معنای کلمه «قمطریر» در آیه 10 سوره انسان چیست؟

در این آیه شریفه می‌خوانیم: (إِنَّا نَخافُ مِنْ رَبِّنا یَوْماً عَبُوساً قَمْطَریراً)؛[1] حقّا که ما از پروردگارمان در روزی که گرفته و به شدت سخت و هولناک (و چهره‌‌ها در آن عبوس) است می‌ترسیم.
این سخن ممکن است زبان حال (ابرار) و نیکان[2] باشد یا زبان قال آنها.[3]
تعبیر از روز قیامت به روز (عبوس) و (سخت) -با این‌که عبوس از صفات انسان است و به کسی می‌گویند که قیافه‌اش را در هم کشیده- به دلیل تأکید بر وضع وحشتناک آن روز است؛ یعنی آن قدر حوادث آن روز سخت و ناراحت کننده است که نه تنها انسان‌ها در آن روز عبوس‌اند، بلکه گویی خود آن روز نیز عبوس است.[4]
در این‌که (قمطریر) از چه ماده‌ای گرفته شده؟ در میان مفسران و ارباب لغت گفت‌وگو است، بعضی آن‌را از (قِمَطْر) می‌دانند،[5] و بعضی آن‌را مشتق از ماده (قُطر) و میم را زائده می‌دانند.[6] ولی مشهور همان اول است که در آیه شریفه به معنای روز شدید و دشوار و عبوس می‌باشد.[7] و این شدت و دشواری و سختی، به جهت عذاب‌ها و آثار روز قیامت و اوضاع بد گناه‌کاران و مجرمان است.
تعبیر به (إِنَّا نَخافُ مِنْ رَبِّنا یَوْماً عَبُوساً قَمْطَرِیراً) شاهد بر این است که این خوف ابرار و نیکان، خوف از پروردگار است.[8]

پی نوشتها:
[1]. انسان، 10.
[2]. اشاره به آیه (إِنَّ الْأَبْرارَ یَشْرَبُونَ مِنْ کَأْسٍ کانَ مِزاجُها کافُوراً)؛ به یقین ابرار (و نیکان) از جامی می‌نوشند که با عطر خوشی آمیخته است. انسان، 5.
[3]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ‌25، ص 355، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ اول، 1374ش؛ ابن جزی غرناطی، محمد بن احمد، کتاب التسهیل لعلوم التنزیل، تحقیق: دکتر خالدی‌، عبدالله، ج ‌2، ص 438، شرکت دار الارقم بن ابی الارقم، بیروت، چاپ اول، 1416ق.
[4]. تفسیر نمونه، ج ‌25، ص 355؛ طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه: بلاغی‌، محمد جواد، ج ‌10، ص 617، انتشارات ناصر خسرو، تهران، چاپ سوم، 1372ش.
[5]. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق: داودی، صفوان عدنان، ص 684، دارالعلم‌، الدار الشامیة، دمشق، بیروت، چاپ اول، 1412ق. ‌
[6]. ‌زمخشری، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ج ‌4، ص 669، دار الکتاب العربی، بیروت، چاپ سوم، 1407ق؛ قمی مشهدی، محمد بن محمدرضا، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، تحقیق: درگاهی، حسین، ج ‌14، ص 59، سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی، تهران، چاپ اول، 1368ش.
[7]. تفسیر نمونه، ج ‌25، ص 355؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج ‌10، ص 617؛ طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ‌20، ص 128، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ پنجم، 1417ق؛ نیشابوری، محمود بن ابو الحسن، إیجاز البیان عن معانی القرآن، تحقیق: القاسمی‌، دکتر حنیف بن حسن، ج ‌2، ص 855، دار الغرب الاسلامی، بیروت، چاپ اول، 1415ق.
[8]. تفسیر نمونه، ج ‌25، ص 356.
منبع: www.islamquest.net