دیدگاه اسلام و قرآن درباره حقانیت ادیان و پلورالیسم دینی چیست؟ آیا اسلام پیروان دیگر ادیان را اهل دوزخ می‌داند؟

دیدگاه اسلام و قرآن درباره حقانیت ادیان و پلورالیسم دینی چیست؟ آیا اسلام پیروان دیگر ادیان را اهل دوزخ می‌داند؟

قرآن حقانیت طولی شرایع انبیای الهی را می‌پذیرد و همه آنها را در عصر خود اسلام می‌داند؛ اما حقانیت عرضی ادیان معارض با اسلام را نمی‌پذیرد.
آیات قرآنی علاوه بر دلالت بر انحصار دین حق در اسلام و نفی پلورالیسم و تکثّرگرایی دینی، به صراحت با بعضی از اصول و مبانی پلورالیسم، مخالف است و آن را ابطال می‌کند.
آیاتی که در این زمینه وجود دارد، به چند بخش تقسیم می‌شود:

یک. امکان رسیدن به حقیقت‌
آیاتی از قرآن با مبنای شکاکیت و نسبیت‌گرایی و عدم امکان دستیابی به حقیقت - که از مبانی و پیش‌فرض‌های پلورالیسم دینی است - در تضاد و تقابل است و نشان می‌دهد که از دیدگاه قرآن، به هیچ وجه شکاکیت و نسبیّت در دین، مورد پذیرش نیست و رسیدن به (حقیقت) امکان‌پذیر است.
این آیات عبارت است از:
1-1. آیاتی که شک‌ورزان را مورد سرزنش قرار می‌دهد. نحل (16 )، آیه 66 ؛ جاثیه (45 )، آیه 32.
1-2. آیاتی که ادله پیامبران را روشن و آشکار و تردید شکاکان را بی‌وجه معرفی می‌کند. ابراهیم (14 )، آیه 9 و 10. برای مثال در رابطه با آشکار بودن حقیقت اسلام می‌فرماید: (لا إِکْراهَ فِی الدِّینِ قَدْ تَبَیَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَیِّ ) بقره (2)، آیه 256.؛ (هیچ اکراهی در دین نیست؛ به درستی که راه هدایت از گمراهی، روشن گردید). جهت آگاهی بیشتر نگا:
1-3. آیاتی که امر به تبعیت از علم و یقین و نهی از پیروی ظن و گمان دارد. اسراء (17 )، آیه 36 ؛ یونس (10 )، آیه 36 ؛ نجم (53 )، آیه 28.
دو. عدم قبول غیر اسلام‌
این آیات با صراحت، اسلام را تنها دین حق و صراط مستقیم معرفی می‌کند و عقاید پیروان سایر ادیان را باطل دانسته و آنان را به پیروی از اسلام دعوت می‌کند:
2-1. (وَ مَنْ یَبْتَغِ غَیْرَ الْإِسْلامِ دِیناً فَلَنْ یُقْبَلَ مِنْهُ وَ هُوَ فِی الْآخِرَةِ مِنَ الْخاسِرِینَ ) آل‌عمران(3 )، آیه 85.؛ (و هر کس جز اسلام، دینی (دیگر) جوید، هرگز از وی پذیرفته نشود و وی در آخرت از زیانکاران است). البته اسلام همه پیامبران الهی را راهبر به سوی (حقیقت) دانسته و دین همه را اسلام می‌داند. بنابراین پیروی از پیامبران خدا، در عصر رسالتشان، همان اسلام است و مصداق آن در زمان رسالت حضرت ختمی مرتبت، پیروی از آیین حضرت محمد(ص) است جهت آگاهی بیشتر نگا: محمد حسن، قدردان قراملکی، قرآن و پلورالیزم، صص 117 - 136..
2-2. (وَ لَنْ تَرْضی‌ عَنْکَ الْیَهُودُ وَ لاَ النَّصاری‌ حَتَّی تَتَّبِعَ مِلَّتَهُمْ قُلْ إِنَّ هُدَی اللَّهِ هُوَ الْهُدی‌ وَ لَئِنِ اتَّبَعْتَ أَهْواءَهُمْ بَعْدَ الَّذِی جاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ ما لَکَ مِنَ اللَّهِ مِنْ وَلِیٍّ وَ لا نَصِیرٍ ) بقره(2 )، آیه 120.؛ (هرگز یهودیان و ترسایان از تو راضی نمی‌شوند، مگر آنکه از کیش آنان پیروی کنی. بگو: در حقیقت، تنها هدایت خدا است که هدایت (واقعی)است و چنانچه پس از آن علمی که تو را حاصل شد، از هوس‌های آنان پیروی کنی، در برابر خدا سرور و یاوری نخواهی داشت).
2-3. (وَ قالَتِ الْیَهُودُ عُزَیْرٌ ابْنُ اللَّهِ وَ قالَتِ النَّصاری‌ الْمَسِیحُ ابْنُ اللَّهِ ذلِکَ قَوْلُهُمْ بِأَفْواهِهِمْ یُضاهِؤُنَ قَوْلَ الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ قَبْلُ قاتَلَهُمُ اللَّهُ أَنَّی یُؤْفَکُونَ )؛ توبه(9 )، آیه 30.؛ (و یهود گفتند: عُزَیر، پسر خدا است و نصارا گفتند: مسیح، پسر خدا است! این سخنی است (باطل) که به زبان می‌آورند، و به گفتار کسانی که پیش از این کافر شده‌اند، شباهت دارد. خدا آنان را بکشد؛ چگونه (از حق‌) بازگردانده می‌شوند؟!)
آیات فراوان دیگری از این سنخ وجود دارد که شما را به تأمّل و تدبّر بیشتر در آنها ارجاع می‌دهیم. ر.ک: آل‌عمران(3 )، آیه 61 (مباهله با مسیحیان ) ؛ توبه(9 )، آیه 31 و 32 ؛ نساء(4 )، آیه 157و171 ؛ مائده(5 )، آیه 51و73 ؛ فتح(48 )، آیه‌28 ؛ صف(61 )، آیه‌9 ؛ مریم(19 )، آیات 88و91 ؛ بقره(2 )، آیه‌79.

