّرع و حفظ حوزة الملّة علی وجه یجب اتّباعه علی کافّة الامّة همانا امامت عبارت است از خلافت شخصی از اشخاص برای رسول در اقامه ی شرع و حفظ حوزه ی ملّة (دین) به نحوی که تبعیّت از او واجب می شود بر همه ی امّت.) (ابکارالافکار ، ج3 ، ص416(
ابن خلدون نیز نوشته است: ( الامامة خلافة عن صاحب الشّرع فی حراسة الدین و سیاسة الدّنیا. امامت خلافت (جانشینی ) صاحب شریعت است در حراست از دین و سیاست و مدیریّت دنیا.) (مقدّمه ی ابن خلدون ، ص 191(

تعاریف علمای بزرگ شیعه

شیخ مفید گفته است: ( الامام هو الذی له الرئاسة العامّة فی امور الدین و الدّنیا نیابةً عن النّبی (ص( امام کسی است که دارای رهبری عمومی در امور دین و دنیا به صورت نیابت از پیامبر (ص) باشد.) (النکت الاعتقادیّة ، شیخ مفید ، ص53)
سیّد مرتضی گفته است: ( الامامة رئاسة عامّة فی الدّین بالاصالة لا عمّن هو فی دار التّکلیف امامت رهبری عمومی در زمینه دین به صورت بالاصاله است ؛ نه به صورت نیابت از کسی که در سرای تکلیف می باشد.) (رسائل الشریف المرتضی ، ج2 ، ص264 )
علّامه حلّی گفته است: ( الامامة رئاسة عامّة فی الدّین و الدّنیا لشخص من الاشخاص نیابة عن النّبی(ص) امامت رهبری عمومی در زمینه دین و دنیا برای شخصی خاصّ به عنوان نیابت از پیامبر (ص) است.) (الباب الحادی عشر ، علّامه حلّی ، ص66) جناب فاضل مقداد نیز همین تعریف را رائه کرده ولی به جای ( نیابة عن النّبی ) گفته است: ( خلافة عن النّبی ) (ارشاد الطالبین ، فاضل مقداد ، ص325 326 اللوامع الالهیّة ، فاضل مقداد ، 319320)

