علت کامل بودن دین اسلام نسبت به دیگر ادیان چیست؟
یک. اسلام، دین خاتم
این انگاره که (اسلام، دین خاتم است)، مورد اتفاق همه مسلمانان بوده و با قرآن و سنت ثابت شده است. خداوند متعال می‌فرماید: (وَ ما أَرْسَلْناکَ إِلاَّ رَحْمَةً لِلْعالَمِینَ )انبیا (21 )، آیه 107 ؛ و (ما کانَ مُحَمَّدٌ أَبا أَحَدٍ مِنْ رِجالِکُمْ وَ لکِنْ رَسُولَ‌اللَّهِ وَ خاتَمَ النَّبِیِّینَ ) (احزاب (33 )، آیه 40 ).
در روایتی آمده است: (... لانّ اللّه تبارک و تعالی لم یجعله لزمان دون زمان و لا لناس دون ناس فهو فی کل زمان جدید و عند کل قوم غض الی یوم القیامة)صدوق، عیون اخبار الرضا(ع)، ج 2، ص 130.یعنی، خداوند قرآن را برای زمان خاص و مردم خاصی نفرستاد. پس قرآن تا روز قیامت در هر زمانی جدید و برای هر قومی تازه است.
در روایتی نیز آمده است: (حکم الهی و تکالیف خداوند، در حق اولین و آخرین یکسان است؛ مگر اینکه علت یا پدیده‌ای پیش آید که باعث دگرگونی حکم شود. همگان نسبت به تغییر حکم، هنگام پیش آمدن حوادث، همانند هستند و واجبات بر همه یکسان است. از همان‌هایی که پیشینیان سؤال شده‌اند، آیندگان نیز سؤال می‌شوند و مورد محاسبه قرار می‌گیرند). کلینی، فروع کافی، ج 5، ص 18، باب 13.
در روایات دیگری آمده است: حلال محمد حلال ابداً الی یوم القیامة و حرامه حرام ابداً الی یوم القیامة لا یکون غیره و لا یجی‌ء غیره)همان، ج 1، ص 58، ح 19 ؛ بحارالانوار، ج 89، ص 148، باب 1.؛ (آنچه در دین محمد حلال شده تا قیامت حلال و آنچه حرام گردیده، برای همیشه حرام خواهد بود. نه غیر از این خواهد شد و نه چیز دیگری جایگزین آن می‌شود).
دو. لوازم خاتمیّت اسلام
خاتم بودن اسلام لوازمی دارد؛ از جمله:
1. عدم تحریف؛ یکی از مهمترین علل تجدّد نبوت، تحریف ادیان پیشین از سوی مخاطبان آن بود؛ به گونه‌ای که دستیابی به دین ناب، از طریق عادی برای انسان غیر ممکن می‌نمود. از این رو دین خاتم باید از ساز و کاری بهره‌مند باشد که آن را از تحریف حفظ کند.
2. جاودانگی و همگانی بودن؛ طبق ادله بایستگی بعثت، بشر همواره نیازمند هدایت الهی است و انسان در هیچ دوره‌ای، نباید محروم از هدایت الهی (دین ) باشد. اگر دین الهی ختم شود و آن دین، مخصوص زمان و یا مکان خود باشد؛ باعث محرومیت انسانها و نسل‌های دیگر، از دین می‌گردد و با فلسفه بعثت، منافات دارد. پس دینی می‌تواند دعوی خاتمیت داشته باشد که همگانی و جاودانه باشد.برای آگاهی بیشتر ر.ک:
الف. عبداللَّه جوادی آملی، شریعت در آیینه معرفت، ص 214 - 227 ؛
ب. محمدتقی مصباح یزدی، آموزش عقاید، ج 2، ص 113 - 126 ؛
پ. جعفر سبحانی، خاتمیت از نظر قرآن و حدیث و عقل ؛
ت. مرتضی مطهری، ختم نبوت ؛
ث. عبداللَّه جوادی آملی، ولایت‌فقیه، ولایت، فقاهت و عدالت، ص 236.
لازمه این امر آن است که دین، در هر دوره‌ای و با هر زمانه و زمینه‌ای، بتواند رسالت خود را در هدایت انسانها انجام دهد و در تأمین نیازهای بشر - که او را محتاج به دین کرده است - کارآمد و پاسخگو باشد.
از آنجا که زندگی انسان، همواره دستخوش تغییر و تحوّل است، باید درون‌مایه‌ها و ساز و کار مناسبی در دین خاتم، موجود باشد که بتواند در شرایط مختلف، قابل اجرا بوده و اهداف اصیل خود را تأمین کند. این ساز و کار، رمز جاودانگی و توانایی آن، در هدایت بشر در هر زمان و مکان است.
3.کامل و جامع بودن
همه سونگری و در نظر گرفتن تمامی ابعاد و جوانب حیات بشری و فرو ننهادن هیچ‌یک از حوزه‌هایی که انسان در آن نیازمند هدایت‌های الهی و دینی است لازمه خاتمیت است و سهم به سزایی در پایایی و جاودانگی اسلام دارد.
ادوارد گیبون می‌نویسد:
(قرآن... قانون اساسی، شامل رویه قضایی و نظامات مدنی و جزایی و حاوی قوانینی است که تمام عملیات و امور مالی بشر را اداره می‌کند... دستوری است شامل مجموعه قوانین دینی و اجتماعی، مدنی، تجاری، نظامی، قضایی، جنایی و جزایی. همین مجموعه قوانین از تکالیف زندگی روزانه تا تشریفات دینی، از تزکیه نفس تا حفظ بدن و بهداشت، از حقوق عمومی تا حقوق فردی، از منافع فردی تا منافع عمومی، از اخلاقیات تا جنایات و از عذاب و مکافات این جهان تا عذاب و مکافات جهان آینده همه را در بر دارد)جان دیون پورت، عذر تقصیر به پیشگاه محمدصلی الله علیه وآله و قرآن، ترجمه غلامرضا سعیدی، قم: دارالتبلیغ اسلامی، بی‌تا، ص 98 و 99.
4.هماهنگی با فطرت و طبیعت
انسانها در عین دارا بودن تفاوت‌ها و دگرگونی‌هایی که بر اثر شرایط زمانی و مکانی بر آنها عارض شده است، سرشت و فطرت یگانه‌ای دارند. هر اندازه آیینی با اصول فطری انسان پیوند وثیق‌تری برقرار کند، از پایایی و ماندگاری بیشتری برخوردار خواهد بود و هر قدر از آن فاصله گیرد، گرفتار ناپایداری و ناماندگاری خواهد شد. توجّه ژرف اسلام به طبیعت و سرشت آدمیان و تنظیم قوانین هماهنگ با آن، یکی از رمزهای پایداری و جاودانگی اسلام است.
عوامل دیگری نیز در این رابطه قابل بررسی است؛جهت آگاهی بیشتر نگا:
الف. مرتضی، مطهری، ختم نبوت، قم: صدرا، چاپ نهم، 1374 ؛
ب. همان، خاتمیت، قم: صدرا.
