ماجرای یوم الدار یا همان یوم الانذار چیست و منابع اهل سنت چگونه آن را نقل کرده اند؟

ماجرای یوم الدار یا همان یوم الانذار چیست و منابع اهل سنت چگونه آن را نقل کرده اند؟

پس از سه سال از رسالت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله، فرشته وحی نازل شد و فرمان خداوند را برای دعوت خویشاوندان و بستگان نزدیک به او ابلاغ کرد: وَ أَنْذِرْ عَشِیرَتَکَ الْأَقْرَبِینَ وَ اخْفِضْ جَناحَکَ لِمَنِ اتَّبَعَکَ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ فَإِنْ عَصَوْکَ فَقُلْ إِنِّی بَرِی ءٌ مِمَّا تَعْمَلُون ؛(1) خویشاوندان نزدیک خود را انذار کن، و بال و پر [مهر و نرمی] خود را برای مؤمنان که از تو پیروی کرده اند، پهن کن، و اگر از تو نافرمانی کنند، بگو: من از آنچه شما انجام می دهید بیزارم.
با نزول این آیه، پیامبر خاتم، به علی علیه السلام دستور داد غذایی که تمام آن، یک ران گوسفند و یک من شیر بود، آماده سازد و فرزندان عبدالمطلب را دعوت کند، تا امر خداوند را به آنان ابلاغ کند و علی علیه السلام چنین کرد. حدود چهل نفر جمع شدند که در میان آنان ابوطالب، حمزه و ابولهب نیز بودند. غذا (چنان که اشاره شد) کم بود و به صورت عادی برای آن جمعیّت کافی نبود؛ امّا همگی خوردند و سیر شدند و چیزی از آن کم نشد. ابولهب گفت: این [اشاره به پیامبر اکرم] جادو کرده است . سخنان ابولهب، مجلس را از طرح دعوت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله خارج کرد و پیامبر از طرح موضوع منصرف شد و جلسه بدون اخذ نتیجه پایان یافت. با دستور پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله بار دیگر علی علیه السلام مأموریت یافت که با همان ترتیب قبلی غذا تهیّه و از خویشاوندان پیامبر دعوت کند. بار دوّم و یا بار سوّم، حضرت ختمی مرتبت پس از صرف غذا فرمود: یَا بَنِی عَبْدِ الْمُطَّلِبِ إِنِّی وَ اللَّهِ مَا أَعْلَمُ شَابّاً فِی الْعَرَبِ جَاءَ قَوْمَهُ بِأَفْضَلَ مِمَّا جِئْتُکُمْ بِهِ إِنِّی قَدْ جِئْتُکُمْ بِخَیْرِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ قَدْ أَمَرَنِیَ اللَّهُ تَعَالَی أَنْ أَدْعُوَکُمْ اِلَیْهِ فَأَیُّکُمْ یُؤَازِرُنِی عَلَی هَذا الْأَمْرِ عَلَی أَنْ یَکُونَ أَخِی وَ خَلِیفَتِی فِیکُم؟؛ ای فرزندان عبدالمطلب! به خدا قسم در میان عرب، جوانی را سراغ ندارم که چیزی بهتر از آنچه من برای شما آورده ام، برای قومش آورده باشد. من خیر دنیا و آخرت را برای شما آورده ام. خدا به من فرمان داده است تا شما را به سوی او فرا خوانم، اکنون کدام یک از شما مرا یاری می کند تا برادر من و [وصی و] جانشین من در میان شما باشد؟
هیچ کدام پاسخ ندادند. علی علیه السلام که از همه کوچک تر بود، گفت: ای پیامبر خدا! من تو را یاری می کنم. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: إِنَّ هَذَا أَخِی وَ وَصِیِّی وَ خَلِیفَتِی فِیکُمْ فَاسْمَعُوا لَهُ وَ أَطِیعُوا؛(2) این برادر، وصی و جانشین من در میان شماست. سخن او را بشنوید و از او اطاعت کنید. جمعیّت برخاستند؛ در حالی که می خندیدند و به ابوطالب می گفتند: محمد امر کرد که از پسرت اطاعت کنی و به حرف او گوش فرا دهی [در حالی که از همه کوچک تر است].
