تکبیر
تکبیر، در لغت به معنای بزرگ شمردن، بزرگ داشتن خداوند، به بزرگی یادکردن و اللّه اکبر گفتن است و تنها یک بار در قرآن ذکر شده است.
مستحب است بعد از رکوع پنجم و دهم بگوید: (سَمِعَ اللّه لِمَنْ حَمِدَه)، و نیز قبل از هر رکوع و بعد از آن تکبیر بگوید، ولی بعد از رکوع پنجم و دهم گفتن تکبیر مستحب نیست.
عنوان مسئله:
مستحب است بعد از رکوع پنجم و دهم بگوید: (سَمِعَ اللّه لِمَنْ حَمِدَه)، و نیز قبل از هر رکوع و بعد از آن تکبیر بگوید، ولی بعد از رکوع پنجم و دهم گفتن تکبیر مستحب نیست.
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
- گفتن ذکر "سمع اللّه لمن حمده" و "بحول اللّه و قوته أقوم و أقعد"، برای کسی که نشسته نماز می خواند چه صورتی دارد؟
- اگر مأموم آن چنان دچار حواس پرتی باشد که مثلاً در حال "سمع اللّه " نمی داند که همراه جماعت رکوع کرده یا نه؛ چگونه باید عمل کند؟
- هرگاه انسان تکبیری گفت و شک کرد که تکبیرة الاحرام یا تکبیر پیش از رکوع یا تکبیر بعد از رکوع بوده، وظیفه اش چیست؟
- اگر نمازگزار در هنگام گفتن "سمع اللّه " شک کند که رکوع را انجام داده یا نه؛ تکلیفش چیست؟ هم چنین اگر در حال قنوت شک کند که حمد و سوره را خوانده یا نه؛ چه کار باید بکند؟
- شخصی تکبیرات نماز میّت را به صورت مرتب نخوانده است یعنی تکبیر اوّل و سوم و دوم و پنجم را جا به جا خوانده ، آیا نمازش صحیح است؟
- آیا پیش از نمازهایی مانند نماز آیات، گفتن هفت تکبیر مستحب است یا خیر؟
- چه چیزهایی در رکوع، مستحب است؟
- اگر کسی عمدا در رکوع و سجده ها یک "سبحان اللّه " بگوید، آیا نمازش صحیح است؟
- در موارد تنگی وقت، آیا می شود در ذکر رکوع و سجده به یک مرتبه سبحان اللّه اکتفا کرد؟
- کسی که مشغول خواندن نماز مستحبی در حال حرکت است، جهت رکوع چه مقدار لازم است که سر خود را خم نماید؟
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله نوری همدانی] شخصی از طرف میّت نماز آیات خوانده و بعد از تقسیم سوره توحید از جهت ندانستن مسئله بعد از هر رکوع سمع اللّه لمن حمده گفته و بعد بقیه سوره را خوانده و بعد از خواندن نمازها متلفت شده که اشتباه کرده حالا نمی‌داند که چه مقدار نماز بوده و اسم شخصهائی که اجیر شده هم از یادش رفته آیا نیاز به نماز قضا دارد یا احتیاج نیست؟
- [آیت الله بروجردی] هرگاه شخص در حال قیام، خود را مشغول سمع اللَّه ببیند، در اثنای آن شک کند که رکوع کرده یا نه، تکلیفش چیست؟
- [آیت الله خامنه ای] وقتی که می خواهیم به امام جماعت در رکوع متصل شویم آیا باید صبر کنیم که ایشان در رکوع قرار بگیرند و بعد تکبیر را بگوییم یا می توان در حال رفتن امام به رکوع تکبیر را گفت؟ و اگر شک در رسیدن به رکوع امام کردیم وظیفه ما چیست؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] اگر نمازگزار در هنگام گفتن (سمع الله) شک کند که رکوع را انجام داده یا نه تکلیفش چیست؟ و همچنین اگر در حال قنوت شک کند که حمد و سوره را خوانده است یا خیر، شک او شک بعد از محل است یاخیر؟
- [آیت الله جوادی آملی] رعایت نکردن صحیح بعض مستحبات نماز (مثلاً بالا بردن صحیح دست در تکبیر) چه حکمی دارد؟
