زمان مرگ
برای انسان مانند سایر موجودات، محدودیت زمانی برای حیات و زندگی مقرر شده است که بیش از آن محدوده زمانی نمی‌تواند عمر نماید.
قرآن درباره قیامت اشاره به نزدیک‌بودن آن دارد. آیا این نزدیک‌بودن مربوط به زمان مرگ است، یا مفهومی دیگر دارد؟
مردم در مورد زمان وقوع قیامت و برپایی رستاخیز از پیامبر اسلام(ص) سؤال می‌کردند که این حادثه چه زمانی اتفاق می‌افتد؟ آیاتی در این ارتباط نازل شد و به پیامبر دستور داد، به آنان بگو زمان وقوعش نزدیک است، اما دانش دقیق آن نزد خدای متعال است: «یَسْئَلُکَ النَّاسُ عَنِ السَّاعَةِ قُلْ إِنَّما عِلْمُها عِنْدَ اللهِ وَ ما یُدْریکَ لَعَلَّ السَّاعَةَ تَکُونُ قَریباً».[1] این آیه تنها می‌گوید مردم از قیامت می‌پرسند، اما نمی‌گوید که از چه چیز آن می‌پرسند، ولی از تعبیر قیامت به ساعت بر می‌آید که مراد پرسش کنندگان تاریخ وقوع قیامت است. آنها می‌خواستند بفهمند آیا معاد نزدیک است یا دور؟ خداوند به رسولش دستور می‌دهد که در پاسخ آنان بگو من از آن اطلاعی ندارم، نه تنها من اطلاع ندارم، بلکه جز خدا کسی از آن اطلاع ندارد. این جواب تنها جوابی است که در همه جای قرآن در مواردی که از تاریخ قیامت سؤال شده به کار رفته است؛ مانند: «وَ ما یُدْرِیکَ لَعَلَّ السَّاعَةَ تَکُونُ قَرِیباً»؛[2] تو چه می‌دانی شاید ساعت (قیام قیامت) نزدیک باشد! این جمله ابهام در مسئله را بیشتر می‌کند، تا بهتر بفهماند که رسول خدا(ص) نیز در این مسئله مانند سایر مردم است، و قیامت از آن اسراری نیست که خدا به وی گفته، و او از مردم پنهان کرده باشد.[3] دلیلش نیز ترغیب مؤمنان بر پیروی از دستورات شرع و ترک مخالفت با آن است.[4] بنابر این، از مجموع آیات می‌توان برداشت کرد که منظور از نزدیک‌بودن ساعت، نزدیک‌بودن برپایی قیامت و رستاخیز است. و چون وقتش معین نیست، پس امکان دارد که در هر لحظه رخ دهد.[5] البته با توجه به این‌که گفته شد؛ «من مات قامت قیامته»؛[6] با مرگ هر شخصی قیامت او برپا می‌شود؛ ممکن است منظور از (ساعت)، ساعت مرگ نیز باشد، که آن قیامت صغرا است؛[7] زیرا مرگ و پایان زندگی دنیایی، امکان هر عملی را از انسان تا روز قیامت سلب می‌کند و مشخص نیست مفهوم زمان در برزخ به همان معنایش در دنیا باشد. همچنین «السَّاعَة» به هنگام ظهور امام مهدی(عج) هم تفسیر شده است که آن نیز قیامت دیگری است.[8] [1] . احزاب، 63. [2] . شوری، 17. [3] . طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ‏16، ص 346، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، 1417ق. [4] . تفسیر المراغی، ج‏25، ص: 32 مراغی، احمد بن مصطفی، تفسیر المراغی، ج 25، ص 32، بیروت، داراحیاء التراث العربی، بی‌تا. [5] . ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیرالقرآن، تحقیق، یاحقی، محمد جعفر، ناصح، محمد مهدی، ج 17، ص 1، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، 1408ق. [6] . مازندرانی، محمد صالح بن احمد، شرح الکافی(الأصول و الروضة)، محقق: شعرانی، ابوالحسن،‏ ج ‏4، ص 274، تهران، المکتبة الإسلامیة، چاپ اول، 1382ق. .[7] گنابادی، سلطان محمد، تفسیر بیان السعادة فی مقامات العبادة، ج ‏3، ص 257، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، 1408ق. [8] . تفسیر بیان السعادة فی مقامات العبادة، ج ‏3، ص 257.