از تعاریف گفته شده استفاده می شود که:
اوّلاً متکلّمین شیعه و سنّی بر سر تعریف امامت اختلاف نظر عمده ای نداشته در محورهای اصلی اتّفاق نظر دارند.
ثانیاً امامت اصطلاحی متکلّمین دارای مشخّصات زیر می باشد.
1 امامت ریاست عمومی بر جمیع امّت می باشد نه بر محدوده ی جغرافیایی خاصّ.
2 متعلّق امامت امام ، امور دین و دنیا بوده منحصر به دین تنها یا دنیای تنها نیست.
3 امام ، خلیفه و جانشین رسول الله می باشد، هم در امور دینی هم در امور دنیوی.
4 اطاعت و تبعیّت از امام بر همه ی امّت واجب و ضروری است.
بنا بر این ، امام در اصطلاح متکلّمین ، نه مثل سلطان و رئیس جمهور است نه مثل یک عالم دینی و مفتی صرف ؛ بلکه تمام مسئولیّتهای حاکمیّتی رسول الله (ص) را دارا می باشد.
حال بر همین اساس شیعه مدّعی است که امام باید عالم به جمیع احکام دین و جمیع اسرار قرآن باشد ؛ و از هر گونه خطا و سهو و گناه معصوم باشد. چون طبق آیه ی ( یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا أَطیعُوا اللَّهَ وَ أَطیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکُم ) ؛ اطاعت از امام ، مثل اطاعت از خدا و رسول ، باید مطلق و بدون قید باشد. متکلّمین نیز همین معنا را در تعریفشان از امام ، منعکس ساختند.
حال چگونه ممکن است خداوند متعال ما را امر به اطاعت بی چون و چرا از کسی کند که خودش هر لحظه احتمال گناه یا احتمال خطا و سهو دارد؟!! پس اگر ما به حکم قرآن مکلّفیم تا از امام بعد از رسول الله (ص) اطاعت بی چون و چرا کنیم ؛ لابد او باید مثل خود رسول خدا(ص) ، معصوم باشد. چون امر به اطاعت بی چون و چرا از غیر معصوم ، مساوی است با امر به اطاعت بی چون و چرا از گناه یا خطای دیگری. و این کاری نیست که خدا انجام دهد. لذا فرمود: ( أَ فَمَنْ یَهْدی إِلَی الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ یُتَّبَعَ أَمَّنْ لا یَهِدِّی إِلاَّ أَنْ یُهْدی‌ فَما لَکُمْ کَیْفَ تَحْکُمُونَ آیا کسی که هدایت به سوی حق می‌کند برای پیروی شایسته‌تر است، یا آن کس که خود هدایت نمی‌شود مگر هدایتش کنند؟ شما را چه می‌شود، چگونه داوری می‌کنید؟! ) (یونس: 35)
آیا غیر از انسان معصوم ، که خود منزّه از خطا و هدایت کننده به خداست ، کسی هست که نیاز به امام و هدیت کننده نداشته باشد؟ آیا خلفای مورد نظر اهل سنّت نیاز به هدایت داشتند یا نداشتند؟ اگر بگویند نیاز به هدایت نداشتند گزافه گفته اند ؛ کسانی که زمانی غرق در شرک بودند چگونه به یکباره معصوم گشتند؟ و دلیل عصمتشان چیست؟ و اگر نیاز به هدایت داشتند طبق آیه ی مورد بحث ، باید از امامی اطاعت نمایند تا آنها را به حقّ رهنمون شود. پس خود خلفای سه گانه باید امامی می داشتند. حال می پرسیم که آن امام که بوده است؟ ممکن است بگویند: نبیّ اکرم (ص) یا قرآن کریم ؛ گوییم در آن صورت امامت خود آنان لغو است ؛ چون نبیّ اکرم (ص) و قرآن کریم ، همانگونه که می توانند امام آن سه نفر باشند امام دیگران نیز می توانند باشند. پس این سه تن چه رجحانی داشتند که محتاج به امام انسانی زنده نبودند؟ بنا بر این ، از بین مدّعیان امامت ، تنها آن کسی حقیقتاً حقّ امامت داشته که عین قرآن و علم او عین علم رسول الله بوده است ؛ و طبق دلائل نقلی مثل حدیث مدینة العلم و حدیث ثقلین و ... ، آن شخص کسی نیست جز علی (ع).
همچنین طبق گفته ی متکلّمین شیعه و سنّی ، اگر از وظایف امام این است که دین را اجرا کند و حافظ دین خدا باشد ، لازمه اش این است که او عالم به تمام دین باشد تا یقیناً دین را اجرا کند و دین را حفظ نماید نه نظرات شخصی خودش را. لذا امام بعد از رسول خدا ، باید همتای قرآن باشد.
حال ما کاری نداریم که چه کسی دارای این مشخّصات است ؛ ما فقط آنچه را که لازمه ی تعریف امام است ، بیان می کنیم تا معلوم شود که: اوّلاً آیا غیر خدا می تواند این مشخّصات را تشخیص دهد یا نه؟ ثانیاً اگر معلوم شد که مصداق امام را خدا باید تعیین کند ، آنگاه باید بگردیم دنبال کسی که خدا و رسول ، این دو مشخّصه را برای او اثبات نموده اند. و شیعه مدّعی است بسیاری از آیات و روایات نبوی که خود اهل سنّت نیز ناقل آنها می باشند ، اثباتگر این دو ویژگی برای علی (ع) هستند.
ما ذیلاً دلائل قرآن و روایی خودمان ذکر می کنیم تا ملاحظه فرمایید که شیعه چگونه استدلال می کند.

پاره ای از دلائل قرآنی بر امامت علی (ع)

