برای سورههای قرآن تقسیمات مختلفی ذکر گردیده است. از جمله اینکه سورههای قرآن را به دو دسته مکی و مدنی تقسیم کردهاند زیرا قرآن در مدت 23 سال نازل گردیده و نزول قرآن از مکه آغاز گردیده و در مدینه به پایان رسیده است. تفاوت سورههای مکی و مدنی را در دو جهت میتوان بررسی کرد: 1. از جهت مکان و زمان نزول. 2. از نظر معنی و محتوی. از جهت مکان و زمان نزول سه نظریه وجود دارد: 1. آیات و سورههائی که قبل از هجرت نازل شده مکی و آیاتی که پس از هجرت نازل شده مدنی خوانده میشود. 2. آیات و سورههائی که اول آنها با "یا ایها الناس" شروع مکی و آیاتی کهبا "یا ایها الذین آمنو" نازل شده مدنی میباشند. 3. مکی و مدنی بودن سورههای قرآن مربوط به شهر مکه و شهر مدینه است. یعنی آنچه که در مکه نازل شده مکی و آیاتی که در مدینه نازل شدهاند مدنی نام دارند. از میان این سه نظریه، کاملترین و بهترین نظر، همان نظر اول است و دو نظر دیگر قابل قبول نیست. زیرا سوره حج با (ایها الذین آمنو) شروع شده ولی بخلاف نظریه دوم مکّی است و مدنی نیست و نظریه سوم نیز قابل قبول نیست. چون ما آیاتی داریم که در بین مکه و مدینه نازل شدهاند. و امّا تفاوت اینسورهها از نظر محتوی و معنی بدین قرار است که هر دسته از این سورهها دارای ویژگیها و اصول کلی متفاوت با سه دسته دیگر است. الف: اصول کلی ویژگیهای سورههای مکی عبارتند از: 1. دعوت به توحید و ایمان به خدای یگانه. 2. دعوت به نبوت و پیروی از پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلّم و انبیاء الهی و کتابهای آنان. 3. ایمان به معاد و روز رستاخیز و بیان اوصاف بهشت و دوزخ. 4. اعتقاد به فرشتگان الهی. 5. این سورهها بطور عموم کوتاه هستند. ب: و امّا اصول کلی در ویژگیهای سورههای مدنی عبارتند از: چون بعد از گسترش اسلام و جامعه اسلامی نازل شدهاند بیشتر مطالب آنها در مورد تشکیلات اجتماعی و قوانین حقوقی و احکام شرعی و نیز امور داخلی و خارجی میباشد. معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر: 1. طالقانی، دکتر سید عبدالوهاب، علوم قرآن و فهرست منابع. 2. خراسانی، حاج شیخ حسین، اسلام در پرتو تشیع. 3. میرمحمدی زرندی، سید ابوالفضل، تاریخ و علوم قرآن.
برای سورههای قرآن تقسیمات مختلفی ذکر گردیده است. از جمله اینکه سورههای قرآن را به دو دسته مکی و مدنی تقسیم کردهاند زیرا قرآن در مدت 23 سال نازل گردیده و نزول قرآن از مکه آغاز گردیده و در مدینه به پایان رسیده است.
تفاوت سورههای مکی و مدنی را در دو جهت میتوان بررسی کرد:
1. از جهت مکان و زمان نزول.
2. از نظر معنی و محتوی.
از جهت مکان و زمان نزول سه نظریه وجود دارد:
1. آیات و سورههائی که قبل از هجرت نازل شده مکی و آیاتی که پس از هجرت نازل شده مدنی خوانده میشود.
2. آیات و سورههائی که اول آنها با "یا ایها الناس" شروع مکی و آیاتی کهبا "یا ایها الذین آمنو" نازل شده مدنی میباشند.
3. مکی و مدنی بودن سورههای قرآن مربوط به شهر مکه و شهر مدینه است. یعنی آنچه که در مکه نازل شده مکی و آیاتی که در مدینه نازل شدهاند مدنی نام دارند.
از میان این سه نظریه، کاملترین و بهترین نظر، همان نظر اول است و دو نظر دیگر قابل قبول نیست. زیرا سوره حج با (ایها الذین آمنو) شروع شده ولی بخلاف نظریه دوم مکّی است و مدنی نیست و نظریه سوم نیز قابل قبول نیست. چون ما آیاتی داریم که در بین مکه و مدینه نازل شدهاند.
و امّا تفاوت اینسورهها از نظر محتوی و معنی بدین قرار است که هر دسته از این سورهها دارای ویژگیها و اصول کلی متفاوت با سه دسته دیگر است.
الف: اصول کلی ویژگیهای سورههای مکی عبارتند از:
1. دعوت به توحید و ایمان به خدای یگانه.
