عایشه چگونه شخصیت داشته است و..؟

سؤال کننده گرامی :
قضاوت درباره عایشه ، از مسایلی است که شیعه و اهل سنت در آن اختلاف نظردارند .بنابراین به نظر می رسد قرآن کریم ( که مورد اتفاق فریقین است ) واحادیث قطعی و متواتر ( که حجیت آنها قابل انکار نیست ) بهترین راه برای بررسی چنین مساله ای باشد .برای رسیدن به نتیجه مطلوب ، باید به سه سوال پاسخ دهیم: 1- آیا تنها همسر پیامبر بودن ، می تواند دلیل شرافت وفضیلت یک زن باشد، یا این که ممکن است زنی همسر پیامبر باشد و در عین حال معصیت کار باشد؟! 2- آیا در بین زنان پیامبر اکرم (ص)، زن معصیت کار بوده است ، یا این که همه زنان پیامبر ( ص ) شایسته و نیکوکار بوده اند؟ 3- به فرض این که بعضی از زنان پیامبر ( ص ) مذموم بوده باشند، آیا عایشه از آن دسته بوده است یا نه؟
الف ) قرآن کریم می فرماید : ( ( یا نساء النبی لستن کاحد من النسا ان اتقیتن؛ای زنان پیامبر! شما مانند سایرزنان نیستید ( یعنی برترید ) اگر تقوای الهی پیشه کنید ) ) ، (احزاب ، آیه 33) و نیز می فرماید : (( یا نسا النبی من یات منکن بفاحشه مبینه یضاعف لها العذاب ضعفین و کان ذلک علی الله یسیرا و من یقنت منکن لله و رسوله و تعمل صالحا نوتها اجرها مرتین و اعتدنا لها رزقا کریما؛ ای زنان پیامبر! هر کدام از شما کارزشتی مرتکب شود، عذاب او دو برابر خواهد بود و آن بر خدا آسان است وهر کدام از شما اطاعت خدا و رسولش را به جا آورد، دو برابر اجرش می دهیم و روزی کریمانه ای برایش مهیا می کنیم ) ) ،(احزاب ، آیه 31). خداوند سبحان در این دو آیه شریفه ، آشکارا بیان می دارد که ملاک شرافت وفضیلت در زنان پیامبر ( ص ) ، تقوای الهی است نه همسری آن حضرت ؛ گرچه بیان می دارد که این موقعیت ( همسری پیامبر ) موقعیت خطیری است که اگر از این موقعیت خوب استفاده شود، سود دو چندان در پی دارد و اگر سواستفاده شود به همان میزان ، زیان دو برابر به همراه دارد .تایید این مطلب که صرف همسری پیامبر ( ص ) نمی تواند ملاک شرافت و فضیلت باشد، این است که در میان زنان پیامبران گذشته نیز، زنانی بوده اند که دچار خشم وغضب الهی شده اند : در آیه 10 سوره ( ( تحریم ) ) خداوند متعال ، همسران نوح و لوط را به شدت مذمت نموده و می فرماید : ( ( این دو زن همسر دو تن ازبندگان صالح من بودند و به همسرشان ( نوح و لوط ( ( ع ) ) ) خیانت کردند، وهمسر پیامبر بودنشان نتوانست آن دو را از عذاب قهر الهی حفظ کند و به آن دو گفته شد، همراه اهل آتش داخل آتش شوید ) ) . نتیجه این که امکان دارد که زنی همسر پیامبر باشد؛ ولی معصیت کار بوده و اهل آتش باشد.
