علم تجوید
علم تجوید چیست؟ و چه کسی آن‌را تدوین کرده است؟
اولین علم از علوم اسلامی، علم قرائت قرآن کریم بود. آشنایی با علم قرائت این امکان را به انسان می‌دهد تا قرآن را هر چه زیباتر، فصیح‌تر و روح‌بخش‌تر تلاوت نماید تا تأثیر آیات قرآن بر قلب و جان خود انسان و نیز شنوندگان، دو چندان شود و در ابتدا به حسن صورت آن جذب شده و سپس شیفته سیرت دل‌انگیز و زیبای آن گردند و در ادامه خود جزء پویندگان طریقة عمل به آن قرار گیرند. علم قرائت، دارای چهار رکن اساسی است: 1. تجوید 2. وقف و ابتداء 3. صوت 4. لحن. در بین این چهار اصل، تجوید مهمترین و اساسی‌ترین رکن قرائت قرآن می‌باشد.(تجوید) از نظر لغوی مصدر باب(تفعیل)، مترادف کلمة(تحسین) و به معنای نیکو گردانیدن است. و در اصطلاح علم قرائت عبارت است از: (مجموعه قواعدی که رعایت آنها موجب ادای حروف به طرز صحیح می‌شود.) علم تجوید به‌طور کلی به سه بخش اصلی با عناوین(مخارج حروف) ،(صفات حروف) و(احکام حروف) تقسیم می گردد. الف: مخارج حروف: عبارتند از(محل‌هایی از دستگاه تکلم که حروف از آن مکان ها خارج شده و ادا می‌گردند) برای نمونه می‌گویند: مخرج حرف(عین) حلق است، زیرا(عین) از حلق ادا می‌گردد. ب: صفات حروف(حقوق حروف): منظور حالت‌های مختلفی است که حروف گوناگون به صورت انفرادی و بی‌آنکه در بین کلمات قرار گیرند، دارا می‌باشند. مثلاً در هنگام تلفظ برخی حروف، ریشة زبان میل به طرف کام بالا(سقف دهان) می‌کند که در نتیجه حروف دارای این حالت، درشت و پرحجم تلفظ می‌شوند(صفت استعلاء) اما در بعضی حروف بالعکس، ریشة زبان در هنگام تلفظ آنها پایین آمده و از سقف دهان دور می‌گردد و در نتیجه حروف دارای این صفت، نازک و کم‌حجم ادا می‌شوند(صفت استفال). ج: احکام حروف(مستحقّات حروف): حالت هائی هستند که حروف در ترکیب با حروف دیگر در کلمات و یا به خاطر داشتن حرکات گوناگون، پیدا می‌کنند و این احکام از صفات لازمة حروف نشأت می‌گیرند. مانند: احکام نون ساکنه و تنوین که وقتی نون ساکنه به یکی از حروف بیست و هشتگانه عربی می‌رسد یکی از چهار حکم(اظهار)، (ادغام)، (اقلاب) و یا(اخفاء) را می‌پذیرد. علم تجوید، علمی است که باعث صیانت حروف و کلمات از دست‌خوردگی و بیان نادرست آنان می‌گردد، که اگر آن را تنها در رابطه با قرآن که شیواترین، فصیح‌ترین و کامل‌ترین سخنان و مطالب است در نظر بگیریم، می توان گفت، رعایت قواعد تجویدی، یگانه راهی است که انسان را به قرائت صحیح و مطلوب و قرائتی شبیه به قرائت هنگام نزول آن و شکل اوّلیّه و اصلی خواندن آن نزدیک می گرداند. تدوین کننده علم تجوید: اولین شخصی که علم تجوید قرآن را تدوین نموده و به رشتة تحریر درآورد، (ابو مزاحم موسی بن عبیداللّه بن یحیی بن خاقانی بغدادی مقری) متوفای سال 325 هجری قمری است که از علمای قرن چهارم می‌باشد.[1] وی محضر استادان بزرگی را در زمینة قرائت، درک کرده است و قصیدة(خاقانیة) او که دربارة علم تجوید می‌باشد، توسط عده‌ای از عالمان علم قرائت شرح شده است. معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر: 1. محمد حسین ملک‌زاده، تجوید کامل نماز. 2. محمد عربی القبّانی، صوت و لحن در قرائت قرآن کریم، ترجمه و نگارش محمد حسین ملک‌زاده، ص 17 تا 20. 3. محمد حسین ملک‌زاده، تجوید، آواشناسی و فونتیک، ص 18 تا 20. 4. محمد حسین ملک‌زاده، اصول فنی قرائت قرآن کریم. -------------------------------------------------------------------------------- [1]. ابو مزاحم موسی بن عبیداللّه بن یحیی بن خاقانی بغدادی مقری، طبقات القراء، ج2، ص321
