فرق ذات، پندار، نیت، فکر، تجسم چیه؟
ذات: هر چه که تصور آن ممکن باشد، اگر بتوان آن را بدون دیگری تصور کرد، او را (ذات) گویند و اگر نتوان او را جز با وجود دیگری تصور کرد، آن را (صفت) به خوانند. ذات را (موصوف) نیز گویند زیرا ممکن است او را صفتی از صفات، وصف نماید.
به قول متکلمان، گاه ذات مقابل غیر است زیرا هر چیز عبارت است از خود آن چیز، که وی را از غیرش تمییز می دهد، در این معنا از آن (نفس) یا (خود) نیز اراده می شود. گاه ذات، در مقابل عرض به کار می رود، و در این معنا مراد از آن شیء و جوهر است، مثلا اگر گوییم خانه روشن است، روشنی برای خانه عرضی است و برای ذاتی است.(ر.ک امور عامه، دکتر محمدجواد مشکور، ص35و34)
پندار یا گمان یا ظن: بخشی از قوای فکری انسان است. آنجا که انسان در مورد چیزی احتمال حدود 70 درصد را بدهد پندار گویند. پندار در مقابل شک و یقین قرار می گیرد. یقین، علم و اطمینان و یا قریب به 100 درصد در مورد مسأله ای را گویند و شک احتمال ضعیف در مورد آن مسأله است.
نیت: نیت عنصری است که در زمینه مسائل متعدد مباحث علمی و اسلامی مطرح می شود. در بحث احکام دینی بسیار آن را دیده ایم که با نام نیست وقعه قربت مطرح است. در مبحث معاد و چگونگی پاداش و کیفر الهی در روز رستاخیز نیز، که از مباحث علم کلام است. مسأله نیت مطرح می شود. فلسفه اخلاق نیز مسأله نیت را در ارزش گذاری اخلاقی مورد توجه قرار می دهد. نیت از دیدگاه خاصی، از مسایل علم النفس و علم روانشناسی نیز محسوب می شود. قصد و نیت گاهی به معنای توجه و التقات گرفته می شود و با توجه به این معنا، می توان گفت که مسأله نیست در مسأله حقوق و جزایی نیز به شکل خاصی مطرح گردیده است.
واژه نیت در مقام استعمال با فارسی زبانان، گاه به معنای اسمی به کار می رود و مراد از آن، غایتی است که فاعل از فعل خود آن را در نظر گرفته است، مثلا می گوییم: (نیت شما در این سفر چیست؟) و پاسخ داده می شود: (دیدن دوستان). در اینجا می توان گفت: ( دیدن دوستان) نیت ماست. و البته این غیر از این معناست که بگوییم: دیدن دوستان موضوع و متعلق نیت است. بنابراین در این استعمال، نیت به معنای مصدری یعنی نیت کردن نیست، بلکه به معنای منوی است. استعمال دوم نیت در معنای مصدری است که از آن فعل (نیت کردن) مشتق می شود، مثلا به هنگام انجام نماز از کسی سئوال می کنیم: آیا نیت کرده ای یا خیر؟ در این جا مقصود این است که آیا شخص مذکور در ابتدای انجام نماز، خصوصیات فعل و قصد نهایی از آن، یعنی قرب الهی را به ذهن خود خطور داده است یا نه؟ به عبارت دیگر، مقصود از نیت کردن در اینجا، توجه و التقات تفصیلی به فعل نماز و تعداد رکعات آن و این که به چه مقصودی بایستی به جا آورده شود، است.
در تعریف نیت می توان گفت: نیت عبارت است از داعی و انگیزه غیر غریزی که فاعل در هنگام انجام فعل توجه و عنایتی بدان دارد. به تعبیری می توان گفت که نیت به یکی از دو عنصر علم یا میل باز می گردد و یا چیزی است که هر دو را در برمی گیرد و چیزی غیر از اینها نیست.
در تعریف نیت به معنای اسمی می توان گفت: نیت امری است آگاهانه که میل فاعل مرید بالفعل بدان تعلق گرفته باشد. بنابراین تعریف، نیت عنصری است که در آن هم عنصر علم و هم میل دخالت دارد و به طور کلی نیت عنصر بسیطی نیست بلکه امری است مرکب. در اینجا ممکن است گفته شود که نیت اصلا عنصر سومی جدای از میل و علم نیست بلکه نیت مفهومی است که بر عنصر علم از آن جهت که میل نفس بدان تعلق یافته و مورد گرایش فاعل است، اطلاق می شود. بنابراین، نیت مفهومی است انتزاعی که منشأ انتزاع آن علم و میل است.(ر.ک مجله معرفت، شماره32، کاوشی درباره نیت)
فکر، اندیشه، تأمل و تفکر: نیرویی است عقلانی که انسان از طریق مقدمات و حرکت از آنها به نتیجه و مطلوب دست می یابد. در واقع به چنین عملی فکر و تفکر می گویند. که عملی آگاهانه و ارادی است. به قول مرحوم ملا هادی شیرازی: ( الفکر و حرکه الی المبادی و من المبادی الی المراد)؛ فکر آن است که شما از مقدماتی که برایتان معلوم است به یک مجهول برسید.(شرح منظومه/8)
تجسم: تجسم یعنی جسم شدن یا صورت جسمی و فیزیکی یافتن چیزی، که شاید مهمترین بحث آن در مورد رضایت و تجسم اعمال و نیات انسان باشد. اعمال و نیاتی که در این جهان، جنبه تعبدی و جسمانی ندارد در آن جهان به جسمی- البته متناسب با آن عالم- تبدیل می شود. مثلا اگر در روایات آمده که خوردن مال یتیم، خوردن آتش است در آن جهان وجود آتش را در درون خود احساس و درک می کنیم و از سوزندگی آن تمام تنمان می سوزد.
