مبنای مشروعیت ولی فقیه، مقبولیت عامه است یا خیر؟

ولایت فقیه اصطلاح و نظریه‌ای شیعی و فقهی و به معنای سرپرستی و حکومت فقیه است. این سرپرستی و حکومت و نیز شخصی که شایسته آن است، تعریف، شرایط و ویژگی‌هایی دارد که فقهیان شیعه آن‌ها را از منابع روایی شیعی استنباط کرده‌اند. موضوع ولایت فقیه در آثار فقهی بسیاری از فقیهان شیعه آمده است و اختلافی در آن نیست؛ اما درباره کمیت و کیفیت اختیارات فقیه میان آنان اختلافاتی وجود دارد.

مشروعیت، در بحث از تداوم و بقای یک حاکمیت مطرح می‌شود یعنی باور به حاکمیت، موظف بودن به اطاعت، حق داشتن حاکمیت در اعمال سلطه و وظیفه مردم در قبول سلطه. بنا به تعبیری، مشروعیت هم در پیدایش و هم در مرحله بقای حاکمیت مورد توجه است که باور و پذیرش مردم در آن شرط است.

منظور از مقبولیت «پذیریش مردمی» است. اگر مردم به درخواست فرد یا گروهی برای حكومت، تمایل نشان دهند و خواستار اعمال حاكمیت از طرف آن فرد یا گروه باشند و در نتیجه براساس خواست و اراده مردم حكومتی تشكیل گردد، گفته می‌شود آن حكومت دارای مقبولیت؛ و در غیر این صورت فاقد مقبولیت می‌باشد. به عبارت دیگر حاكمان و حكومت‌ها را می‌توان به دو دسته كلی تقسیم كرد: ۱- حكومت‌هایی كه مردم و افراد یك جامعه از روی رضا و رغبت تن به حاكمیت و اعمال سلطه آنها می‌دهند؛ ۲- حاكمان و حكومت‌هایی كه مردم و افراد یك جامعه از روی اجبار و اكراه از آنان اطاعت می‌كنند. به طور كلی می‌توان دو نقش و كاركرد را برای مقبولیت برشمرد: ۱)مشاركت در ایجاد حكومت و زمینه‌سازی جهت انتقال قدرت؛ ۲)مشاركت در جهت كارآمد سازی، حفظ رعایت و پایایی حكومت.

مجتهد یا فقیه، کسی که توانایی اجتهاد یا استنباط احكام شرعى را از منابع معتبر دارد. واژه مجتهد در متون فقهی کاربرد دارد و در روایات، واژه فقیه به کار رفته است. مجتهد مطلق و متجزی، مجتهد بالفعل و بالقوه، مجتهد اعلم و مجتهد جامع الشرایط، از اقسام فقیه یا مجتهد است. شیخ طوسی، محقق حلی، علامه حلی، شیخ انصاری و میرزای شیرازی از مجتهدان و فقیهان به‌نام شیعه هستند.

خاصّه به لحاظ لغوی به معنای خواص و نزدیکان ویژه شخص است و در مقابل آن عامه به معنای همگان است.

آیَتُ اللّه، یا آیة الله به معنای نشانه خداوند، عنوانی عام برای نشان دادن جایگاه علمی فقیهان طراز اول و دوم شیعه از اوایل قرن چهاردهم است.

ولایت فقیه اصطلاح و نظریه‌ای شیعی و فقهی و به معنای سرپرستی و حکومت فقیه است. این سرپرستی و حکومت و نیز شخصی که شایسته آن است، تعریف، شرایط و ویژگی‌هایی دارد که فقهیان شیعه آن‌ها را از منابع روایی شیعی استنباط کرده‌اند. موضوع ولایت فقیه در آثار فقهی بسیاری از فقیهان شیعه آمده است و اختلافی در آن نیست؛ اما درباره کمیت و کیفیت اختیارات فقیه میان آنان اختلافاتی وجود دارد.

منظور از مقبولیت «پذیریش مردمی» است. اگر مردم به درخواست فرد یا گروهی برای حكومت، تمایل نشان دهند و خواستار اعمال حاكمیت از طرف آن فرد یا گروه باشند و در نتیجه براساس خواست و اراده مردم حكومتی تشكیل گردد، گفته می‌شود آن حكومت دارای مقبولیت؛ و در غیر این صورت فاقد مقبولیت می‌باشد. به عبارت دیگر حاكمان و حكومت‌ها را می‌توان به دو دسته كلی تقسیم كرد: ۱- حكومت‌هایی كه مردم و افراد یك جامعه از روی رضا و رغبت تن به حاكمیت و اعمال سلطه آنها می‌دهند؛ ۲- حاكمان و حكومت‌هایی كه مردم و افراد یك جامعه از روی اجبار و اكراه از آنان اطاعت می‌كنند. به طور كلی می‌توان دو نقش و كاركرد را برای مقبولیت برشمرد: ۱)مشاركت در ایجاد حكومت و زمینه‌سازی جهت انتقال قدرت؛ ۲)مشاركت در جهت كارآمد سازی، حفظ رعایت و پایایی حكومت.