این قضیّه در میان مورّخان و مفسران به نامهای یوم الدار ؛ روزی که در خانه پیامبر جمع شدند ، بدء الدعوة، آغاز دعوت و یَوْمُ الْاِنذار یاد شده است. جمع زیادی از مورّخان و مفسران آن را نقل کرده اند. (3)
مرحوم علّامه امینی، هفت گونه و هفت صورت از منابع اهل سنّت نقل کرده است که صورت اوّل همان بود که نقل شد؛(4) امّا به صورت های دیگر به اختصار اشاره می شود:
1. از احمد حنبل در مسندش، ج1، ص159(5)، طبری در تاریخش ج1، ص217، حافظ نسائی، در خصائص، ص18، گنجی شافعی، در کفایه، ص89(6) نقل کرده است که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله بعد از دعوت از خویشاوندان فرمود: فَأَیُّکُمْ یُبَایِعُنِی عَلَی أَنْ یَکُونَ أَخِی وَ صَاحِبِی وَ وَارِثِی فَلَمْ یَقُمْ إِلَیْهِ أَحَدٌ قَالَ فَقُمْتُ وَ کُنْتُ أَصْغَرَ الْقَوْمِ سِنّاً فَقَالَ اجْلِسْ قَالَ ثُمَّ قَالَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ کُلَّ ذَلِکَ أَقُومُ إِلَیْهِ فَیَقُولُ لِیَ اجْلِسْ حَتَّی کَانَتِ الثَّالِثَةُ ضَرَبَ یَدَهُ عَلَی یَدِی؛(7) پس کدام یک از شما با من بیعت می کند که برادر و یار و وارث من باشد. هیچ کسی بلند نشد. من (علی) پا شدم، در حالی که کوچک ترینِ آن جمع بودم. حضرت فرمود: بنشین. این جمله را سه بار تکرار کرد. هر بار (فقط) من پا شدم و حضرت می فرمود. بنشین تا به مرحله سوّم که دست خود را [به عنوان بیعت] بر دست من زد [یعنی که تو برادر و رفیق و وارث من هستی].
فرق این صورت با صورت قبلی این است که در این نقل، حکم خلیفتی نیامده است؛ ولی کلمه وارثی آمده است.
2. از حافظ ابن مردویه و ... نقل کرده است که پس از دو بار دعوت خویشاوندان، بار سوّم در حالی که دستش را دراز کرده بود، فرمود: مَن یُبَایِعُنی عَلی اَنْ یَکُونَ اَخی وَ صاحِبی وَ ولیّکُمْ مِنْ بَعْدی؟ فَمَدَدْتُ یدِی وَ قُْلْتُ: اَنَا أبایِعُکَ، وَ اَنَا یَوْمَئِذٍ اَصْغَرُ الْقَوْمِ...؛ (8) کیست که با من بیعت کند بنابراین که برادر و یار من و سرپرست شما بعد از من باشد. پس من (علی) دستم را جلو بردم و گفتم من با تو بیعت می کنم، در حالی که کوچک ترینِ فرد جمعیت بودم. این صورت در مقایسه با صورت دوّم کلمه ولیّکمْ را اضافه دارد و با صورت اوّل، مقداری هماهنگ است؛ چون اوّل خلیفتی فیکم دارد، و صورت سوّم ولیّکم . شاید بتوان گفت جامعیّت و دلالت ولیّکم بر امامت علی علیه السلام بیش تر از کلمه خلیفتی باشد.