مردم در مورد زمان وقوع قیامت و برپایی رستاخیز از پیامبر اسلام(ص) سؤال می‌کردند که این حادثه چه زمانی اتفاق می‌افتد؟ آیاتی در این ارتباط نازل شد و به پیامبر دستور داد، به آنان بگو زمان وقوعش نزدیک است، اما دانش دقیق آن نزد خدای متعال است: «یَسْئَلُکَ النَّاسُ عَنِ السَّاعَةِ قُلْ إِنَّما عِلْمُها عِنْدَ اللهِ وَ ما یُدْریکَ لَعَلَّ السَّاعَةَ تَکُونُ قَریباً».[1] این آیه تنها می‌گوید مردم از قیامت می‌پرسند، اما نمی‌گوید که از چه چیز آن می‌پرسند، ولی از تعبیر قیامت به ساعت بر می‌آید که مراد پرسش کنندگان تاریخ وقوع قیامت است. آنها می‌خواستند بفهمند آیا معاد نزدیک است یا دور؟ خداوند به رسولش دستور می‌دهد که در پاسخ آنان بگو من از آن اطلاعی ندارم، نه تنها من اطلاع ندارم، بلکه جز خدا کسی از آن اطلاع ندارد. این جواب تنها جوابی است که در همه جای قرآن در مواردی که از تاریخ قیامت سؤال شده به کار رفته است؛ مانند: «وَ ما یُدْرِیکَ لَعَلَّ السَّاعَةَ تَکُونُ قَرِیباً»؛[2] تو چه می‌دانی شاید ساعت (قیام قیامت) نزدیک باشد! این جمله ابهام در مسئله را بیشتر می‌کند، تا بهتر بفهماند که رسول خدا(ص) نیز در این مسئله مانند سایر مردم است، و قیامت از آن اسراری نیست که خدا به وی گفته، و او از مردم پنهان کرده باشد.[3] دلیلش نیز ترغیب مؤمنان بر پیروی از دستورات شرع و ترک مخالفت با آن است.[4] بنابر این، از مجموع آیات می‌توان برداشت کرد که منظور از نزدیک‌بودن ساعت، نزدیک‌بودن برپایی قیامت و رستاخیز است. و چون وقتش معین نیست، پس امکان دارد که در هر لحظه رخ دهد.[5] البته با توجه به این‌که گفته شد؛ «من مات قامت قیامته»؛[6] با مرگ هر شخصی قیامت او برپا می‌شود؛ ممکن است منظور از (ساعت)، ساعت مرگ نیز باشد، که آن قیامت صغرا است؛[7] زیرا مرگ و پایان زندگی دنیایی، امکان هر عملی را از انسان تا روز قیامت سلب می‌کند و مشخص نیست مفهوم زمان در برزخ به همان معنایش در دنیا باشد. همچنین «السَّاعَة» به هنگام ظهور امام مهدی(عج) هم تفسیر شده است که آن نیز قیامت دیگری است.[8] [1] . احزاب، 63. [2] . شوری، 17. [3] . طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ‏16، ص 346، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، 1417ق. [4] . تفسیر المراغی، ج‏25، ص: 32 مراغی، احمد بن مصطفی، تفسیر المراغی، ج 25، ص 32، بیروت، داراحیاء التراث العربی، بی‌تا. [5] . ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیرالقرآن، تحقیق، یاحقی، محمد جعفر، ناصح، محمد مهدی، ج 17، ص 1، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، 1408ق. [6] . مازندرانی، محمد صالح بن احمد، شرح الکافی(الأصول و الروضة)، محقق: شعرانی، ابوالحسن،‏ ج ‏4، ص 274، تهران، المکتبة الإسلامیة، چاپ اول، 1382ق. .[7] گنابادی، سلطان محمد، تفسیر بیان السعادة فی مقامات العبادة، ج ‏3، ص 257، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، 1408ق. [8] . تفسیر بیان السعادة فی مقامات العبادة، ج ‏3، ص 257.