اولین علم از علوم اسلامی، علم قرائت قرآن کریم بود. آشنایی با علم قرائت این امکان را به انسان می‌دهد تا قرآن را هر چه زیباتر، فصیح‌تر و روح‌بخش‌تر تلاوت نماید تا تأثیر آیات قرآن بر قلب و جان خود انسان و نیز شنوندگان، دو چندان شود و در ابتدا به حسن صورت آن جذب شده و سپس شیفته سیرت دل‌انگیز و زیبای آن گردند و در ادامه خود جزء پویندگان طریقة عمل به آن قرار گیرند. علم قرائت، دارای چهار رکن اساسی است: 1. تجوید 2. وقف و ابتداء 3. صوت 4. لحن. در بین این چهار اصل، تجوید مهمترین و اساسی‌ترین رکن قرائت قرآن می‌باشد.(تجوید) از نظر لغوی مصدر باب(تفعیل)، مترادف کلمة(تحسین) و به معنای نیکو گردانیدن است. و در اصطلاح علم قرائت عبارت است از: (مجموعه قواعدی که رعایت آنها موجب ادای حروف به طرز صحیح می‌شود.) علم تجوید به‌طور کلی به سه بخش اصلی با عناوین(مخارج حروف) ،(صفات حروف) و(احکام حروف) تقسیم می گردد. الف: مخارج حروف: عبارتند از(محل‌هایی از دستگاه تکلم که حروف از آن مکان ها خارج شده و ادا می‌گردند) برای نمونه می‌گویند: مخرج حرف(عین) حلق است، زیرا(عین) از حلق ادا می‌گردد. ب: صفات حروف(حقوق حروف): منظور حالت‌های مختلفی است که حروف گوناگون به صورت انفرادی و بی‌آنکه در بین کلمات قرار گیرند، دارا می‌باشند. مثلاً در هنگام تلفظ برخی حروف، ریشة زبان میل به طرف کام بالا(سقف دهان) می‌کند که در نتیجه حروف دارای این حالت، درشت و پرحجم تلفظ می‌شوند(صفت استعلاء) اما در بعضی حروف بالعکس، ریشة زبان در هنگام تلفظ آنها پایین آمده و از سقف دهان دور می‌گردد و در نتیجه حروف دارای این صفت، نازک و کم‌حجم ادا می‌شوند(صفت استفال). ج: احکام حروف(مستحقّات حروف): حالت هائی هستند که حروف در ترکیب با حروف دیگر در کلمات و یا به خاطر داشتن حرکات گوناگون، پیدا می‌کنند و این احکام از صفات لازمة حروف نشأت می‌گیرند. مانند: احکام نون ساکنه و تنوین که وقتی نون ساکنه به یکی از حروف بیست و هشتگانه عربی می‌رسد یکی از چهار حکم(اظهار)، (ادغام)، (اقلاب) و یا(اخفاء) را می‌پذیرد. علم تجوید، علمی است که باعث صیانت حروف و کلمات از دست‌خوردگی و بیان نادرست آنان می‌گردد، که اگر آن را تنها در رابطه با قرآن که شیواترین، فصیح‌ترین و کامل‌ترین سخنان و مطالب است در نظر بگیریم، می توان گفت، رعایت قواعد تجویدی، یگانه راهی است که انسان را به قرائت صحیح و مطلوب و قرائتی شبیه به قرائت هنگام نزول آن و شکل اوّلیّه و اصلی خواندن آن نزدیک می گرداند. تدوین کننده علم تجوید: اولین شخصی که علم تجوید قرآن را تدوین نموده و به رشتة تحریر درآورد، (ابو مزاحم موسی بن عبیداللّه بن یحیی بن خاقانی بغدادی مقری) متوفای سال 325 هجری قمری است که از علمای قرن چهارم می‌باشد.[1] وی محضر استادان بزرگی را در زمینة قرائت، درک کرده است و قصیدة(خاقانیة) او که دربارة علم تجوید می‌باشد، توسط عده‌ای از عالمان علم قرائت شرح شده است. معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر: 1. محمد حسین ملک‌زاده، تجوید کامل نماز. 2. محمد عربی القبّانی، صوت و لحن در قرائت قرآن کریم، ترجمه و نگارش محمد حسین ملک‌زاده، ص 17 تا 20. 3. محمد حسین ملک‌زاده، تجوید، آواشناسی و فونتیک، ص 18 تا 20. 4. محمد حسین ملک‌زاده، اصول فنی قرائت قرآن کریم. -------------------------------------------------------------------------------- [1]. ابو مزاحم موسی بن عبیداللّه بن یحیی بن خاقانی بغدادی مقری، طبقات القراء، ج2، ص321
پاسخ:
اولین علم از علوم اسلامی، علم قرائت قرآن کریم بود. آشنایی با علم قرائت این امکان را به انسان می‌دهد تا قرآن را هر چه زیباتر، فصیح‌تر و روح‌بخش‌تر تلاوت نماید تا تأثیر آیات قرآن بر قلب و جان خود انسان و نیز شنوندگان، دو چندان شود و در ابتدا به حسن صورت آن جذب شده و سپس شیفته سیرت دل‌انگیز و زیبای آن گردند و در ادامه خود جزء پویندگان طریقة عمل به آن قرار گیرند.