3. حافظ، ابن ابی حاتم و بغوی نقل کرده اند(9) و ابن تیمیّه در منهاج السنه،(10) ج4، ص80 نیز از آن دو نقل کرده است که حضرت بعد از صرف طعام فرمود: أَنَا أَدْعُوکُمْ إِلَی کَلِمَتَیْنِ خَفِیفَتَیْنِ عَلَی اللِّسَانِ ثَقِیلَتَیْنِ فِی الْمِیزَانِ شَهَادَةِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ أَنِّی رَسُولُ اللَّهِ فَمَنْ یُجِبْنِی إِلَی هَذَا الْأَمْرِ وَ یُؤَازِرْنِی عَلَیْهِ وَ عَلَی الْقِیَامِ بِهِ یَکُنْ أَخِی وَ وَصِیِّی وَ وَزِیرِی وَ وَارِثِی وَ خَلِیفَتِی مِنْ بَعْدِی؛(11) من شما را به دو کلمه دعوت می کنم که بر زبان سبک و در میزان اعمال سنگین است، شهادت دادن به اینکه خدا یکی است و من رسول خدا هستم. پس هر کسی در این امر، مرا اجابت کرد و کمک کار من شد برادر، وصی، وزیر، وارث و خلیفه بعد از من خواهد بود.
علی علیه السلام برخاست و گفت: من ای رسول خدا! ، حضرت فرمود: بنشین. سه بار این قضیّه تکرار شد. بار سوّم فرمود: اجْلِسْ فَأَنْتَ أَخِی وَ وَصِیِّی وَ وَزِیرِی وَ وَارِثِی وَ خَلِیفَتِی مِنْ بَعْدِی ؛(12) بنشین، پس تو برادر، وصیّ، وزیر، وارث و خلیفه من بعد از من هستی. و اینجا نیز بر این عبارت صراحت دارد که خلیفه ی بعد از من هستی.
4. از قیس،(13) معاویه و برخی تابعین نقل شده است که پیامبر صلی الله علیه و آله فرزندان عبدالمطلب را جمع کرد و پس از پذیرایی فرمود: أَیُّکُمْ یَنْتَدِبُ أَنْ یَکُونَ أَخِی وَ وَزِیرِی وَ وَصِیِّی وَ خَلِیفَتِی فِی أُمَّتِی وَ وَلِیَّ کُلِّ مُؤْمِنٍ مِنْ بَعْدِی؛ کدام یک از شما اجابت می کند که برادر، وزیر، وصی، جانشین و خلیفه من در امّتم و سرپرست هر مؤمنی بعد از من باشد؟
جمعیّت حاضر، ساکت شدند. پیامبر صلی الله علیه و آله سه بار جمله را تکرار کرد و در هر بار، علی علیه السلام جواب داد: من ای رسول خدا! ... آن گاه رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: اللَّهُمَّ امْلَأْ جَوْفَهُ عِلْماً وَ فَهْماً وَ حُکْماً ثُمَّ قَالَ لِأَبِی طَالِبٍ یَا أَبَا طَالِبٍ اسْمَعِ الْآنَ لِابْنِکَ وَ أَطِعْ فَقَدْ جَعَلَهُ اللَّهُ مِنْ نَبِیِّهِ بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَی؛(14) خدایا! درون او را از علم و فهم و حکمت پر کن. سپس به ابی طالب فرمود: اینک به سخن پسرت گوش بده، و [از او] اطاعت کن؛ زیرا خداوند او را برای پیغمبرش همچون هارون برای موسی (خلیفه و جانشین) قرار داده است.
اضافه ای که این صورت بر صور دیگر دارد این است که در ذیل آن به حدیث منزلت نیز اشاره شده است. این حدیث، خود تأکیدی بر امامت علی علیه السلام است و بیان می کند که حضرت علی علیه السلام تمام منزلتهای خاتم انبیاء صلی الله علیه و آله را جز نبوت و رسالت دارا است.