دلیل نخست
خداوند متعال می فرماید:( هُنالِکَ الْوَلایَةُ لِلَّهِ الْحَقِّ هُوَ خَیْرٌ ثَواباً وَ خَیْرٌ عُقْباً. در آنجا ثابت شد که ولایت از آنِ خداوند بر حق است. اوست که برترین ثواب، و بهترین عاقبت را دارد.) (الکهف:44(
و فرمود: ( أَمِ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِیاءَ فَاللَّهُ هُوَ الْوَلِیُّ وَ هُوَ یُحْیِ الْمَوْتی‌ وَ هُوَ عَلی‌ کُلِّ شَیْ‌ءٍ قَدیر. آیا آنها غیر از خدا را ولیّ خود برگزیدند؟! در حالی که (ولیّ) فقط خداوند است و اوست که مردگان را زنده می‌کند، و اوست که بر هر چیزی تواناست.)(الشوری:9(
و فرمود:( مَثَلُ الَّذینَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِ اللَّهِ أَوْلِیاءَ کَمَثَلِ الْعَنْکَبُوتِ اتَّخَذَتْ بَیْتاً وَ إِنَّ أَوْهَنَ الْبُیُوتِ لَبَیْتُ الْعَنْکَبُوتِ لَوْ کانُوا یَعْلَمُونَ . مثَل کسانی که غیر از خدا را اولیای خود برگزیدند، مثَل عنکبوت است که خانه‌ای برای خود انتخاب کرده؛ در حالی که سست‌ترین خانه‌ها خانه ی عنکبوت است اگر می‌دانستند.) (العنکبوت:41)
نکات آیات کریمه :
طبق این آیات شریفه ، ولایت به تمام مصادیق آن تنها از آنِ خداست و هیچ کس حقّ ندارد غیر خدا را بی اذن او ولیّ خود قرار دهد. پس تا ما دلیلی از جانب خدا و رسول او نداشته باشیم حقّ نداریم ولایت کسی غیر از خدا را بپذیریم ولایت به همه ی معانی آن . حال باید دید خدا ولایت چه کسی را همردیف ولایت خود قرار داده است.
خداوند متعال می فرماید: ( قُلْ أَطیعُوا اللَّهَ وَ الرَّسُولَ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَإِنَّ اللَّهَ لا یُحِبُّ الْکافِرینَ. بگو: از خدا و رسولش اطاعت کنید! و اگر سرپیچی کنید، خداوند کافران را دوست نمی‌دارد.) (آل‌عمران:32) و باز فرمود: ( یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا أَطیعُوا اللَّهَ وَ أَطیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ فَإِنْ تَنازَعْتُمْ فی‌ شَیْ‌ءٍ فَرُدُّوهُ إِلَی اللَّهِ وَ الرَّسُولِ إِنْ کُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ ذلِکَ خَیْرٌ وَ أَحْسَنُ تَأْویلاً. ای کسانی که ایمان آورده‌اید! اطاعت کنید خدا را! و اطاعت کنید رسولش را و اولو الأمر را ! و هر گاه در چیزی نزاع داشتید، آن را به خدا و پیامبر بازگردانید (و از آنها داوری بطلبید) اگر به خدا و روز رستاخیز ایمان دارید! این(کار) برای شما بهتر، و عاقبت و پایانش نیکوتر است.) (النساء:59)