سه. دین همه انسان‌ها
بسیاری از آیات قرآن، همه انسان‌ها را مخاطب قرار داده و به دین اسلام دعوت نموده و قرآن و پیامبر اسلام را هادی همه انسان‌ها معرفی کرده است.
از جمله اینکه می‌فرماید: (وَ ما أَرْسَلْناکَ إِلاَّ کَافَّةً لِلنَّاسِ بَشِیراً وَ نَذِیراً ) سبأ(34 )، آیه 28. ؛ (و ما تو را نفرستادیم، مگر برای همه مردم تا (آنها را به پاداش الهی‌) بشارت دهی و (از عذاب او )بترسانی...).
در جای دیگر می‌فرماید: (قُلْ یا أَیُّهَا النَّاسُ إِنِّی رَسُولُ اللَّهِ إِلَیْکُمْ جَمِیعاً ) اعراف(7 )،آیه‌158. نیز نگا: نساء(4 )، آیه‌79 ؛ حج(22 )،آیه‌49 ؛ فرقان(25 )،آیه‌1 ؛ انبیاء(21 )،آیه 107. ؛ (بگو: ای مردم! من فرستاده خدا به سوی همه شما هستم).
در رابطه با همگانی بودن قرآن در موارد مختلفی می‌فرماید: (إِنْ هُوَ إِلاَّ ذِکْرٌ لِلْعالَمِینَ ) تکویر (81 )، آیه 27 ؛ یوسف (12 )، آیه 104 ؛ ص (38 )، آیه 87 ؛ نیز نگا : ابراهیم (14 )، آیه 1 و 52 ؛ آل‌عمران(3 )، آیه 138 ؛ انعام(6 )، آیه 18 و 90 ؛ نساء(4 )، آیه 174 ؛ فرقان (25 ) آیه 1. ؛ (آن کتاب (قرآن ) نیست، مگر تذکری برای همه جهانیان).