عنوان سوال:
قرآن درباره قیامت اشاره به نزدیک‌بودن آن دارد. آیا این نزدیک‌بودن مربوط به زمان مرگ است، یا مفهومی دیگر دارد؟
پاسخ:
مردم در مورد زمان وقوع قیامت و برپایی رستاخیز از پیامبر اسلام(ص) سؤال می‌کردند که این حادثه چه زمانی اتفاق می‌افتد؟ آیاتی در این ارتباط نازل شد و به پیامبر دستور داد، به آنان بگو زمان وقوعش نزدیک است، اما دانش دقیق آن نزد خدای متعال است: «یَسْئَلُکَ النَّاسُ عَنِ السَّاعَةِ قُلْ إِنَّما عِلْمُها عِنْدَ اللهِ وَ ما یُدْریکَ لَعَلَّ السَّاعَةَ تَکُونُ قَریباً».[1]
این آیه تنها می‌گوید مردم از قیامت می‌پرسند، اما نمی‌گوید که از چه چیز آن می‌پرسند، ولی از تعبیر قیامت به ساعت بر می‌آید که مراد پرسش کنندگان تاریخ وقوع قیامت است. آنها می‌خواستند بفهمند آیا معاد نزدیک است یا دور؟ خداوند به رسولش دستور می‌دهد که در پاسخ آنان بگو من از آن اطلاعی ندارم، نه تنها من اطلاع ندارم، بلکه جز خدا کسی از آن اطلاع ندارد. این جواب تنها جوابی است که در همه جای قرآن در مواردی که از تاریخ قیامت سؤال شده به کار رفته است؛ مانند: «وَ ما یُدْرِیکَ لَعَلَّ السَّاعَةَ تَکُونُ قَرِیباً»؛[2] تو چه می‌دانی شاید ساعت (قیام قیامت) نزدیک باشد!
این جمله ابهام در مسئله را بیشتر می‌کند، تا بهتر بفهماند که رسول خدا(ص) نیز در این مسئله مانند سایر مردم است، و قیامت از آن اسراری نیست که خدا به وی گفته، و او از مردم پنهان کرده باشد.[3] دلیلش نیز ترغیب مؤمنان بر پیروی از دستورات شرع و ترک مخالفت با آن است.[4]
بنابر این، از مجموع آیات می‌توان برداشت کرد که منظور از نزدیک‌بودن ساعت، نزدیک‌بودن برپایی قیامت و رستاخیز است. و چون وقتش معین نیست، پس امکان دارد که در هر لحظه رخ دهد.[5]
البته با توجه به این‌که گفته شد؛ «من مات قامت قیامته»؛[6] با مرگ هر شخصی قیامت او برپا می‌شود؛ ممکن است منظور از (ساعت)، ساعت مرگ نیز باشد، که آن قیامت صغرا است؛[7] زیرا مرگ و پایان زندگی دنیایی، امکان هر عملی را از انسان تا روز قیامت سلب می‌کند و مشخص نیست مفهوم زمان در برزخ به همان معنایش در دنیا باشد.
همچنین «السَّاعَة» به هنگام ظهور امام مهدی(عج) هم تفسیر شده است که آن نیز قیامت دیگری است.[8] [1] . احزاب، 63. [2] . شوری، 17. [3] . طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 16، ص 346، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، 1417ق. [4] . تفسیر المراغی، ج25، ص: 32 مراغی، احمد بن مصطفی، تفسیر المراغی، ج 25، ص 32، بیروت، داراحیاء التراث العربی، بی‌تا. [5] . ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیرالقرآن، تحقیق، یاحقی، محمد جعفر، ناصح، محمد مهدی، ج 17، ص 1، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، 1408ق. [6] . مازندرانی، محمد صالح بن احمد، شرح الکافی(الأصول و الروضة)، محقق: شعرانی، ابوالحسن، ج 4، ص 274، تهران، المکتبة الإسلامیة، چاپ اول، 1382ق. .[7] گنابادی، سلطان محمد، تفسیر بیان السعادة فی مقامات العبادة، ج 3، ص 257، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، 1408ق. [8] . تفسیر بیان السعادة فی مقامات العبادة، ج 3، ص 257.