طبق این آیات
اوّلاً ولایت نبیّ اکرم(ص) عین ولایت خداست لذا اطاعت از او عین اطاعت از خداست.
ثانیاً ولایت اولوالامر نیز مثل ولایت رسول الله است. لذا در عبارت ( أطیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ ) اطیعوا را تکرار نکرد ؛ چون اطاعت از هر دو یکی است. و نیز در ادامه نفرمود: هنگام اختلاف ، آن را به خدا و رسول و اولوالامر برگردانید ؛ بلکه تنها خدا و رسول را مطرح ساخت که شاهد است بر یکی بودن حکم رسول و اولوالامر.
ثالثاً در این آیه ، خدا خواسته که مسلمین هنگام نزاع و اختلاف ، به کلام خدا و پیامبر خدا رجوع کنند نه به نظر مردم. ولی برخی از مسلمین صدر اسلام که در مساله ی امامت اختلاف کردند به جای رجوع به قرآن و حدیث غدیر و حدیث ثقلین و حدیث منزلت و امثال آن ، که حکم پیامبر بود ، به نظر گروه اندکی از مردم رجوع نمودند.
حال که معلوم شد ولایت امام باید عین ولایت خدا و رسول باشد ، باید دید خدا غیر از رسول ، ولایت چه کسی را تأیید نموده است. خداوند متعال می فرماید: ( إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذینَ آمَنُوا الَّذینَ یُقیمُونَ الصَّلاةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکاةَ وَ هُمْ راکِعُونَ . ولیّ شما ، تنها خداست و پیامبر او و آنها که ایمان آورده‌اند؛ همانها که نماز را برپا می‌دارند ، و در حال رکوع، زکات می‌دهند) (المائدة:55)
شیعه و سنّی اتّفاق نظر دارند که این آیه ، در شأن علی (ع) نازل شده است. لکن اهل سنّت مدّعی اند که مراد از ولیّ در این آیه ، امامت نیست بلکه منظور دوستی ، یا نصرت و امثال آن است. امّا شیعه می گوید: لفظ ولیّ در این آیه مطلق بوده تمام معانی و مصادیق آن را شامل است که از جمله یکی از آن معانی ، ولایت تصرّف است که همان امامت و حاکمیّت باشد. افزون بر اطلاق آیه ، شاهد دیگر این ادّعا ، آن است که در این آیه ، ولایت ، ابتدا برای خدا و سپس برای پیامبر و در مرتبه ی سوم برای علی (ع) ثابت شده است ؛ و ولایت درباره ی خدا به تمام معانی آن ، به سلطنت ،حاکمیّت و متصرّف بودن او بر می گردد. یعنی چرا خدا را باید دوست داشت؟ چرا باید از او نصرت طلبید؟ چرا باید فقط او را دوست خود دانست؟ چرا ... ؟ ، پاسخ همه ی این چیزها یکی است. چون تنها اوست که می تواند در امور ما سلطه و حاکمیّت و تصرّف داشته باشد ؛ و غیر او تا او اراده نکند ، کاره ای نیستند. پس در این آیه ، چون واژه ی ولیّ در مورد خدا نیز به کار رفته ، مطلق بوده ، تمام معانی را می گیرد.
افزون بر اینها ، حتّی اگر نظر اهل سنّت را هم در این باره بپذیریم و مراد از ولایت در این آیه را ، ولایت نصرت یا ولایت محبّت هم بدانیم ، باز امامت برای علی (ع) ثابت می شود. چون وقتی علی (ع) با خلیفه ی اوّل بیعت نکرده و خود ادّعای امامت نمود ، طبق آیه ی مورد بحث بر همگان و از جمله بر خود خلیفه اوّل و دوم واجب بود که او را یاری و نصرت نمایند و شرط محبّت را که حمایت است به جا آورند ؛ لکن آنها نه تنها چنین نکردند بلکه با او مخالفت نموده و درگیر شدند. پس به یقین آن دو ازحکم این آیه عدول نموده اند ؛ و آنکه از حکم خدا عدول نماید فاسق و ظالم بوده به حکم ( لا یَنالُ عَهْدِی الظَّالِمینَ ) (بقره:124) حقّ امامت ندارد.

دلیل دوم
( إِنَّما یُریدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهیراً. خداوند فقط می‌خواهد پلیدی و گناه را از شما اهل بیت دور کند و کاملاً شما را پاک سازد. ) (الأحزاب:33)

طبق این آیه ی شریفه خداوند متعال اهل بیت (ع) را از هر پلیدی و رجسی منزّه نموده است ؛ و این یعنی عصمت. و به حکم عقل ، جایی که معصوم حضور دارد ، امامت و حاکمیّت مردم به غیر معصوم نمی رسد. وقتی خداوند متعال در امور کوچکی چون قضاوت و شهادت در دادگاه ، عدالت و تقوا را شرط دانسته ، چگونه ممکن است در امر مهمّی چون امامت کلّ امّت اسلام ، عدالت شرط نباشد. و اگر عدالت در این امر شرط است پس معصوم که فوق عادل است مقدّم بر عادل خواهد بود. البته برادران اهل سنّت ما بر خلاف حکم صریح عقل ، معتقدند که امامت غیر معصوم با شخص معصوم جایز است ؛ یعنی به اعتقاد اینها ، یک غیر معصوم می تواند امام شخص معصوم شود و به او امر و نهی کند.
همچنین برداران اهل سنّت ادّعا نموده اند که همه ی خاندان پیامبر (ص) اهل بیت محسوب می شوند. در پاسخ می گوییم ، اوّلاً قدر متیقّن این است که علی (ع) داخل در اهل بیت می باشد و این مطلب منکری میان مسلمین ندارد. و نیز شکّی نیست که خلفای سه گانه داخل در اهل بیت نیستند و این مطلب هم مخالفی ندارد ؛ و در میان اهل بیت تنها کسی که بعد از نبی (ص) ادّعای خلافت بلافصل داشت علی (ع) بود. پس با وجود او که طبق این آیه معصوم می باشد نوبت به دیگری نمی رسد.