چهار. فراخوانی اهل کتاب به اسلام‌
قرآن مجید، اهل کتاب را به اسلام فراخوانده و روی‌گردانی از آن را کفر و حق پوشی تلقی نموده و به شدت از آن توبیخ می‌کند:
(ای اهل کتاب! پیامبر ما به سوی شما آمد؛ در حالی که بسیاری از حقایق کتاب (آسمانی‌) را که شما مخفی داشتید، روشن می‌سازد و از بسیاری از آنها صرف نظر می‌کند. آری از جانب خدا به سوی شما نور و کتاب آشکاری آورد. خداوند به برکت آن، کسانی که خشنودی او را پیروی کنند، به راه‌های سلامت هدایت می‌کند و به فرمان خود، از تاریکی‌ها به سوی روشنایی می‌برد و آنها را به راه راست هدایت می‌کند) مائده(5 ) آیه 15 - 16 و نیز نگا: همان، آیه 19..
قرآن در جای دیگر می‌فرماید: (یا اهل الْکِتابِ لِمَ تَکْفُرُونَ بِآیاتِ اللَّهِ وَ أَنْتُمْ تَشْهَدُونَ ) آل عمران(3 ) آیه 70. نیز نگا : بقره(2 ) آیه 41 ؛ آل عمران(3 ) آیه 71. ؛ (ای اهل کتاب! چرا به آیات خدا کافر می‌شوید، در حالی که (بر درستی آن‌) گواهید).
در این زمینه آیات فراوان دیگری وجود دارد که بر بطلان پلورالیسم دینی، به گونه‌های مختلف دلالت دارد و همگان را به بررسی و شناخت اسلام و پیروی از آن فرا می‌خواند جهت آگاهی بیشتر نگا: محمد حسن قدردان قراملکی، قرآن و پلورالیزم..

تفکیک حقیقت و معذور بودن‌
دین حق و صراط مستقیم، واحد است و باید معذور بودن را از مسأله حقانیت، جدا کرد. پیروان سایر ادیان، خارج از شریعت حق و مطلوب الهی‌اند؛ اما چه بسا در صورت وجود شرایطی، از جمله: جهل غیرمقصّرانه نسبت به اسلام، طالب حقیقت بودن در سویدای دل، جست و جوی آن در حد مقدور و پای بندی به احکام عقل و فطرت، اهل نجات به شمار آیند.
بر این اساس هر چند راهشان (صراط مستقیم) و دین حق نیست؛ اما در روز قیامت، نزد خداوند معذوراند. قرآن از این گروه به (مستضعف) و (مرجون لامراللَّه) یاد کرده است. این گروه ضمن معذور بودن، به تناسب صدق باطنی و نوع عقاید و رفتار و به عبارت دیگر متناسب با میزان (حسن فاعلی) و (حسن فعلی)، بهره‌ای از سعادت برده و به درجه‌ای از سعادت نائل خواهند شد.
چکیده دیدگاه اسلام عبارت است از:
1. دین حق، تنها اسلام است. اسلام همان آیین توحیدی به معنای کامل کلمه و در همه ابعاد آن است که دین همه پیامبران الهی بوده و آنان، همگان را به سوی آن دعوت کرده‌اند. بنابراین آموزه‌هایی چون تثلیث، ثنویت و... هرگز بنیاد و اساس درستی ندارد.
2. از نظر اسلام، شریعت دارای کثرت طولی است؛ یعنی، آنچه در طول تاریخ تغییر کرده، شریعت الهی بوده است و هر پیامبر صاحب شریعتی، شریعت پیشین را نسخ نموده و شریعت کامل‌تر و متناسب با رشد بشر و مقتضیات زمان، عرضه کرده است. بنابراین تکثّر طولی - نه عرضی - شریعت وجود داشته است و با شریعت خاتم همه شرایع پیشین نقض شده و تنها دین مقبول، شریعت محمدی(ص) است.
3. نجات و رستگاری انسان، تابع حجت‌هایی است که خداوند بر انسان تمام کرده و پاسخ انسان به آنها است. هر کس در حد حجت‌های درونی (عقل، فطرت و...) و بیرونی (تعالیم پیامبران ) - که به آنها دسترسی داشته و یا می‌توانسته دست یابد - مسئول و ورای آن معذور است برای آشنایی بیشتر ر.ک:. (ادیان و مذاهب، حمید رضا شاکرین، کد: 4/500012)