ب) اما سؤال دوم این بود که آیا در میان زنان پیامبر گرامی اسلام ( ص ) نیز زن ناشایسته و مذموم بوده است یا نه ؟ در قرآن کریم - و به تبع در احادیث معتبر- از دو تن از زنان پیامبر ( ص ) مذمت شده است : در آیه 3 تا 5 سوره ( ( تحریم ) ) حال دو تن از همسران پیامبر ( ص ) بیان شده است . خلاصه این که آن دو زن سر پیامبر ( ص ) را افشا می کردند و خداوند متعال پیامبر ( ص ) را از گناه آن دو زن آگاه ساخت و نسبت به آنان فرمود : ( ( اگر شما دو زن توبه کنید بسیار به جاست چرا که دل های شما از حق برگشته است و اگر در مخالفت پیامبر ( ص ) همدیگر را یاری کنید، پس بدانید که خداوند یاور و نگهبان او است و جبرییل و مومنان صالح و فرشتگان همه پشتیبان او هستند وامیداست که اگر پیامبر ( ص ) شما را طلاق دهد، خداوند به عوض شما، زنان بهتری به پیامبر ( ص ) بدهد که مسلمان و مومن و مطیع باشند ) ) . حاصل این آیات شریفه این است که یقینا بعضی از زنان پیامبر ( ص ) ، معصیت کار بوده و گاه به پیامبر ( ص ) ضربه می زدند .مخفی نماند که بیشتر مفسران شیعه واهل سنت این آیات را مربوط به عایشه ( دختر ابوبکر ) و حفصه ( دختر عمر ) می دانند .که هر دو همسر پیامبر ( ص ) بوده اند.
ج) با نگاهی کوتاه به زندگی عایشه در دو برهه از تاریخ ( یکی زمان حیات پیامبر ( ص ) و دیگری پس ازپیامبر ( ص ) ، یعنی در دوران خلفا ) می توان فهمید که آیا عایشه جوهره ایمان و تقوا را داشته است تا در ردیف زنان شایسته پیامبر ( ص ) باشد و یا این که چنین نبوده است . اما در دوران خلفا عایشه فرمان های پیامبر ( ص ) را زیر پانهاده و در این برهه از زندگیش نقاط تاریکی ازخود بر جای گذاشته است . ازمهم ترین آنها - که از مسلمات تاریخ است - لشکر کشی عایشه و جنگ با امیرالمؤمنین ( ع ) است ؛ آن هم در زمانی که آن حضرت رسما خلیفه رسول خدا ( ص ) بود؛ یعنی ، مسلمین پس از عثمان با آن حضرت بیعت کرده بودند؛ در حالی که پیامبر ( ص ) به عایشه از این واقعه خبر داده بود و او را ازچنین گناه نابخشودنی نهی کرده بود .حتی برادر عایشه ، محمد بن ابی بکرشخصا عایشه را از جنگ برحذر داشت و حدیث پیامبر ( ص ) را به اویادآوری نمود که حضرت رسول ( ص ) خبر داده بود یکی از زنان من به جنگ با برادرم علی ( ع ) خواهد رفت و .... با این همه به خاطر کینه توزی باحضرت علی ( ع ) به جنگ با ایشان برخاست و هزاران نفر را به کشتن داد .وبا آن که امام علی ( ع ) پس از پایان جنگ به احترام نسبتش با پیامبر ( ص ) باعایشه بسیار کریمانه رفتار کرد، ولی عایشه مجددا کینه توزی خود را ابراز نمود. اما در زمان حیات پیامبر اکرم ( ص ) شواهد بسیاری در تاریخ و احادیث معتبر درکتاب های شیعه و اهل سنت وجود دارد که عایشه گاهی موجبات اذیت حضرت رسول ( ص ) را فراهم می کرده و بر این که پیامبر ( ص ) محبت زیادی به حضرت زهرا ( س ) ، سرور زنان عالمیان داشته و از فضیلت او بسیارمی گفته و او را می بوسیده است ، حسادت می ورزید. هم چنین از حضرت خدیجه - که به اتفاق شیعه و اهل سنت یکی از چهار زن برگزیده عالم است -به زشتی یاد می کرده است و .... گفتنی است مسایلی از این قبیل در زندگی عایشه وجود دارد که هیچ کدام با معیار تقوا و ایمان خالص سازگاری ندارد و همان طوری که قبلا ذکرشد آیه 3 و 4 سوره تحریم اشاره به این مسایل ناپسند دارد . به نقل از سایت تبیان