دلیل سوم

( أَ لَمْ تَرَ إِلَی الْمَلَإِ مِنْ بَنی‌ إِسْرائیلَ مِنْ بَعْدِ مُوسی‌ إِذْ قالُوا لِنَبِیٍّ لَهُمُ ابْعَثْ لَنا مَلِکاً نُقاتِلْ فی‌ سَبیلِ اللَّهِ قالَ هَلْ عَسَیْتُمْ إِنْ کُتِبَ عَلَیْکُمُ الْقِتالُ أَلاَّ تُقاتِلُوا قالُوا وَ ما لَنا أَلاَّ نُقاتِلَ فی‌ سَبیلِ اللَّهِ وَ قَدْ أُخْرِجْنا مِنْ دِیارِنا وَ أَبْنائِنا فَلَمَّا کُتِبَ عَلَیْهِمُ الْقِتالُ تَوَلَّوْا إِلاَّ قَلیلاً مِنْهُمْ وَ اللَّهُ عَلیمٌ بِالظَّالِمینَ وَ قالَ لَهُمْ نَبِیُّهُمْ إِنَّ اللَّهَ قَدْ بَعَثَ لَکُمْ طالُوتَ مَلِکاً قالُوا أَنَّی یَکُونُ لَهُ الْمُلْکُ عَلَیْنا وَ نَحْنُ أَحَقُّ بِالْمُلْکِ مِنْهُ وَ لَمْ یُؤْتَ سَعَةً مِنَ الْمالِ قالَ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاهُ عَلَیْکُمْ وَ زادَهُ بَسْطَةً فِی الْعِلْمِ وَ الْجِسْمِ وَ اللَّهُ یُؤْتی‌ مُلْکَهُ مَنْ یَشاءُ وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلیمٌ. آیا مشاهده نکردی جمعی از بنی اسرائیل را بعد از موسی، که به پیامبر خود گفتند: ( مَلِک و زمامداری برای ما انتخاب کن! تا(زیر فرمان او) در راه خدا پیکار کنیم.پیامبر آنها گفت: (شاید اگر دستور پیکار به شما داده شود، (سرپیچی کنید، و) در راه خدا، جهاد و پیکار نکنید.) گفتند: (چگونه ممکن است در راه خدا پیکار نکنیم، در حالی که از خانه‌ها و فرزندانمان رانده شده‌ایم؟!) اما هنگامی که دستور پیکار به آنها داده شد، جز عدّه کمی از آنان، همه سرپیچی کردند. و خداوند از ستمکاران، آگاه است. و پیامبرشان به آنها گفت: (خداوند طالوت را برای زمامداری شما مبعوث کرده است.) گفتند: (چگونه او بر ما حکومت کند، با اینکه ما از او شایسته‌تریم، و او ثروت زیادی ندارد؟!) گفت: (خدا او را بر شما برگزیده، و او را در علم و (قدرت) جسم، وسعت بخشیده است. خداوند، مُلکَش را به هر کس بخواهد، می‌بخشد؛ و خداوند، وسعت دهنده و علیم است.) (البقرة:247)