علم قرائت، دارای چهار رکن اساسی است:
1. تجوید 2. وقف و ابتداء 3. صوت 4. لحن.
در بین این چهار اصل، تجوید مهمترین و اساسی‌ترین رکن قرائت قرآن می‌باشد.(تجوید) از نظر لغوی مصدر باب(تفعیل)، مترادف کلمة(تحسین) و به معنای نیکو گردانیدن است. و در اصطلاح علم قرائت عبارت است از: (مجموعه قواعدی که رعایت آنها موجب ادای حروف به طرز صحیح می‌شود.) علم تجوید به‌طور کلی به سه بخش اصلی با عناوین(مخارج حروف) ،(صفات حروف) و(احکام حروف) تقسیم می گردد.
الف: مخارج حروف: عبارتند از(محل‌هایی از دستگاه تکلم که حروف از آن مکان ها خارج شده و ادا می‌گردند) برای نمونه می‌گویند: مخرج حرف(عین) حلق است، زیرا(عین) از حلق ادا می‌گردد.
ب: صفات حروف(حقوق حروف): منظور حالت‌های مختلفی است که حروف گوناگون به صورت انفرادی و بی‌آنکه در بین کلمات قرار گیرند، دارا می‌باشند. مثلاً در هنگام تلفظ برخی حروف، ریشة زبان میل به طرف کام بالا(سقف دهان) می‌کند که در نتیجه حروف دارای این حالت، درشت و پرحجم تلفظ می‌شوند(صفت استعلاء) اما در بعضی حروف بالعکس، ریشة زبان در هنگام تلفظ آنها پایین آمده و از سقف دهان دور می‌گردد و در نتیجه حروف دارای این صفت، نازک و کم‌حجم ادا می‌شوند(صفت استفال).
ج: احکام حروف(مستحقّات حروف): حالت هائی هستند که حروف در ترکیب با حروف دیگر در کلمات و یا به خاطر داشتن حرکات گوناگون، پیدا می‌کنند و این احکام از صفات لازمة حروف نشأت می‌گیرند. مانند: احکام نون ساکنه و تنوین که وقتی نون ساکنه به یکی از حروف بیست و هشتگانه عربی می‌رسد یکی از چهار حکم(اظهار)، (ادغام)، (اقلاب) و یا(اخفاء) را می‌پذیرد.
علم تجوید، علمی است که باعث صیانت حروف و کلمات از دست‌خوردگی و بیان نادرست آنان می‌گردد، که اگر آن را تنها در رابطه با قرآن که شیواترین، فصیح‌ترین و کامل‌ترین سخنان و مطالب است در نظر بگیریم، می توان گفت، رعایت قواعد تجویدی، یگانه راهی است که انسان را به قرائت صحیح و مطلوب و قرائتی شبیه به قرائت هنگام نزول آن و شکل اوّلیّه و اصلی خواندن آن نزدیک می گرداند.
تدوین کننده علم تجوید:
اولین شخصی که علم تجوید قرآن را تدوین نموده و به رشتة تحریر درآورد، (ابو مزاحم موسی بن عبیداللّه بن یحیی بن خاقانی بغدادی مقری) متوفای سال 325 هجری قمری است که از علمای قرن چهارم می‌باشد.[1] وی محضر استادان بزرگی را در زمینة قرائت، درک کرده است و قصیدة(خاقانیة) او که دربارة علم تجوید می‌باشد، توسط عده‌ای از عالمان علم قرائت شرح شده است.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. محمد حسین ملک‌زاده، تجوید کامل نماز.
2. محمد عربی القبّانی، صوت و لحن در قرائت قرآن کریم، ترجمه و نگارش محمد حسین ملک‌زاده، ص 17 تا 20.
3. محمد حسین ملک‌زاده، تجوید، آواشناسی و فونتیک، ص 18 تا 20.
4. محمد حسین ملک‌زاده، اصول فنی قرائت قرآن کریم.