5. ابواسحاق ثعلبی(15) و ... نقل کرده اند که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله، بعد از آیه ی انذار، خویشان خود را جمع کرد و پس از صرف غذا فرمود: من از طرف خدا بشیر و نذیر فرستاده شده ام. اگر تسلیم دستورهای من باشید و از من اطاعت کنید هدایت می شوید. آن گاه فرمود: مَنْ یُؤَاخِینِی وَ یُوَازِرُنِی وَ یَکُونُ وَلِیِّی وَ وَصِیِّی بَعْدِی وَ خَلِیفَتِی فِی أَهْلِی وَ یَقْضِی دَیْنِی؛(16) کیست که برادر و وزیر من شود تا بعد از من، ولی و وصیّ و خلیفه من در اهلم باشد که دینم را ادا کند. آن بزرگوار، سه مرتبه، این جمله را تکرار کرد. قوم ساکت شدند و تنها علی گفت: من . در مرتبه سوم، پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: اَنْتَ؛ تو [خلیفه و جانشین من هستی].
6. ابواسحاق و ... نقل کرده اند که رسول خدا صلی الله علیه و آله به خویشاوندان خود فرمود: خدای بلند مرتبه دستور داده است که خویشان نزدیکم را انذار کنم. آن گاه فرمود: وَ إِنَّ اللَّهَ لَمْ یَبْعَثْ نَبِیّاً إِلَّا وَ جَعَلَ لَهُ مِنْ أَهْلِهِ أَخاً وَ وَزِیراً وَ وَارِثاً وَ وَصِیّاً وَ خَلِیفَةً فِی أَهْلِهِ فَأَیُّکُمْ یَقُومُ فَیُبَایِعُنِی عَلَی أَنَّهُ أَخِی وَ وَارِثِی وَ وَزِیرِی وَ وَصِیِّی وَ یَکُونُ مِنِّی بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَی إِلَّا أَنَّهُ لَا نَبِیَّ بَعْدِی فَسَکَتَ الْقَوْمُ....؛ (17) به راستی، خداوند، هیچ پیامبری را مبعوث نکرد؛ مگر اینکه برای او از اهلش برادر و وزیر و وارث و وصیّ و خلیفه در اهلش قرار داد. پس کدام یک از شما برمی خیزد تا با من بیعت کند که برادر، وارث، وزیر و وصیّ من باشد و برای من به منزله هارون برای موسی باشد؛ جز اینکه بعد از من نبی نیست پس قوم ساکت شدند. وی سه بار جمله را تکرار کرد: فَقَامَ عَلِیٌّ فَبَایَعَهُ وَ أَجَابَه؛(18) پس علی برخاست و بیعت و اجابت کرد. این نقل، یک نکته اضافه دارد که قانون کلّی الهی بوده است که برای هر پیامبر وصی و خلیفه قرار دهد.
حدیث یوم الدار به صورتها و سندهای مختلفش برای یک انسان مُنصف کافی است تا با ملاحظه آن به راحتی دلالت آن را بر امامت و خلافت بلافصل امام علی علیه السلام بپذیرد؛ ولی بوده اند و خواهند بود کسانی که با بهانه هایی، این حدیث را نپذیرند و یا به گونه ای در آن شبهه ایجاد کنند و اگر این دو راه را بسته دیدند، دست به تحریف بزنند. در ادامه ی بحث به نمونه هایی از کسانی می پردازیم که به نحوی از پذیرش حدیث فوق شانه خالی کرده اند.

ابن تیمیّه و تضعیف حدیث
ابن تیمیّه که بنیان گذار فکری وهابیت به شمار می رود، با اینکه حدیث یوم الدار به نحو صورت چهارم را در کتاب منهاج السنّه جلد4، صفحه80 نقل کرده، گفته است این حدیث، جعلی و ضعیف است. وی هیچ گونه دلیلی بر ضعف و جعل آن ارائه نکرده است. تنها معیار برای صحیح نبودن حدیث، نزد او، این است که بیانگر فضایل اهل بیت و علی علیه السلام است.