نکات آیات :
الف طبق این آیات ، بنی اسرائیل ، تعیین حاکم را حقّ مردم نمی دانستند لذا از پیامبر خود خواستند تا حاکمی برای آنها تعیین نماید. پیامبر آنها و خداوند متعال نیز این نظر آنها را نادرست معرّفی نکرده بر آن مهر تأیید زدند. پس حاکمیّت بر مردم که به نظر شیعه و سنّی از شئون امامت می باشد ، باید از طرف خدا یا نبیّ خدا جعل شود نه از طرف مردم. امامت در اسلام ، امری بسیار بزرگتر حاکمیّت سیاسی صرف است ؛ لذا وقتی طالوت که صرفاً حاکم سیاسی بود و تحت نظر پیامبر زمانش بر مردم حکومت می نمود ، از طرف خدا تعیین می شود ، چگونه ممکن است خدا تعیین امام را به مردم غیر معصوم بسپارد.
ب پیامبر بنی اسرائیل که ظاهراً حضرت سموئیل (ع) باشد فرمود : ( خداوند طالوت را برای زمامداری شما مبعوث کرده است.) از اینجا معلوم می شود که حاکم جامعه را باید خداوند متعال تعیین نماید و حتّی خود نبی نیز سرخود حقّ چنین انتخابی را ندارد کجا رسد مردم .
ج از آیات شریفه استفاده می شود که علّت حاکمیّت یافتن طالوت ، قدرت جسمی و علمی او بوده است. پس حاکم جامعه باید دارای علم و قدرت باشد. و کیست در بین اصحاب رسول خدا که در علم و قدرت با علی (ع) برابری نماید؟! اوست باب مدینه ی علم رسول خدا ؛ و اوست حیدر کرّار ؛ و اوست آنکه دروازه ی خیبر را با اعجاز الهی از جای خود برکند ؛ و اوست کشنده عمرو بن عبد ودّ و مرحب پهلوان و اوست که افضل از هارون نبی است و... .