--------------------------------------------------------------------------------
[1]. ابو مزاحم موسی بن عبیداللّه بن یحیی بن خاقانی بغدادی مقری، طبقات القراء، ج2، ص321
- [سایر] چه فرقی بین ترتیل و تجوید در علم قرائت وجود دارد ؟
- [آیت الله بهجت] در علم تجوید برای تلفظ "ضاد"، چند قول ذکر شده است. به کدام قول عمل شود؟
- [آیت الله جوادی آملی] حکم فراگیری علم تجوید به طور کامل در مورد قرائت قرآن و به طور خاص در مورد قرائت نماز چه می‌باشد؟
- [سایر] قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، به کدام یک از شیوه های رایج تدوین قانون اساسی، تدوین و تصویب شد؟
- [سایر] قواعد تجوید را بیان کنید؟
- [سایر] شیوه تدوین قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران چگونه بود؟
- [سایر] تاریخچه کتابت و تدوین قرآن را بیان کنید؟
- [سایر] تاریخچه قواعد تجوید قرآن به چه زمانی می‌رسد؟
- [آیت الله بهجت] آیا رعایت تجوید در ذکر رکوع و سجده واجب است؟
- [سایر] شیوه های تدوین قانون اساسی مردم سالار چیست؟
- [آیت الله مظاهری] رعایت کردن آنچه را که علمای تجوید می‌گویند نظیر مدّهای واجب، مراعات مخارج حروف، وقف به حرکت، وصل به سکون و مانند اینها واجب نیست بلکه اگر طوری بخواند که بگویند عربی صحیح است، کفایت می‌کند.
- [آیت الله مظاهری] کسی که مشغول تحصیل علم است و اگر تحصیل نکند میتواند برای معاش خود کسب کند گرچه آن علم، علم دینی نباشد، می‌شود به او زکات داد.
- [آیت الله مظاهری] اگر غیر از اعضای وضو جایی از بدن نجس باشد وضو صحیح است ولی اگر مخرج را از بول یا غائط تطهیر نکرده باشد بهتر آن است که اوّل آن‌را تطهیر کند بعد وضو بگیرد.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . کسی که مشغول تحصیل علم است و اگر تحصیل نکند می تواند برای معاش خود کسب کند، چنان چه تحصیل آن علم، واجب یا مستحب باشد، می شود به او زکات داد. ولی احتیاط برای اهل علم نگرفتن زکات است مگر در صورتی که از تحصیل مخارج عاجز باشند ولکن جایز است اشتغال به تحصیل علم هر چند باعث عجز از تحصیل نفقه بشود.
- [آیت الله علوی گرگانی] کسی که مشغول تحصیل علم است و اگر تحصیل نکند میتواند برای معاش خود کسب کند، چنانچه آن علم واجب یا مستحبّ باشد، می‌شود به او زکاْ داد، و اگر تحصیل آن علم واجب یا مستحبّ نباشد، زکاْ دادن به او اشکال دارد، بنابر احتیاط واجب نباید بگیرد.
- [آیت الله بروجردی] کسی که مشغول تحصیل علم است و اگر تحصیل نکند میتواند برای معاش خود کسب کند، چنانچه تحصیل آن علم واجب یا مستحب باشد، می‌شود به او زکات داد و اگر تحصیل آن علم واجب یا مستحب نباشد، زکات دادن به او اشکال دارد.
- [امام خمینی] کسی که مشغول تحصیل علم است و اگر تحصیل نکند می تواند برای معاش خود کسب کند، چنانچه تحصیل آن علم واجب یا مستحب باشد، می شود به او زکات داد و اگر تحصیل آن علم واجب یا مستحب نباشد، زکات دادن به او اشکال دارد.
- [آیت الله شبیری زنجانی] کسی که مشغول تحصیل علم است و اگر تحصیل نکند میتواند برای معاش خود کسب کند، چنانچه تحصیل آن علم واجب یا مستحبّ باشد می‌شود به او زکات داد و اگر تحصیل آن علم واجب یا مستحبّ نباشد، زکات دادن به او اشکال دارد.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] کسی که مشغول تحصیل علم است و اگر تحصیل نکند می تواند برای معاش خود کسب کند چنانچه تحصیل آن علم، واجب یا مستحب باشد می توان به او زکات داد و اگر تحصیل آن علم واجب یا مستحب نباشد، زکات دادن به او جایز نیست.
- [آیت الله سبحانی] کسی که مشغول تحصیل علم است و اگر تحصیل نکند می تواند برای معاش خود کسب کند، چنانچه تحصیل آن علم، واجب یا مستحب باشد می شود از سهم (فی سبیل الله) به او زکات داد. زکات فطره;