برخی دیگر برای اشکال بر سند حدیث ابو مریم عبدالغفار بن قاسم را تضعیف کرده اند. تنها ضعف و جرم شیعه بودن است؛ با اینکه جمعی وی را مدح کرده اند؛ همچون ابن عقده، چنان که در لسان المیزان، جلد4، صفحه43 آمده است و حفاظ ستّه پیش گفته از او حدیث نقل کرده اند و هیچ یک به سبب ابو مریم، حدیث را تضعیف نکرده اند. (19)

امامت در کودکی، تأیید یا تردید؟
اسکافی در کتاب النقض العثمانیه ، صفحه 278، بعد از ذکر حدیث، این سؤالات را درباره آن مطرح کرده است: آیا تهیّه ی طعام به عهده ی طفل غیر ممیّز قرار می گیرد؟ و به عهده کودکی غیر عاقل؟ آیا کودکی 5 ساله یا هفت ساله، امین اسرار نبوت قرار می گیرد؟ و آیا در بین پیرمردان و کهنسالان جز عاقل ورزیده دعوت می شود؟ و آیا پیامبر دست برادری و جانشینی و خلافت جز به کسی می دهد که اهلیّت (و قابلیّت) این را داشته باشد؟! و به حَدّ تکلیف رسیده باشد و توان تحمل ولایت خدا و دشمنی با دشمنان او را داشته باشد؟
راستی چه سرّی بود که این کودک با هم دوره های خود مأنوس نبود؟ و با هم سن و سالان خود همراه نبود؟ و با کودکان دیگر بعد از اسلامش بازی نمی کرد... بلکه نمی بینم، مگر آنکه بر اسلامش باقی است، در امرش مصمم، و در محقق ساختن سخنانش با رفتارش جدّی است، اسلامش را با عفّت و زهد خویش تصدیق کرد و با رسول خدا صلی الله علیه و آله از بین آن جمعیّت همراه شد. پس او امین و همراه پیامبر در دنیا و آخرت شد، بر شهوتش غالب شد، و بر (هواهای) نفس صبر کرد. وی برای رسیدن به فوز عاقبت و ثواب آخرت، در خطبه اش آغاز ایمانش را به رسول اکرم صلی الله علیه و آله چنین بیان می کند: وقتی به درخواست قُریش، پیامبر درخت را خواند و از جا کنده شد و نزد او آمد، قریش تهمت ساحر بودن به او زدند؛ ولی من به خدا و رسولش ایمان آوردم و در دعوت درخت تصدیقش کردم، و شهادت دادم که آمدن درخت به امر خدا برای تصدیق نبوت و برهان و حجتی بر دعوت او بوده است.
راستی ایمانی صحیح تر، محکم تر و مطمئن تر از این می توان یافت؟ ولی [چه می شود کرد] که برای شدّت عصبانیّت عثمانی و کینه او، و نیز تعصب جاحظ و انحراف او چاره ای نیست.
اسکافی با سؤالات متعدد، مسئله را بسیار ظریف تأیید می کند؛ ولی این شبهه نیز القا می شود که چگونه یک کودک لیاقت پیدا می کند مخزن اسرار نبوت و تحمل کننده ی بار ولایت و امامت باشد؟ برای رفع این شبهه می گوییم خداوند متعال پیامبرانی را در کودکی به مقام نبوت مفتخر ساخت. اکنون به دو نمونه ذیل توجّه شود:
1. نبوت حضرت عیسی علیه السلام در کودکی. وقتی مریم به فرزندش عیسی علیه السلام اشاره کرد، آنها گفتند: چگونه کودک سخن می گوید؟ عیسی علیه السلام به اذن الهی به سخن آمد. قالَ إِنِّی عَبْدُ اللَّهِ آتانِیَ الْکِتابَ وَ جَعَلَنی نَبِیًّا؛(20) [کودک] گفت: من بنده خدا هستم. به من کتاب داده و مرا پیامبر قرار داده است.
2. اعطای کتاب و مقام نبوت در کودکی به حضرت یحیی علیه السلام
خداوند در قرآن کریم می فرماید: یا یَحْیی خُذِ الْکِتابَ بِقُوَّةٍ وَ آتَیْناهُ الْحُکْمَ صَبِیًّا ؛(21) ای یحیی! کتاب [خدا] را به جد و جهد بگیر و [ما] از کودکی به او حکم (نبوت) دادیم.
