پاسخ اجمالی:
بر خلاف بسیاری از مکاتب که یک سویه به نیازهای بشر نگاه کرده و فقط به نیازهای مادی یا معنوی توجه کرده اند، اسلام راه میانه را انتخاب نموده است. استفاده از نعمت های الاهی به صورت صحیح، نه تنها منافاتی با مسائل معنوی و جهان آخرت ندارد، بلکه مسیر رشد و سعادت انسان را هموارتر می کند.
پاسخ تفصیلی:
ادیان و مذاهب و مکتب های فکری حاکم بر جامعه بشری، برای تأمین نیازهای انسان و تضمین سعادت او دستور العمل‌هایی دارند و نسخه‌هایی تجویز می‌کنند.
مکتب های مادی به طور کلی نیازهای معنوی را نادیده می‌گیرند و یا اساساً اعتقادی به آن ندارند، و سعادت بشر را در بهره جویی هر چه بیشتر از لذایذ مادی می‌دانند. در مقابل آن بعضی از مکتب ها و مذاهب دیگر، اساس کار را بر تقویت و پرورش روح و جان انسان قرار داده‌اند و نه تنها توجهی به تأمین نیازهای مادی ندارند، بلکه سعادت بشر را در پرهیز و دوری از لذایذ و مظاهر مادی می‌دانند و انسان را همواره به ترک دنیا و رهایی از تعلق‌ها، تشخص‌ها و مادیات فرا می خوانند. البته چنین برداشت هایی از مفهوم سعادت بشری بستگی به جهان بینی مکتب و تفسیر او از جهان و انسان دارد.
در این باره، می توان گفت که توجه بیش از حد به مظاهر مادی و استفاده بی‌قید و شرط از لذایذ گوناگون و بی‌بند و باری در اعمال غرایز و شهوت ها که در جهان مادی امروز به خصوص در جوامع غربی متداول شده، واکنش تندی در برابر محدودیت‌هایی است که تاکنون به نام مذهب در استفاده از لذایذ مادی اعمال شده است.
اسلام توجه به مسائل معنوی را جدا از دنیا و استفاده از موهبت های الاهی نمی داند؛ از این رو در آموزه های دینی رهبانیت و استفاده نکردن از نعمت های خدا منع شده است، امام صادق (ع) می فرماید: "خدای متعال به محمد (ص)، شریعت های نوح و ابراهیم و موسی و عیسی (ع) را بخشید... آیین فطری آسانگیر، که نه رهبانیّت است و نه سیاحت (بیابانگردی صوفیانه)، بلکه در این دین پاکیزه‌ها را حلال کرد و پلیدها را حرام، و بار و زنجیرهایی که بر دوش مردمان بود برداشت". [1]
رسول گرامی (ص) و پیشوایان دین، دوری از رهبانیت را به امت خود گوشزد می کردند از جمله:
یکی از یاران امیر مومنان (ع) خدمت آن حضرت رسید و از برادرش که از دنیا گریزان شده بود -و از نعمت های خداوند از قبیل گوشت، لباس مناسب، مسائل زناشویی، ... استفاده نمی کرد- شکایت کرد؛ امام فرمود: او را حاضر کنید. هنگامی که عاصم آمد حضرت با چهره عبوس و ناراحت با او مواجه شد و فرمود: وای بر تو ای عاصم چنین تصور می کنی که خداوند لذایذ و نعمت ها را بر تو مباح کرده، ولی دوست ندارد که تو از آنها بهره‌مند شوی؟ تو در نظر خدا کوچک تر از این هستی (که از خود چنین رأی دهی)، آیا به زن و فرزندت رحم نمی‌کنی؟ آیا می پنداری خدایی که چیزهای پاکیزه را بر تو حلال کرده، بیزار است که تو از آن بهره‌مند گردی"؟ [2]
البته نکته ای که نباید از آن غفلت کرد، آنچه از دنیا مذمت شده است دلبستگی شدید به آن است، به گونه ای که انسان را غافل از وظایفی که نسبت به مخلوقات و خداوند دارد کند و سبب غرور، فراموشی آخرت، تفاخر به دیگران، اسراف، ناسپاسی و... شود. در غیر این صورت اگر دنیا را پلی برای سرای آخرت و رسیدن به قرب الاهی بدانیم مذموم نیست و روایات زیادی در این زمینه از پیشوایان دین رسیده است، از باب نمونه به دو روایت که با بحث مرتبط است اشاره می کنیم:
1. در محضر امیر مؤمنان (ع) شخصی دنیا را نکوهش می کرد، حضرت در توبیخ او فرمود: دنیا سرای راستی برای راست‌گویان، خانه تندرستی برای دنیا شناسان و خانه بی‌نیازی برای توشه‌گیران و خانه پند برای پند آموزان است. دنیا سجده‌گاه دوستان خدا، مصلّای فرشتگان الاهی، فرودگاه وحی و جایگاه تجارت دوستان خداست که در آن رحمت خدا را به دست آورند و بهشت را سود برند. [3]
2. ابن ابی یعفور گوید: به امام صادق (ع) عرض کردم ما دنیا را دوست می‌داریم، به من فرمودند هدفت از دنیا چیست؟، گفتم: می‌خواهم ازدواج کنم و حج به جا بیاورم و به خانواده‌ام کمک کنم و به برادران خود بخشش کنم و صدقه بدهم، امام فرمودند: اینها از مسائل دنیا نیستند، این گونه اعمال مربوط به آخرت می‌باشند.
پی نوشتها:
[1] کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج 8، ص 22، ح1، دار الکتب الاسلامیة، تهران، 1365ش.
[2] همان، ج1، ص410.
[3] نهج البلاغة، ص492، حکمت 131، دار الهجرة، قم.
منبع: www.islamquest.net