نکاتی در اینجا قابل ذکر است:
به حکایت قرآن ، عایشه سرّ پیامبر را آشکار نمود. (1)
نقد عایشه در کلام پیامبر (ص) وجود دارد؛ از جمله علما اهل سنت این روایت را نقل می کنند که : روزی پیامبرصلَّی اللّه علیه و آله و سلَّم رو به همسر خود عایشه کرد و گفت:(می بینم که به همین زودی از منطقه (حوأب) می گذری و مورد هجوم سگان آنجا قرار می گیری. تو با علی نبرد می کنی در حالی که در این نبرد، ستمگری. عایشه مبادا چنین کنی!؟). (2)
غزالی از بدخلقی عایشه نسبت به پیامبر(ص) چنین یاد می کند: (ابوبکر پدر عایشه، روزی به خانه پیامبر آمد و از عایشه رفتار ناپسندی نسبت به پیامبر دید! ) (3)
امیرمومنان (ع) با عایشه و اصحاب جمل نجنگید ، بلکه آنان بودند که با جنگ افروزی از مکه راهی بصره شده و با زدن بر طبل جنگ و نافرمانی ، به جمع آوری نیرو و امکانات برای نبرد با خلیفه وقت پرداخته ، جامعه اسلامی را دستخوش تشتت کردند. علامه ابو منصور تمیمی بغدادی، از علمای اهل سنت، می‌گوید:
(علی با اصحاب جمل و صفین برای آن که اسلام بیاورند، نجنگید؛ بلکه علت پیکار او با آنان این بود که علیه او طغیان کرده بودند و برای همین به اصحابش فرمود: شما شروع به جنگ نکنید تا آنان نبرد را با شما آغاز کنند).(4)
به نکاتی که از این شورش می توان درس گرفت ، درنگ کنید:
الف. امام به اصحاب جمل سه روز مهلت داد تا از شورش علیه حکومت اسلامی دست بردارند. بیهقی در این‌باره گوید:
(علی(ع) با اهل جمل نجنگید تا آن که سه روز آنان را به اطاعت و حق فرا خواند. در این سه رو سپاهیان آن حضرت مجروحین فراوانی داد، ولی به دستور امام(ع) از جنگ پرهیز می‌کردند. بعد از جنگ نیز به دستور امام(ع) کاری به مجروحان و فراریان نداشتند. بنابراین امام فقط در مقام دفاع بوده است و بس).
ب. امیرمومنان(ع) بعد از پایان جنگ ، عایشه را با عزت و احترام و کلیه اسباب و لوازم مورد نیاز راهی مدینه کرد؛ ابن جوزی در این‌باره گوید:
(علی(ع) عایشه را به بهترین اسباب مورد نیاز مجهز کرد و برادر عایشه، عبدالرحمان بن ابی‌بکر، را به همراه 30 مرد و 20 زن از اشراف و متدینین بصره از قبیله همدان و عبد متین ملازم او ساخت. وقتی از عایشه درباره مسافرتش در بازگشت از بصره سؤال کردند، گفت: به خیر و خوبی گذشت و به خدا سوگند او (حضرت علی(ع)) اموال فراوانی به من داد و بیش‌تر هم عنایت فرمود، اما به همراهم مردانی را فرستاد که آنان را نمی‌شناختم. وقتی این سخن عایشه به زنان ملازم او که به فرمان امام علی(ع) در لباس مردان در آمده بودند، رسید، نزد عایشه آمدند و به او اعلام کردند که زن هستند. در پی آن عایشه سجده کرد و گفت: و اللَّه ای فرزند ابوطالب، جز کرم و خوبی نیفزود و دوست داشتم که از این مسیر خارج نمی‌شدم. و دچار مصیبت و ناخوشی می‌شدم تا توان خروج از من گرفته می‌شد. (5)
ج. به این آیه قرآن که خطاب به زنان پیامبر(ص) است ، بنگرید: (وَ قَرْنَ فِی بُیُوتِکُن وَ لا تَبَرجنَ تَبَرجَ الجاهِلِیةِ الأُولی؛ و در خانه‌هایتان بنشیینید و آرام گیرید (و بی حاجت و ضرورت از منزل بیرون نروید) و مانند دوره جاهلیت پیشین آرایش و خودآرایی نکنید).(6). حرکت عایشه با این آِیه در تضاد است .