- [سایر] «فساد» که در قرآن بارها بدان اشاره شده به چه معنا و مفهومی است؟
- [سایر] منظور از رو سفیدی و سیاهی مردم در روز قیامت که آیات قرآن به آن اشاره می کند چیست؟
- [سایر] عدد121 که احتمال میدهم مربوط به فرقه صوفیه است، چه مفهومی دارد؟
- [سایر] خطابهای قرآن به زنان پیامبر چه مفهومی دارد؟
- [سایر] اموات از زمان مرگ تا قیامت در چه وضعیتی هستند؟
- [سایر] چرا مسائل مربوط به معاد و قیامت بیشتر در جزء 30 بیان شده است؟
- [سایر] آیا می‌توان گفت عالم برزخ به مرتبهی ملکوت و عالم قیامت مربوط به مرتبهی جبروت است؟
- [سایر] سلام؛ آیه 40 سوره مبارکه نبأ به کدام یک از نام‌های قیامت اشاره دارد؟
- [سایر] آیه 40 سوره مبارکه نبأ به کدام یک از نام‌های قیامت اشاره دارد؟
- [سایر] آیا انسان‌ها پس از مرگ به برزخ می روند یا بعد از قیامت؟
- [آیت الله اردبیلی] سجده یا تشهد فراموش شده چند صورت دارد: 1 از رکعت آخر نباشد. 2 مربوط به رکعت آخر باشد. 3 یکی مربوط به رکعت آخر و دیگری مربوط به رکعت دیگر باشد.
- [آیت الله علوی گرگانی] مستحبّ است انسان در مرگ خویشان، مخصوصاً در مرگ فرزند صبر کند و هر وقت میّت را یاد می‌کند )اًّنّا &ِضِ وَانّا اًّلَیْهِ راجِعون( بگوید و برای میّت قرآن بخواند وسر قبر پدر ومادر از خداوند حاجت بخواهد وقبر را محکم بسازد که زود خراب نشود.
- [آیت الله شبیری زنجانی] مستحب است انسان در مرگ خویشان، مخصوصاً در مرگ فرزند صبر کند و هر وقت میت را یاد می‌کند (إنّا للَّه و إنّا إلیه راجعون)، بگوید و برای میت قرآن بخواند و سر قبر پدر و مادر از خداوند حاجت بخواهد و قبر را محکم بسازد که زود خراب نشود.
- [آیت الله وحید خراسانی] مستحب است انسان در مرگ خویشان مخصوصا در مرگ فرزند صبر کند و هر وقت میت را یاد می کند انا لله و انا الیه راجعون بگوید و برای میت قران بخواند و قبر را محکم بسازد که زود خراب نشود و سر قبر پدر و مادر از خداوند حاجت بخواهد
- [آیت الله میرزا جواد تبریزی] مستحب است انسان در مرگ خویشان؛ مخصوصا در مرگ فرزند صبر کند و هر وقت میت را یاد می کند انا للّه و انا الیه راجعون بگوید و برای میت قرآن بخواند و سر قبر پدر و مادر از خداوند حاجت بخواهد و قبر را محکم بسازد که زود خراب نشود.
- [آیت الله سبحانی] مستحب است انسان در مرگ خویشان، مخصوصاً در مرگ فرزند، صبر کند و هر وقت میّت را یاد می کند إنّا للّهِ و إنّا إلَیْهِ راجِعونَ بگوید و برای میّت قرآن بخواند و سر قبر پدر و مادر از خداوند حاجت بخواهد و قبر را محکم بسازد که زود خراب نشود.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] مستحب است انسان در مرگ خویشان، مخصوصاً در مرگ فرزند صبر کند و هر وقت میت را یاد می کند بگوید: (اِنّالله وَاِنّا اِلَیْهِ راجِعُونَ) و برای میت قرآن بخواند و سر قبر پدر و مادر از خداوند حاجت بخواهد و قبر را محکم بسازد که زود خراب نشود.
- [آیت الله بروجردی] مستحب است انسان در مرگ خویشان مخصوصاً در مرگ فرزند صبر کند و هر وقت میت را یاد می‌کند (اِنّا لِلّهِ وَ اِنّا اِلَیهِ راجِعُونَ) بگوید و برای میت قرآن بخواند و سر قبر پدر و مادر از خداوند حاجت بخواهد و قبر را محکم بسازد که زود خراب نشود.
- [امام خمینی] مستحب است انسان در مرگ خویشان مخصوصا در مرگ فرزند صبر کند و هر وقت میت را یاد می کند "انا لله و انا الیه راجعون" بگوید. و برای میت قرآن بخواند، و سر قبر پدر و مادر از خداوند حاجت بخواهد و قبر را محکم بسازد که زود خراب نشود.
- [آیت الله اردبیلی] مستحب است انسان در مرگ خویشان، مخصوصا در مرگ فرزند صبر کند و هر وقت میّت را یاد می‌کند، (اِنّا للّهِ وَاِنّا إلَیْهِ راجِعُونَ) بگوید و برای میّت قرآن بخواند و سر قبر پدر و مادر از خداوند حاجت بخواهد و قبر را محکم بسازد که زود خراب نشود.