- [سایر] لطفاً به این سؤالات پاسخ دهید: 1. آیا یک وقفه کوچک و لحظه ای انتظار پس از قرائت هر دو سوره و قبل از رفتن به رکوع لازم است؟ یا آن که می توان بلافاصله پس از قرائت سوره ها (حمد و اخلاص) و بدون هیچ وقفه ای و حتی بدون گفتن ذکر مستحب تکبیر به رکوع رفت؟ 2. در خصوص حکم قیام متصل به رکوع توضیحاتی را ارائه فرمایید؟
- [سایر] با سلام؛ راجع به هفت تکبیر مستحب در ابتدای نماز، در کتاب (علل الشّرائع) دو حدیث متناقض نقل شده است: در حدیث اوّل آمده است پیامبر تکبیر گفتند و امام حسین تکبیر نگفتند، تا مرتبه هفتم که امام حسین تکبیر گفتند. امّا در حدیث دوم آمده است از همان اوّل امام حسین تکبیر گفتند، و تا هفت بار تکرار شد. چگونه می‌توان بین این دو حدیث جمع کرد، خصوصاً با توجّه به اینکه هر دو صحیح‌اند و توسّط شیخ صدوق نقل شده‌اند؟
- [سایر] چه کارهایی در حال رکوع نماز، مستحب یا مکروه است؟
- [سایر] اینکه انسان از دیدگاه اسلام مختار است و از طرف خداوند بر قلب و سمع و بصر عده‌ای مهر می‌زند (ختم (طبع) الله علی قلوبهم) آیا اختلاف و ناسازگاری میان این دو مطلب وجود ندارد؟
- [سایر] نام جد پنجم پیامبر اسلام(ص) (کلاب) است، آیا کلاب جمع کلب(سگ) می‌باشد؟
مسائل مرتبط از این مرجع
- مستحب است پیش از رفتن به رکوع درحالی‌که راست ایستاده تکبیر بگوید و در رکوع زانوها را به عقب دهد و پشت را صاف نگه دارد و گردن را بکشد و مساوی پشت نگه دارد و بین دو قدم را نگاه کند و پیش از ذکر یا بعد از آن صلوات بفرستد و بعد از آنکه از رکوع برخاست و راست ایستاد، در حال آرامی بدن بگوید: (سَمِعَ اللّه لِمَنْ حَمِدَه)، و در حال رکوع بلکه در تمام احوال نماز، گذاشتن دست‌ها در زیر همه لباس‌ها مکروه است.
- نماز عید فطر و قربان دو رکعت است که نمازگزار در رکعت اول بعد از خواندن حمد و سوره بنابر احوط پنج تکبیر می‌گوید و بعد از هر تکبیر یک قنوت می‌خواند و بعد از قنوت پنجم تکبیر دیگری می‌گوید و به رکوع می‌رود و دو سجده به‌جا می‌آورد و برمی‌خیزد، و در رکعت دوم بعد از حمد و سوره چهار تکبیر می‌گوید و بعد از هر تکبیر قنوت می‌خواند و تکبیر پنجم را می‌گوید و به رکوع می‌رود و بعد از رکوع دو سجده به‌جا می‌آورد و تشهد می‌خواند و نماز را سلام می‌دهد.
- مستحب است پیش از رکوع دوم، چهارم، ششم، هشتم و دهم قنوت بخواند و اگر فقط یک قنوت پیش از رکوع دهم و یا دو قنوت پیش از رکوع پنجم و دهم بخواند کافی است.
- در نماز آیات ممکن است انسان بعد از نیت و تکبیر و خواندن حمد، آیه‌های یک سوره را پنج قسمت کند و یک آیه یا بیشتر از آن را بخواند و به رکوع رود و سر بردارد و بدون اینکه حمد بخواند، قسمت دوم از همان سوره را بخواند و به رکوع رود و همین‌طور تا پیش از رکوع پنجم سوره را تمام نماید، مثلاً به قصد سوره توحید، (بِسْمِ اللّه الرَّحْمنِ الرَّحیم) بگوید و به رکوع رود، بعد بایستد و بگوید: (قُلْ هُوَ اللّه اَحَدٌ) دوباره به رکوع رود و بعد از رکوع بایستد و بگوید: (اَللّه الصَّمَدُ) باز به رکوع رود و بایستد و بگوید: (لَمْ یلِدْ و لَمْ یوُلَدْ) و به رکوع برود و باز هم سر بردارد و بگوید: (وَ لَمْ یکنْ لَهُ کفُواً اَحَد) و بعد از آن به رکوع پنجم رود و بعد از سر برداشتن، دو سجده کند و رکعت دوم را هم مثل رکعت اول به‌جا آورد و بعد از سجده دوم تشهد بخواند و نماز را سلام دهد.