وقتی خداوند حکیم و قادر، مقام نبوّت را به خردسالی عطا کند، قادر و توانا است که مقام امامت را نیز به کودکی و یا نوجوانی و نونهالی عطا فرماید.

تحریف یا جنایت تاریخی
از خطرناک ترین شیوه هایی که برخی علمای اهل سنّت در پیش گرفته اند، حذف و یا تحریف حدیث است. این گونه برخوردها، جنایت، تاریخی و در واقع خیانت به سعادت کلّی بشر است؛ از جمله درباره ی حدیث یوم الدار ، متأسفانه این تحریف و جنایت روا داشته شده است که به نمونه هایی اشاره می شود:
1. طبری، با اینکه در تاریخش حدیث را درست نقل کرده است؛ ولی در تفسیر خود، جلد 19، صفحه75 آن را به این صورت نقل می کند: فَأَیُّکُمْ یُؤَازِرُنِی عَلَی هَذَا الْأَمْرِ عَلَی أَنْ یَکُونَ أَخِی وَ کَذا وَ کَذا ثُمَّ قالَ إِنَّ هذا اَخی وَ کَذا وَ کَذا فَاسْمَعُوا وَ اَطیعُوه. وی کلمه وصیّی و خلیفتی را حذف کرده و به جای آن کذا و کذا گذاشته است؛(22) ولی توجّه نداشته است که کلمه فَاسْمَعُوا وَ اَطیعوهُ در حدّی بر مسئله امامت و پیشوایی دلالت دارد.

2. اسماعیل بن کثیر شامی در سه کتابش (تفسیر، جلد3، صفحه351؛ البدایة و النهایة، جلد3، صفحه40 و السیرة النبویّة، جلد1، صفحه459) نیز روش نامقبول طبری را در پیش گرفته است.
3. محمد حسین هیکل در کتاب خود به نام حیاة محمد، صفحه104 از چاپ اوّل، بخش اوّل را فَأَیُّکُم یُؤَازِرُنِی ... و بخش دوّم را ناقص آورده است؛ ولی در چاپ دوّم، سال 1354، ص139، کاملاً مطالب مربوط به علی علیه السلام را حذف کرده است. (23) جالب است که این شخص، خود را روشن فکر نیز می خواند. (24)
در نتیجه باید گفت قضیه یوم الدار از جمله مواردی است که پیامبر صلی الله علیه و آله با صراحت تمام، امامت و خلافت علی علیه السلام را بیان کرده و به صورتها و طرق متعددی در منابع فریقین نقل شده و دست تحریفگران هم نتوانسته است سیمای آن را بپوشاند .

________________________________________

(1) شعراء/214 216. سوره شعراء که آیات انذار در آن است، پس از سوره واقعه نازل شده و سپس به ترتیب، سوره های نمل، قصص، اسراء، یونس، هود، یوسف و آن گاه سوره حِجر که فرمان علنی شدن دعوت پیامبر فَاصْدَع بِما تُؤْمر جزو آن است، نازل شده است. ر.ک: التمهید فی علوم القرآن، ج1، ص105 و تاریخ اسلام، مهدی پیشوایی، قم، بنیاد معارف، ص148.
(2) تاریخ الامم و الملوک، محمد بن جریر الطبری، بیروت، دار قاموس الحدیث، ج2، ص217 و الغدیر، علّامه امینی، مؤسسه دائرة معارف الفقه الاسلامی، چاپ سوّم، 1425 ق، ج3، ص394 و 395 و چاپ دار الکتب الاسلامیة، ج2، ص279.
(3) ر.ک: الکامل فی التاریخ، ابن اثیر، ج2، ص278؛ السیرة الحلبیّه، حلبی، ج1، ص461؛ مسند، احمد حنبل، ج1، ص159؛ البدایه و النهایه، اسماعیل بن کثیر شامی، ج3، ص40؛ بحارالانوار، محمد باقر مجلسی، ج18، ص178، 181، 191 و 214؛ مجمع البیان، طبرسی، ج7، ص206؛ الارشاد، شیخ مفید، ص29و الطرائف فی معرفة مذاهب الطوائف، علی بن طاووس، ج1، ص20.
