بعدیت داشتن به لحاظ کلامی با بعدیت داشتن زمانی چه تفاوتی دارد؟(لطفا توضیحی ارائه فرمایید)
(مسأله تقدم و تأخر(قبلیت و بعدیت) و اقسام گوناگون آن از بحث های کهن و ریشه دار در فلسفه الهی است و با تعبیرهای گوناگون از آن یاد می شود مانند: (تقدم و تأخر)، (سبق و لحوق)، (قبل و بعد)، پیش و پس)، حال باید دید واقعیتی که از آن با تعابیر فوق یاد می شود، چگونه واقعیتی است؟ برای روشن شدن موضوع پاره ای از مصادیق محسوس تقدم و تأخر را تحلیل می کنیم
یکی از روشن ترین مصادیق این واژه، اطلاق آن بر اشیاء مکانمند است که نسبت نزدیکی و دوری آنها از یک مبدأ خاص متفاوت است مثلا در صف نماز جماعت، امام که به محراب نزدیک تر است، متقدم و مأموم که از محراب دورتر است، متأخر خوانده می شود، همچنین مأمومین صف اول متقدم بر مأمومین صف دومند.
مثال دیگر: در سلسله اعداد اگر عدد یک را مبدأ در نظر بگیریم و سایر اعداد را نسبت به آن بسنجیم، خواهیم گفت: عدد دو متقدم بر عدد سه و عدد سه متقدم بر عدد چهار است و به همین ترتیب.
اگر این دو مورد و موارد دیگر از این قبیل را تحلیل کنیم، خواهیم دید که در این موارد متقدم و متأخر، هر دو، نسبتی با یک مبدأ مفروض دارند و از این جهت با هم مشترک اند، اما درجه و میزان این نسبت در متقدم و متأخر مختلف است- و دقیقا به همین دلیل- یعنی چون بهره بیشتری از آن نسبت مشترک دارد- متصف تقدم و تأخر دارای اقسام متعددی است که یکی از آنها قبلیت و بعدیت زمانی است که در ذیل به آن می پردازیم.
از روشن ترین موارد تقدم و تأخر، تقدم و تأخری است که میان اجزای زمان و نیز میان پدیده های واقع در زمان(حوادث زمانی) وجود دارد. دیروز بر امروز و امروز بر فردا تقدم دارد، فروردین بر اردیبهشت تقدم دارد و سال 70 بر سال 71، همچنین حوادثی که دیروز رخ داده بر حوادثی که امروز واقع می شود، تقدم دارد و به همین ترتیب.
تقدم و تأخر میان اجزای زمان و امور زمانی، تقدم و تأخر انفکاکی نیز خوانده می شود زیرا وجود متأخر پس از معدوم شدن متقدم امکان پذیر است. پس دیروز و امروز حقیقتا متعاقب و پی در پی هستند، تا جزء قبلی فانی و زایل نشود، جزء بعدی محقق نمی شود.
نکته مهمی که درباره تقدم و تأخر زمانی مطرح است جستجو از ملاک این نوع تقدم و تأخر است. ملاک تقدم و تأخر، همان چیزی است که مشترک میان متقدم و از آنجایی که زمان حقیقتی سیال دارد، هر جزء آن واجد قوه و استعداد جزء بعد است مثلا شنبه واجد قوه یکشنبه و دوشنبه و سه شنبه و ... است؛ پس آنچه میان همه اجزاء زمان مشترک است همان (بالقوه بودن نسبت به اجزای بعد است) پس هر جزئی که ظرفیت قوه اش بیشتر باشد، متقدم است و هر جزئی ظرفیت قوه اش کمتر باشد، متأخر خواهد بود.
از سوی دیگر تفاوتی بین زمان کلامی(از منظر علم کلام) و زمانی که در فلسفه است وجود ندارد، همه معتقدند: زمان مقدار اندازه گیری حرکت است).
البته گاهی بعدیت موجودات نسبت به خدا مطرح می شود که از آن به بعدیت رتبی یاد می شود.که برخی آن بعدیت کلامی نامیدند.