دلیل چهارم

( وَ نَجَّیْناهُ وَ لُوطاً إِلَی الْأَرْضِ الَّتی‌ بارَکْنا فیها لِلْعالَمینَ (71) وَ وَهَبْنا لَهُ إِسْحاقَ وَ یَعْقُوبَ نافِلَةً وَ کُلاًّ جَعَلْنا صالِحینَ (72) وَ جَعَلْناهُمْ أَئِمَّةً یَهْدُونَ بِأَمْرِنا وَ أَوْحَیْنا إِلَیْهِمْ فِعْلَ الْخَیْراتِ وَ إِقامَ الصَّلاةِ وَ إیتاءَ الزَّکاةِ وَ کانُوا لَنا عابِدینَ . و او (ابراهیم ) و لوط را به سرزمینی که آن را برای همه ی جهانیان پربرکت ساختیم ، نجات دادیم. (71) و اسحاق و یعقوب را به عنوان عطیه به او بخشیدیم و همه را شایسته قرار دادیم. (72) و آنان را امامانی قرار دادیم که به امر ما ، هدایت می‌کردند؛ و انجام کارهای نیک و برپاداشتن نماز و ادای زکات را به آنها وحی کردیم ؛ و تنها ما را عبادت می‌کردند. ) (سوره الانبیاء)
نکات آیات شریفه :
الف به اتّفاق شیعه و سنّی ، یکی از وظائف امام ، هدایت امّت به سمت حقّ و حقیقت است. در تعاریف متکلّمین سنّی نیز همین معنا لحاظ شده است. در این آیه تصریح شد که انبیای نام برده شده در این آیه ، امامت داشتند و به امر الهی هدایت می نمودند ؛ حال چگونه کسی می تواند امام به این معنا باشد در حالی که خودش هر لحظه در معرض گمراهی است و محتاج هادی می باشد. خداوند متعال می فرماید: ( أَ فَمَنْ یَهْدی إِلَی الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ یُتَّبَعَ أَمَّنْ لا یَهِدِّی إِلاَّ أَنْ یُهْدی‌ فَما لَکُمْ کَیْفَ تَحْکُمُونَ آیا کسی که هدایت به سوی حق می‌کند برای پیروی شایسته‌تر است، یا آن کس که خود هدایت نمی‌شود مگر هدایتش کنند؟ شما را چه می‌شود، چگونه داوری می‌کنید؟! ) (یونس: 35). آیا غیر از انسان معصوم ، که خود منزّه از خطا و هدایت کننده به خداست ، کسی هست که نیاز به امام و هدیت کننده نداشته باشد؟ آیا خلفای مورد نظر اهل سنّت نیاز به هدایت داشتند یا نداشتند؟ اگر بگویند نیاز به هدایت نداشتند گزافه گفته اند ؛ کسانی که زمانی غرق در شرک بودند چگونه به یکباره معصوم گشتند؟ و دلیل عصمتشان چیست؟ و اگر نیاز به هدایت داشتند طبق آیه ی مورد بحث ، باید از امامی اطاعت نمایند تا آنها را به حقّ رهنمون شود. پس خود خلفای سه گانه باید امامی می داشتند. حال می پرسیم که آن امام که بوده است؟ ممکن است بگویند: نبیّ اکرم (ص) یا قرآن کریم ؛ گوییم در آن صورت امامت خود آنان لغو است ؛ چون نبیّ اکرم (ص) و قرآن کریم ، همانگونه که می توانند امام آن سه نفر باشند امام دیگران نیز می توانند باشند. پس این سه تن چه رجحانی داشتند که محتاج به امام انسانی زنده نبودند؟ بنا بر این ، از بین مدّعیان امامت ، تنها آن کسی حقیقتاً حقّ امامت داشته که عین قرآن و علم او عین علم رسول الله بوده است ؛ و طبق دلائل نقلی مثل حدیث مدینة العلم و حدیث ثقلین و ... ، آن شخص کسی نیست جز علی (ع).
ب طبق این آیات نیز جعل و نصب امام بر عهده ی خداست نه مردم. پس محصول سقیفه باطل می باشد.
پ طبق این آیات ، امامت برای هدایت امّت ، شأن کسی است که لایق نبوّت نیز باشد. پس بعد از نبی اکرم (ص) کسی باید امام گردد که اگر نبوّت ختم نمی شد لیاقت نبوّت را داشت ؛ و آن علی بن ابی طالب است ، که طبق حدیث منزلت ، افضل از هارون نبی است. چون نبی اکرم (ص) فرمود:( تو نسبت به من مثل هارون هستی نسبت به موسی الّا اینکه پیامبری بعد از من نیست.) (ر.ک: صحیح بخاری ، ج 4 ، 209 و ج5 ، ص129 صحیح مسلم ، ج7 ، ص 120)
پس اگر پیامبر اسلام افضل از موسی است به ناچار علی (ع) نیز باید افضل از حضرت هارون باشد تا این نسبت حفظ گردد. همچنین رسول خدا در همین گفتار به طور ضمنی متذکّر شدند که اگر بعد از من نبوّت ختم نمی شد ، تو شأنیّت نبوّت را داشتی.
ت طبق این آیات ، امام باید به امر و فرمان خدا امامت نماید ؛ و لازمه ی این امر آن است که امام ، عالم به تمام اوامر و نواهی خدا باشد. و در میان مدّعیان امامت هیچ کس جز علی (ع) نبود که چنین باشد. هیچ عالم سنّی هم ادّعا نکرده که خلفای سه گانه ، عالم به جمیع اوامر و نواهی خدا بوده اند. همچنین حدیث متواتر ثقلین مؤیّد است که اهل بیت (ع) همردیف کتاب خدا هستند. و نیز به اعتراف شیعه و سنّی علی (ع) باب مدینه ی علم رسول الله است. همچنین جناب حاکم نیشابوری از علمای بزرگ اهل سنّت نقل نمود از رسول گرامی که فرمودند: ( علی مع القرآن و القرآن مع علیّ لن یفترقا حتّی یردا علیّ الحوض علی با قرآن است و قرآن با علی است ؛ هرگز از یکدیگر جدا نمی شوند تا در کنار حوض کوثر بر من وارد شوند.) (المستدرک ، حاکم نیشابوری ، ج3 ، ص124)
آیا همه و از جمله خلفای سه گانه باید اطاعت مطلق از قرآن داشته باشند یا نه؟ اگر بله پس باید از علی (ع) هم که متّحد با حقیقت قرآن است ، اطاعت مطلق می کردند ؛ که نکردند.
ث همچنین طبق آیه ، فعل خیرات باید از جانب خدا بر امام ، وحی و الهام شود ؛ و در بین مدّعیان امامت تنها علی (ع) است که ادّعای اتّصال به غیب داشته و ملهم بودن او توسّط پیامبر (ص) نیز تأیید گردیده است.یکی از دلائلی که این شأن را برای امیر مومنان ثابت می کند ، حدیث منزلت است ؛ چون یکی از شئون حضرت هارون (ع) این بوده که بر او وحی می شده است ؛ لکن نه وحی تشریعی ؛ چون او تابع شرع موسی بود. پس علی (ع) هم که در حدیث منزلت تشبیه شده به هارون (ع) ، واجد این شأن خ