سزاوارتر بودن برای سرپرستی مسلمانان را ولایت می گویند که در علم کلام بررسی می‌شود.که در مباحثی همچون مباحث امامت، غدیر خم؛ امام مطرح است.

شرط امری محتمل الوقوع در آینده که طرفین حدوث اثر حقوقی را متوقف بر حدوث آن امر محتمل الوقوع می‌نمایند. شرط در علم اصول به معنای هر امری که وجود آن برای تحقق امر دیگری لازم است و در اصطلاح حقوق و فقه به معنی مطلق تعهد است اعم از اینکه در ضمن عقد باشد یا مستقل از عقد. به طور کلی در تعریف شرط به معنای حقوقی و نه معنای منطقی و اصولی در فقه چنین آمده است " الشرط امر زاید علی الثمن و المثمن علی وجه التزام دون التعلیق.... " [۱]

قوه که در لغت به معنای نیرو و توان است در علوم مختلف اصطلاحات متعددی دارد.

در عصر غيبت ولى زمان (عجل‌الله تعالى فرجه الشريف) كه مسلمانان و جامعه اسلامى از ادراك بركات خاص ظهور ايشان محرومند، جاودانگى اسلام اقتضا دارد كه همان دو شان تعليم دين و اجراى احكام اسلام، تداوم يابد كه اين دو وظيفه، بر عهده نائبان ولى‌عصر (عج) مى‌باشد و فقيهان عادل و اسلام‌شناس، از سويى با سعى بليغ و ا جتهاد مستمر، احكام كلى شريعت را سبت‌به همه موضوعات و از جمله مسائل جديد و بى‌سابقه تبيين مى‌نمايند و از سويى ديگر، با اجراى همان احكام استنباط شده، ولايت اجتماعى و اداره جامعه مسلمين را تداوم مى‌بخشند.

کفو به معنی نظیر می‌باشد و کفائت به فتح کاف مصدر است یعنی نظیر و مانند بودن. [۱]و در این‌جا غرض از کفائت تساوی زوجین و مانند بودن آن دو می‌باشد و به عبارت دیگر «الکفاءة هو کون الزوج نظیر اللزوجة» [۲]

عدالت اصطلاحی فقهی و کلامی است. در فقه، عنوانی است برای صفتی که باعث ترک گناه می‌گردد و در بسیاری از احکام عملی از آن سخن رفته است. از نظر فقهی، عدالت یک شخص با تأیید دو عادل یا معاشرت فراوان با خود او یا باور متدینین به عدالت وی، قابل اثبات است. بیشتر فقها معتقدند حُسن ظاهر (یعنی آراستگی ظاهری از جهت پایبندی به احکام شرعی) برای اثبات عدالت فرد کافی است.

مجتهد یا فقیه، کسی که توانایی اجتهاد یا استنباط احكام شرعى را از منابع معتبر دارد. واژه مجتهد در متون فقهی کاربرد دارد و در روایات، واژه فقیه به کار رفته است. مجتهد مطلق و متجزی، مجتهد بالفعل و بالقوه، مجتهد اعلم و مجتهد جامع الشرایط، از اقسام فقیه یا مجتهد است. شیخ طوسی، محقق حلی، علامه حلی، شیخ انصاری و میرزای شیرازی از مجتهدان و فقیهان به‌نام شیعه هستند.

خاصّه به لحاظ لغوی به معنای خواص و نزدیکان ویژه شخص است و در مقابل آن عامه به معنای همگان است.

معلّق، وابسته

ثبوت، اصطلاحی در فلسفه و حکمت اسلامی است.

آمر به معنای طلب کننده چیزی از کسی به صورت الزامی است.

اَصل ، اصطلاحی در علم حدیث است. برخی از کسانی که مستقیم و بی‌واسطه از معصومین (ع) روایت شنیده‌اند، متن شنیده شده را به صورت نوشتاری ثبت کرده‌اند. به هر یک از این نوشته‌ها اصل می‌گویند. چهارصد اصل روایی موسوم به اصول اربعمائه ، از مهمترین زیربناهای شکل گیری جوامع حدیثی بعدی است.