بعضی از شاخه های دین مسیح برزخ را قبول ندارند، آیا همه پیروان ادیان یهود و مسیح معاد را قبول دارند؟ آیا در آخرت دینی غیر از اسلام پذیرفته می شود؟

بعضی از شاخه های دین مسیح برزخ را قبول ندارند، آیا همه پیروان ادیان یهود و مسیح معاد را قبول دارند؟ آیا در آخرت دینی غیر از اسلام پذیرفته می شود؟

1. اعتقاد به بقاء روح از قدیم در بین اقوام گوناگون وجود داشته است ؛ و اقوام گوناگون بشری به نوعی به سعادت و شقاوت بعد از مرگ معتقد بوده اند ؛ و البته برخی گروهها نیز با صراحت بقاء بعد از مرگ را منکر شده اند. ولی معاد به معنی خاصّ آن ، یعنی برخاستن مردگان از قبور برای حسابرسی اعمال ،تنها در برخی ادیان به وضوح دیده می شود ؛ ولی تعریف معاد در همه آنها یکسان نیست در ادامه به این ادیان و نحوه اعتقاد آنها به معاد پرداخته خواهد شد.
از معادی که در دین حضرت ابراهیم (ع) و انبیاء بعد از او تا زمان حضرت موسی (ع) مطرح بوده اطلاع کافی در دست نیست ؛ لذا بحث را از دین یهود آغاز می کنیم .
معاد در دین یهود و مسیحیت.
در مورد اعتقاد یهودیان و مسیحیان سه سوال مطرح می شود.
1. آیا یهودیان و مسیحیان اساسا معاد و رستاخیز را قبول دارند یا خیر؟
2. بر فرض قبول ، آیا معاد جزء اصول دین آنها است یا خیر؟
3. آیا به معاد جسمانی قائلند یا به معاد روحانی؟
قبل از پرداختن به جواب این سوالات ذکر این نکته لازم است که اوّلاً به تصریح قرآن کریم و شهادت تاریخ ، دین یهودیت و مسیحیت دچار تحریف شده اند ؛ لذا به عقیده ما عقیده ی فعلی یهودیان و مسیحیان عین تعالیم حضرت موسی و حضرت عیسی علیهما السلام نیست. ثانیاً این دو دین دارای فرقه های بسیار گوناگون و متنوعی هستند که گاه دارای آرای متناقض در یک موضوع خاصّ هستند ؛ که پرداختن به همه ی آنها از حدّ این مقال خارج است ؛ لذا در اینجا فقط به اقوال فرقه های مشهور آنها اشاره می شود .
یهود و رستاخیز
جناب دکتر جواد مشکور در کتاب خلاصه ادیان و جناب حسین توفیقی در کتاب آشنایی با ادیان بزرگ در مورد اعتقاد یهودیان به رستاخیز بر این نکته تصریح می کنند که در تورات و بلکه در کلّ عهد عتیق یهودیان ، اشاره ی روشنی به آخرت و روز جزا وجود ندارند ؛ و تعبیر آخرت که در چند جای عهد عتیق آمده است دلالتی بر معاد پس از مرگ ندارد بلکه به معنای عاقبت دنیوی اعمال است . این دو محقق همچنین متذکر شده اند که اعتقادبه معاد در قوم یهود اعتقادی وارداتی است ؛ و یهودیان این عقیده را پس از آزادیشان از اسارت بابل به دست کورش ، از زرتشتیان فرا گرفته اند. (ر.ک: خلاصه ادیان، دکتر محمد جواد مشکور، ص134 و142 و آشنایی با ادیان بزرگ ؛ حسین توفیقی ؛ ص110)
امّا در کتاب تلمود که از کتب مذهبی یهود است از معاد بسیار سخن گفته شده است. کتاب تلمود در واقع تفسیر و تأویل تورات است و توسط دانشمندان یهودی در طول تاریخی طولانی جمع آوری شده است ؛ و پیدایش آن بنا به برخی اقوال ، نزدیک به هزار سال بعد از حضرت موسی (ع) بوده است ؛ و بنا به برخی اقوال دیگر ، پیدایش آن بعد از حضرت عیسی بوده است . این کتاب مورد قبول فرقه فریسیان است ولی فرقه صدوقیان ، که الآن منقرض شده است ، آن را قبول نداشتند. در این کتاب معاد جزء اصول دین یهودیان معرفی شده و انکار آن گناهی بزرگ شمرده شده است. در تلمود چنین آمده است: (کسی که به رستاخیز مردگان معتقد نباشد و آن را انکار کند از رستاخیز سهمی نخواهد داشت )
محدوده ی معاد در دین یهود
بین علمای یهود بر سر این که آیا معاد برای همه افراد بشر است یا تنها شامل حال برخی افراد است اختلاف نظر وجود دارد ؛ بعضی از آنها معتقدند که معاد برای همه مردگان است ؛ ولی برخی دیگر معاد را مختصّ یهودیان می دانند ؛ و عدّه ای دیگر گفته اند: حتّی یهودیانی هم که لیاقت و امتیازات لازم را در دنیا کسب نکرده اند از زندگی بعد از مرگ محروم خواهند بود.