- نماز میّت پنج تکبیر دارد و اگر نمازگزار پنج تکبیر به این ترتیب بگوید کافی است: بعد از نیّت و تکبیر اول بگوید: (اَشْهَدُ اَن لا اِلهَ اِلاَّ اللّه و اَنَّ مُحمَّداً رَسوُلُ اللّه)؛ و بعد از تکبیر دوم بگوید: (اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّد وَ آل مُحَمَّد)؛ و بعد از تکبیر سوم بگوید: (اَللّهُمَّ اغفِر لِلمُؤمِنینَ وَ المُؤمِنات). و بعد از تکبیر چهارم اگر میّت مرد است، بگوید: (اللّهُمَّ اغْفِرْ لِهذَا المَیت) و اگر زن است بگوید: (اَللّهُمَّ اغْفِر لِهذِهِ المَیت)؛ و بعد تکبیر پنجم را بگوید. و بهتر است بعد از تکبیر اول بگوید: (اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ اِلاَّ اللّه وَحْدَهُ لا شَریک لَهُ، وَ اَشْهَدُ اَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُوْلُه، أَرْسَلَهُ بِالْحَقِّ بَشیراً وَنَذیراً بَینَ یدَی السّاعَة)؛ و بعد از تکبیر دوم بگوید: (اَللّهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ بارِک عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ ارْحَمْ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّد، کأَفْضَلِ ما صَلَّیتَ وَ بارَکتَ وَ تَرَحَّمْتَ عَلی اِبْراهیمَ وَ آلِ اِبْراهِیم، اِنَّک حَمِیدٌ مَجِیدٌ، وَ صَلِّ عَلی جَمِیعِ الاْنْبیاءِ وَ الْمُرْسَلِینَ، وَ الشُّهَداءِ وَ الصِّدِّیقِینَ، وَ جَمِیعِ عِبادِ اللّه الصّالِحِینَ)؛ و بعد از تکبیر سوم بگوید: (اَللّهُمَّ اغْفِرْ لِلْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِناتِ و الْمُسْلِمِینَ وَ الْمُسلِماتِ، اَلاْءَحْیاءِ مِنْهُمْ وَ الاْمْواتِ، تابِعْ بَینَنا وَ بَینَهُمْ بِالْخَیراتِ، اِنَّک مُجِیبُ الدَّعَواتِ، اِنَّک عَلی کلِّ شَیءٍ قَدِیر)؛ و بعد از تکبیر چهارم اگر میت مرد است بگوید: (اَللّهُمَّ اِنَّ هذا عَبْدُک وَ ابْنُ عَبْدِک وَ ابْنُ أَمَتِک نَزَلَ بِک وَ أنْتَ خَیرُ مَنْزُولٍ بِهِ، اَللّهُمَّ اِنّا لا نَعْلَمُ مِنْهُ اِلاّ خَیراً وَ اَنْتَ أَعْلَمُ بِهِ مِنّا، اَللّهُمَّ اِنْ کانَ مُحْسِناً فَزِدْ فِی اِحْسانِهِ، وَ اِنْ کانَ مُسِیئاً فَتَجاوَزْ عَنْهُ وَ اغْفِرْ لَهُ، اَللّهُمَّ اجْعَلْهُ عِنْدَک فِی أَعْلی عِلِّیینَ وَ اخْلُفْ عَلی أَهلِهِ فِی الْغابِرینَ وَ ارْحَمْهُ بِرَحْمَتِک یا أَرْحَمَ الرّاحِمِینَ)؛ و بعد تکبیر پنجم را بگوید. ولی اگر میت زن است بعد از تکبیر چهارم بگوید: (اَللّهُمَّ اِنَّ هذِهِ أَمَتُک وَ ابْنَةُ عَبْدِک وَ ابْنَةُ أَمَتِک نَزَلَتْ بِک وَ اَنْتَ خَیرُ مَنْزُولٍ بِهِ، اَللّهُمَّ اِنّا لا نَعْلَمُ مِنْها اِلاّ خَیراً، وَ اَنْتَ أَعْلَمُ بِها مِنّا، اَللّهُمَّ اِنْ کانَتْ مُحْسِنَةً فَزِدْ فِی اِحْسانِها، وَ اِنْ کانَتْ مُسیئَةً فَتَجاوَزْ عَنْها وَ اغْفِرْ لَها، اَللّهُمَّ اجْعَلْها عِنْدَک فِی اَعْلی عِلّیینَ وَ اخْلُفْ عَلی أَهْلِها فِی الْغابِرِینَ، وَ ارْحَمْها بِرَحْمَتِک یا أَرْحَمَ الرّاحِمِینَ).
- نماز آیات دو رکعت است و در هر رکعت پنج رکوع دارد و دستور آن، این است که انسان بعد از نیت، تکبیر بگوید و یک حمد و یک سوره تمام بخواند و به رکوع رود و سر از رکوع بردارد، دوباره یک حمد و یک سوره بخواند، باز به رکوع رود تا پنج مرتبه و بعد از بلند شدن از رکوع پنجم دو سجده نماید و برخیزد و رکعت دوم را هم مثل رکعت اول به‌جا آورد و تشهد بخواند و سلام دهد.