د. عایشه از شرکت در این شورش پشیمان شد ؛ ابن اعثم کوفی مورخ قرن چهارم، می نویسد:
(فکانت عائشة إذا ذکرت یوم الجمل تبکی لذلک بکاء شدیدا ثم تقول: یا لیتنی لم أشهد ذلک المشهد! یا لیتنی متّ قبل هذا بعشرین سنة! ؛ هر گاه عایشه به یاد جنگ جمل می‌افتاد، بشدت می‌گریست و می گفت : ای کاش در آن پیکار شرکت نمی جستم ! ای کاش بیست سال قبل از آن نبرد مرده بودم! ) (7)
3. ازدواج پیامبر(ع) با عایشه دلیل بر آن نیست که او تا آخر عمر به عدالت زیسته ، یا آنکه به وقت ازدواج، از بهترین های زنان دوران خود بوده است، زیرا قرآن درباره همسران حضرت می گوید: (عَسی‌ رَبُّهُ إِنْ طَلَّقَکُنَّ أَنْ یُبْدِلَهُ أَزْواجاً خَیْراً مِنْکُنَّ مُسْلِماتٍ مُؤْمِناتٍ قانِتاتٍ تائِباتٍ عابِدات‌..؛ امید است که اگر او شما را طلاق دهد، پروردگارش به جای شما همسرانی بهتر برای او قرار دهد، همسرانی مسلمان، مؤمن، متواضع، توبه کار، عابد..) (8) [کامل از کد95515][کامل از کد30295]
درنتیجه باید توجه داشته باشیم که عایشه بر اساس منابع و ماخذ تاریخی جزو منافقان صدر اسلام نبود گرچه پس از پیامبراسلام مرتکب جنایاتی شد. ونیز این دو نکته را هم باید مورد توجه قرار داد .
1. زنان پیامبر امهات المؤمنین دانسته شده اند (احزاب، آیه 6) اما نه به لحاظ شخصیت خودشان (مثبت یا منفی) بلکه به لحاظ انتسابی که به رسول خدا(ص) دارند. با وجود این مقصود از این دستور نیز حرمت ازدواج با آنان بعد از رسول خدا(ص) است به لحاظ حرمت نگهداشتن حریم رسول خدا(ص)، وگرنه براساس آیه 2 مجادله مادر هر کس همان شخصی است که او را به دنیا می آورد (ان امهاتهم الا اللائی ولدنهم). 2. عایشه برخلاف دستور رسول خدا(ص) دشمنی هایی نسبت به اهل بیت آن حضرت نمود که حتی مورد اعتراض سایر همسران رسول خدا(ص) از جمله ام سلمه شد و حتی موجب شد بسیاری از مسلمانان در تشخیص راه حق دچار سرگردانی و انحراف شوند.

پی نوشت
1. مفسران در ابتدای سوره تحریم این مطلب را ذکر کرده‌اند و بخاری در صحیح در کتاب طلاق و مسلم در صحیح در کتاب رضاع آن را بیان داشته‌اند.
2. عبد ربه، عقد الفرید، ج2، ص 283؛ حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین ، ج3، ص 194 .
3. ر.ک: غزالی، احیاء العلوم .
4. شوشتری، احقاق الحق، ج 8، ص 554 - 550،
5. ابن جوزی، تذکرة الخواص ، ص 80،
6.احزاب، آیه 33،
7. الفتوح،ج‌2،ص487 ؛ ر.ک: بلاذری، أنساب‌الأشراف،ج‌2،ص249
8.تحریم ، آیه 5.