معاد روحانی یا جسمانی
از مجموع نوشته های علمای یهود استفاده می شود که آنها معاد را جسمانی می دانند ؛ گرچه در نحوه این معاد جسمانی بین علمای یهودی اختلاف نظر وجود دارد.
حاصل سخن:
از مطالبی که ذکر شد به دست می آید که در تورات نص صریحی بر معاد نیست بلکه اشاراتی است که بعضی دلالت آنها بر معاد را پذیرفته و بعضی دیگر آن را انکار کرده اند بنابراین بحث معاد در بین علمای یهود خصوصا یهودیان اوّلیّه ، محلّ اختلاف است. ثانیا فرقه ای که قائل به معاد هستند آن را جزء اصول دین یهود می دانند ؛ امّا در اینکه آیا معاد برای همه است یا بعضی افراد ، اختلاف نظر داردند. ثالثا معتقدین به معاد از یهود ، معاد را جسمانی می دانند نه روحانی.
(منابع مطالب فوق : کتاب افتخار اسلام به سایر ادیان ؛ تألیف محمد صادق فخر الاسلام ص129 به بعد - کتاب گنجنه ای از تلمود ص362 به بعد - کتاب خلاصه ادیان ؛ ص134 به بعد)
اعتقاد به عالم برزخ نیز در عقائد یهودیان به چشم نمی خورد ؛ اگرچه معتقدند روح بعد از مرگ تا زمان قیامت باقی خواهد بود ، امّا درباره ی اینکه روح در این مدّت کجا و چگونه خواهد بود سخنی ندارند.
معاد در مسیحیت
آنچه از کتاب مقدّس و کتبی که درباره مسیحیت نوشته شده به دست می آید این است که همه ی مسیحیان معتقد به رستاخیز هستند و اعتقاد به رستاخیز را از اصول دین خود می دانند.
در مورد جسمانی یا روحانی بودن معاد از دیدگاه دین مسیحیت ، شیخ محمد صادق فخر الاسلام در کتاب ( افتخار اسلام بر سایر ادیان ) صفحه 120 می نویسد: (اقرار به معاد و حشر جسمانی از ضروریّات دین نصاری و مجمع علیه جمیع فرق ایشان است و در این مسئله با ما هیچ اختلافی ندارند و اقرار به حشر جسمانی منصوصٌ علیه اناجیل است در مواضع کثیره.) ایشان شش مورد از اناجیل را هم ذکر فرموده اند که در آنها تصریح به جسمانی بودن معاد شده است ؛ آنگاه فرموده اند: امّا این نکته لازم به یادآوری است که اگرچه علمای مسیحی و اناجیل تصریح به جسمانی بودن معاد دارند ولی درباره ی لذّات و آلام و عذاب اخروی می گویند: در آخرت لذّت و عذاب ، روحانی است نه جسمانی ؛ و این یکی از صدها موارد تناقض در عقائد مسیحیت است.(همان، ص121)
شایان ذکر است که گروهی از خداپرستان لیبرال و نئوارتدکس این گونه تصریحات کتاب مقدس مسیحیان را انکار و قائل به روحانیّت معاد شده اند.