(4) تاریخ الامم و الملوک، طبری، بیروت، دار قاموس الحدیث، ج2، ص217. مرحوم علّامه این صورت را از افراد ذیل نقل کرده است: طبری، تاریخ، ج 2، ص216، ابوجعفر اسکافی بغدادی متوفای 240 در نقض العثمانیه ؛ فقیه برهان الدین، محمد بن محمد بن ظفر الملکی، متوفای 567 در انباء نجباء الابناء ص46 48؛ کامل ابن اثیر، ج2، ص24؛ (الکامل فی التاریخ، ابن اثیر، بیروت، دار صادر، 1399 ق، ج2، ص63.) ابوالفدا عماد الدین دمشقی، در تاریخش، ج1، ص116؛ شهاب الدین الخفاجی، شرح الشفا قاضی عیاض، ج3، ص37؛ علاء الدین بغدادی در تفسیرش ص390؛ سیوطی در جمع الجوامع (از طبری از شش حافظ نقل نموده است که عبارت باشد از ابن اسحاق، ابن جریر، ابن ابی حاتم، ابن مردویه، ابی نعیم و بیهقی)؛ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج3، ص254، و همین طور احمد حنبل در مسندش ج1، ص111 به سندی که تمام افراد قابل تأیید و سند آن صحیح است بدون هیچ شبهه نقل کرده است... ر.ک: الغدیر، چاپ دارالکتب الاسلامیّه، ص279 280.
(5) چاپ جدید، ج1، ص257، حدیث 1375.
(6) کفایة الطالب، ص206، چاپ جدید.
(7) الغدیر، چاپ اسلامیّه، ج2، ص280 و چاپ دائرة المعارف، همان، ج3، ص395و 396.
(8) همان، ص398.
(9) تفسیر القرآن العظیم، ابن ابی حاتم، ج9، ص282، ح16011 16015 و معالم التنزیل، بغوی، ج3، ص400.
(10) سیر ة الحلبیّه، ج1، ص286.
(11) الغدیر، چاپ اسلامیّه، ج2، ص282 و چاپ دائرة المعارف، ج3، ص399.
(12) همان، ج2، ص282 و چاپ دائرة المعارف، ج3، ص399.
(13) کتاب سلیم بن قیس، ج2، ص779، ح6.
(14) همان، ج2، ص282 و چاپ دائرة المعارف، ج3، ص400.
(15) الکشف و البیان، ص163.
(16) الغدیر، چاپ اسلامیّه، ج2ف ص283 و چاپ دائرة المعارف، ج3، ص400 401.
(17) الغدیر، چاپ اسلامیّه، ج2، ص283 و چاپ دائرة المعارف، ج3، ص401.
(18) همان.
(19) ر.ک: همان، چاپ اسلامیّه، ج2، ص280 با توضیحات. http://vahabiat.porsemani.com/
(20) مریم/30.
(21) همان/12.
(22) الغدیر، چاپ اسلامیه، ج2، ص287 و 288 و چاپ دائرة المعارف، ج3، ص306 و ر.ک: تاریخ اسلام، همان، ص147.
(23) الغدیر، چاپ اسلامیه، ج2، ص288 و 289 و چاپ دائرة المعارف، ج3، ص306.
(24) در شامگاه 17/4/1388 سیمای جمهوری اسلامی ایران ساعت 30/20 اعلام کرد وهابیون عربستان تصمیم گرفته اند نام امیرمؤمنان علی علیه السلام را از کتب تاریخی و روایی و تفسیری حذف کنند؛ از جمله از تفسیر طبری نام برد که استفاده از چاپ قبلی ممنوع، و چاپ جدید که نام علی علیه السلام از جای جای آن حذف شده است، ترویج می شود که این کار، بسیار خطرناک است و عالم اسلام نباید ساکت بمانند؛ به ویژه علمای اهل سنّت؛ چرا که منابع تاریخی و روایی و تفسیری آنها را خدشه دار می کند و از اعتبار می اندازد.