2. دعوت به نبوت و پیروی از پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلّم و انبیاء الهی و کتابهای آنان.
3. ایمان به معاد و روز رستاخیز و بیان اوصاف بهشت و دوزخ.
4. اعتقاد به فرشتگان الهی.
5. این سورهها بطور عموم کوتاه هستند.
ب: و امّا اصول کلی در ویژگیهای سورههای مدنی عبارتند از:
چون بعد از گسترش اسلام و جامعه اسلامی نازل شدهاند بیشتر مطالب آنها در مورد تشکیلات اجتماعی و قوانین حقوقی و احکام شرعی و نیز امور داخلی و خارجی میباشد.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. طالقانی، دکتر سید عبدالوهاب، علوم قرآن و فهرست منابع.
2. خراسانی، حاج شیخ حسین، اسلام در پرتو تشیع.
3. میرمحمدی زرندی، سید ابوالفضل، تاریخ و علوم قرآن.
- [سایر] فرق سورههای مکی با مدنی چیست؟
- [سایر] چرا برخی سوره های مدنی آیات مکی دارند؟
- [سایر] ملاک مکی و مدنی بودن سوره های قرآنی چیست و چگونه می توان سُور مکی را از مدنی شناخت ؟
- [سایر] سوره های مکی و مدنی را نام ببرید؟
- [سایر] سورههای مکّی و مدنی طی چند سال نازل شدند و موضوع آنها چه چیز بود؟
- [سایر] معیار و ملاک سوره های مکی و مدنی چیست؟
- [سایر] سوره حمد مکی یا مدنی است؟
- [سایر] معیار مکی یا مدنی بودن سورهها چیست؟
- [سایر] چرا سورهای مکی درباره کافران میگوید که محمد فقط برای ارشاد آمده و اگر کسی مسلمان نشد خود ضرر میبیند، ولی در سورههای مدنی بعد از به قدرت رسیدن میگوید؛ اگر اسلام را قبول نکردند هرجا آنها را دیدید، بکشید؟!
- [سایر] چرا در برخی از قرآنها سوره "رعد" را "مکیّ" و در برخی "مدنی" دانسته اند؟
- [آیت الله علوی گرگانی] اگر مأموم بعضی از کلمات حمد وسوره امام را بشنود، احتیاط واجب آن است که حمد وسوره را نخواند.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . اگر مأموم بعضی از کلمات حمد و سوره امام را بشنود، احتیاط واجب آن است که حمد و سوره نخواند.
- [آیت الله بروجردی] اگر مأموم بعضی از کلمات حمد و سورهی امام را بشنود، احتیاط واجب آن است که حمد و سوره نخواند.
- [آیت الله مظاهری] اگر مأموم بعضی از کلمات حمد و سوره امام را بشنود، نباید حمد و سوره را بخواند.
- [آیت الله نوری همدانی] اگر ماموم بعضی از کلمات حمد وسورة امام رابشنود ، احتیاط واجب آن است حمد و سوره را نخواند .
- [آیت الله اردبیلی] اگر عمدا سوره را پیش از حمد بخواند، نماز او باطل است و اگر سهوا سوره را پیش از حمد بخواند، چنانچه در بین آن به خاطر آورد، باید سوره را رها کند و بعد از خواندن حمد، سوره را از اوّل بخواند و اگر بعد از اتمام سوره و قبل از خواندن حمد یا در بین حمد یا پس از تمام کردن حمد و پیش از رفتن به رکوع به خاطر آورد، پس از حمد همان سوره یا سوره دیگری را به قصد رجا بخواند.
- [آیت الله مظاهری] اگر مأموم بعد از حمد و سوره امام نیّت فرادی کند لازم نیست حمد و سوره را بخواند، ولی اگر پیش از تمام شدن حمد و سوره نیّت فرادی نماید، باید مقداری را که امام نخوانده بخواند.
- [آیت الله سبحانی] اگر مأموم به واسطه عذری بعد از حمد و سوره امام نیت فرادی کند لازم نیست حمد و سوره را بخواند، ولی اگر پیش از تمام شدن حمد و سوره نیت فرادی نماید، باید مقداری را که امام نخوانده، بخواند.
- [آیت الله میرزا جواد تبریزی] اگر عمدا سوره را پیش از حمد بخواند نمازش باطل است و اگر اشتباها سوره را پیش از حمد بخواند و در بین آن یادش بیاید؛ باید سوره را رها کندو بعد از خواندن حمد؛ سوره را از اول بخواند.
- [آیت الله میرزا جواد تبریزی] اگر ماموم بعد از حمد و سوره امام؛ نیت فرادی کند؛ لازم نیست حمد و سوره را بخواند و اگر پیش از تمام شدن حمد و سوره نیت فرادی نماید بنا بر احتیاط مقداری را که امام خوانده نیز بخواند.