مسئله دیگری که نباید از آن غفلت کرد مسئله رستاخیز حضرت مسیح است که نصاری به آن قائلند ؛ اینها معتقدند که حضرت مسیح کشته شد ولی بعد از مرگ دوباره زنده شد ؛ و این رستاخیز در همین دنیا و جسمانی بود؛ و بر این مطلب در موارد متعددی از اناجیل تصریح شده است.(انجیل یوحنا 1/23، مرقس 15/45، مثی 28/9، لوقا 24/34 و یوحنا 20/25 و ... )
بنا بر این ، مسئله رستاخیز مسیح را با مسئله رستاخیز و معاد مردگان در مسیحیت نباید خلط نمود.
مسیحیان درباره ی رستاخیز و معاد مردگان بر این باورند که حضرت عیسی مسیح که به اعتقاد آنها همان خداست که به صورت بشر در آمده است از آسمان فرود خواهد آمد و هزار سال در زمین حکومت خواهد کرد ؛ بعد از هزار سال ، روز داوری فرا خواهد رسید و مسیح ، قیامت را برپا خواهد نمود و بین مردم داوری خواهد کرد ؛ و گروهی را به بهشت و گروهی را به جهنم خواهد فرستاد. از ظاهر کلمات مسیحیان چنین بر می آید که جایگاه این رستاخیز همین دنیای مادّی خواهد. همچنین از سخنان رایج در زبان اصحاب کلیسا و دعاهایی که در مناسبتهای مختلفی چون دفن مردگان می خوانند ، چنین بر می آید که آنها به حیات روح بعد از مرگ نیز اعتقاد دارند لکن در کیفیّت این حیات سخن روشنی ندارند.
برای مطالعه بیشتر به منابع زیر مراجعه فرمایید:
- درآمدی بر تاریخ و کلام مسیحیت ؛ تألیف محمد رضا زیبائی نژاد
- کلام مسیحی ؛ تألیف توماس میشل ؛ ترجمه حسین توفیق

2. روشن است که تا قبل از ظهور اسلام هر کس به حضرت عیسی (ع ) و دین مسیح ایمان آورده و براساس قوانین آن دین عمل کرده و از دنیا رفته است ، حساب و کتابش براساس همان دین خواهد بود. همچنین کسانی که پیرو واقعی حضرت موسی (ع ) و یهودیّت واقعی بوده اند و قبل از ظهور حضرت عیسی (ع) از دنیا رفته اند ، طبق مقرّرات آن دین مورد مؤاخذه و حساب واقع می شوند امّا بعد از ظهور دین مقدّس اسلام ، همه ی ادیان پیشین منسوخ شده و پیروان سایر ادیان ، موظّف به پیروی از دین اسلام می باشند . خداوند متعال می فرماید: ( وَ مَنْ یَبْتَغِ غَیْرَ الْإِسْلامِ دیناً فَلَنْ یُقْبَلَ مِنْهُ وَ هُوَ فِی الْآخِرَةِ مِنَ الْخاسِرین‌. و هر کس جز اسلام آیینی برای خود انتخاب کند، از او پذیرفته نخواهد شد؛ و او در آخرت، از زیانکاران است) (آل‌عمران:85 ) ؛ البته به شرط آن که ندای اسلام به گوش آنها رسیده باشد. چون با رسیدن ندای اسلام به گوش پیروان سایر ادیان ، عقلاً و شرعاً به شرع خودشان بر آنها واجب است که به تحقیق درباره ی اسلام بپردازند و اگر در ضمن این تحقیق ، حقّانیّت یا رجحان اسلام بر آنها ثابت و حجّت بر آنها تمام شد از آن به بعد عذری نخواهند داشت. امّا اگر در ضمن تحقیق به فرض بعید حقّانیّت یا رجحان اسلام نسبت به دین خودشان ، بر آنها ثابت نشد ، در آن صورت بر اساس دین خودشان با آنها رفتار خواهد شد. همچنین اگر کسی ندای اسلام را شنید ولی تحقیق نکرد باز مقصّر بوده معذّب خواهد شد ؛ چون هیچکدام از ادیان سابق ، ادّعای خاتمیّت ندارند لذا هر دین جدیدی که مطرح می شود بر پیروان ادیان قبل از اسلام ، منطقاً لازم است که آن را برسی نمایند. امّا بر مسلمین ، چنین تحقیقی در باب مدّعیّان نوظهور دین ، لازم نیست ؛ چون خاتمیّت اسلام از ضروریّات و قطعیّات اسلام است.