- باید تکبیرها و دعاها را طوری پشت سر هم بخواند، که نماز از صورت خود خارج نشود. و اگر مأموم عمداً یا سهواً در غیر تکبیر اول از امام جلو افتاد، مستحب است همان تکبیر را با امام اعاده کند.
- مستحب است موقع گفتن تکبیر اول نماز و تکبیرهای بین نماز، دست‌ها را تا مقابل گوش‌ها یا مقابل صورت یا گونه‌ها یا مقابل پایین گردن، بالا ببرد. و نباید دست‌ها را از مقابل گوش‌ها و سر بالاتر ببرد؛ و مستحب است در نماز جماعت امام تکبیر را بلند و مأموم آهسته بگوید.
- اگر موقعی که امام در رکوع است اقتدا کند و پیش از آنکه به اندازه رکوع خم شود، امام سر از رکوع بردارد، می تواند نیت فرادی کند یا می تواند صبر کند تا در رکعت بعد به امام ملحق شود و در صورت ملحق شدن ، تکبیرِ دیگر لازم نیست.
- کافی بودن هر ذکری که خواست بگوید در رکوع خالی از وجه نیست، ولی احتیاط مستحب آن است که سه مرتبه (سُبحانَ اللّه) یا یک مرتبه (سُبحانَ رَبِّی الْعَظیم وَ بِحَمْدِه) بگوید.
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله خوئی] مستحب است پیش از رکوع وبعد از آن تکبیر بگوید و بعد از رکوع پنجم و دهم قبل از تکبیر" سمع الله لمن حمده" نیز بگوید.
- [آیت الله شبیری زنجانی] مستحب است بعد از رکوع پنجم و دهم بگوید: (سَمِعَ اللَّهُ لِمَنْ حَمِدَهُ) و نیز پیش از هر رکوع و بعد از آن تکبیر بگوید؛ ولی بعد از رکوع پنجم و دهم، گفتن تکبیر مستحب نیست.
- [آیت الله مظاهری] مستحب است بعد از رکوع پنجم و دهم بگوید: (سَمِعَ اللَّهُ لِمَنْ حَمِدَهُ) و نیز پیش از هر رکوع و بعد از آن تکبیر بگوید حتّی بعد از رکوع پنجم و دهم تکبیر مستحب است.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . مستحب است بعد از رکوع پنجم و دهم بگوید، "سَمِعَ اللهُ لِمَنْ حَمِدَهْ"و نیز پیش از هر رکوع و بعد از آن، تکبیر گوید ولی بعد از رکوع پنجم و دهم گفتن تکبیر مستحب نیست.
- [امام خمینی] مستحب است بعد از رکوع پنجم و دهم بگوید "سمع الله لمن حمده" و نیز پیش از رکوع و بعد از آن تکبیر بگوید، ولی بعد از رکوع پنجم و دهم، گفتن تکبیر مستحب نیست.
- [آیت الله نوری همدانی] مستحب است بعد از رکوع پنجم و دهم بگوید : سمع اللهُ لمَن حمدهُ و نیز پیش ازهررکوع و بعد از آن تکبیر بگوید ولی بعد از رکوع پنجم و دهم گفتن تکبیر مستحب نیست .
- [آیت الله وحید خراسانی] مستحب است بعد از سر برداشتن از رکوع پنجم و دهم بگوید سمع الله لمن حمده و نیز پیش از هر رکوع و بعد از ان تکبیر بگوید ولی بعد از رکوع پنجم و دهم گفتن تکبیر مستحب نیست
- [آیت الله سیستانی] مستحب است پیش از رکوع و بعد از آن تکبیر بگوید، و بعد از رکوع پنجم و دهم تکبیر مستحب نیست. بلکه مستحب است بگوید: (سَمعَ الله لِمَنْ حَمِدَهُ).
- [آیت الله علوی گرگانی] مستحبّ است بعد از رکوع پنجم ودهم بگوید: )سمع ا& لمن حمده(، و نیز پیش از هر رکوع و بعد از آن تکبیر بگوید ولی بعد از رکوع پنجم ودهم گفتن تکبیر مستحبّ نیست.
- [آیت الله اردبیلی] مستحب است بعد از رکوع پنجم و دهم بگوید: (سَمِعَ اللّه‌ُ لِمَنْ حَمِدَه) و نیز پیش از هر رکوع و بعد از آن، تکبیر بگوید، ولی بعد از رکوع پنجم و دهم، گفتن تکبیر مستحب نیست.