لطفاً در مورد «حیات طیبه» در آیات و روایات فرمائید؟

در قرآن کریم (حیات طیبه) تنها در یک سوره آمده است. آنجا که می فرماید: (مَن عَمِلَ صالحاً مِن ذَکَرٍ اَو اُنثی وَ هُوَ مؤمِنٌ فَلَنُحیِیَنَّهُ حیوةً طَیّبةً وَ لَنَجزِیَنَّهُم اَجرَهُم بِاَحسَنِ ما کانُوا یَعمَلونَ؛[1] هر کس عمل صالح انجام دهد، در حالی که مومن است، خواه مرد باشد یا زن، به او حیات پاکیزه می بخشیم، و پاداش آنها را به بهترین اعمالی که انجام دادند خواهیم داد) توضیح مختصری در مورد عمل صالح که در آیه به آن اشاره شده است خواهیم داشت. عمل صالح آن چنان مفهوم وسیع و گسترده ای دارد که تمام فعالیت های مثبت و مفید و سازنده را در همة‌ زمینه های علمی و فرهنگی و اقتصادی و سیاسی و نظامی و مانند آن شامل می شود. از اختراع دانشمندی که برای کمک به انسان ها سال ها زحمت کشیده گرفته، تا مجاهدت های شهید جان بر کفی که در صحنة مبارزة حق و باطل آخرین قطره های خون خود را نثار می کند و از درد و رنجی که مادر با ایمانی به هنگام آوردن نوزاد و سپس برای تربیت او متحمل می شود گرفته، تا زحماتی که دانشمندان برای نوشتن کتاب های پرارجشان می کشند، همه را فرا می گیرد. از بزرگترین کارها همچون رسالت انبیاء تا کوچکترین برنامه ها همچون کنار زدن یک سنگ کوچک از وسط جاده همه در این مفهوم وسیع جمع است.
در حدیثی از پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله می خوانیم: (اذا مات ابن آدم انقطع امله الا عن ثلاث: صدقة جاریة، علم ینتفع به و ولد صالح یدعو له؛[2] هنگامی که فرزند آدم از دنیا می رود امید او از همه چیز بریده خواهد شد، مگر از سه چیز: صدقات جاریه (آثار خیری که در خدمت مردم و در راه خدا در جریان است) و علم و دانشی که مردم از آن بهره می گیرند، و فرزند صالح که برای او دعا می کند) چرا که همة‌ اینها برای خدا و در راه او هستند و رنگ ابدیت دارند و نمونة‌کوچکی از اعمال صالحه به شمار می آیند.
بحث دیگر در مورد حیات طیبه این است که مفسران در معنی (حیات طیبه) (زندگی پاکیزه) تفسیر های متعددی آورده اند: بعضی آن را به معنی روزی حلال تفسیر کرده اند. بعضی به قناعت و رضا دادن به نصیب، بعضی به رزق روزانه، بعضی به عبادت توام با روزی حلال، و بعضی به توفیق بر اطاعت فرمان خدا و مانند آن. ولی مفهوم حیات طیبه آن چنان وسیع است که همة این موارد را شامل می شود.[3] علامه طباطبایی در تفسیر گران سنگ المیزان چنین گفته است: (در جملة ... فَلَنُحیِینَّهُ حَیاةً طیّبةً) حیات، به معنای جان بخشیدن به چیزی و افاضه حیات به آن است. پس لفظ این جمله با صراحت دلالت دارد بر این که خدای تعالی مومنی را که عمل صالح کند به حیات جدیدی غیر آن حیاتی که به دیگران نیز داده زنده می کند و مقصود این نیست که حیاتش را تغییر می دهد، مثلا حیات خبیث او را مبدل به حیات طیبی می کند که اصل حیات همان حیات عمومی باشد و صفتش را تغییر دهد، زیرا اگر مقصود این بود کافی بود که بفرماید: (ما حیات او را طیب می کنیم) ولی این طور نفرمود، بلکه فرمود: (ما او را به حیاتی طیب زنده می سازیم.)
لذا روشن می شود که حیات طیب در این دنیا آشکار است. یعنی، خدای تعالی حیاتی ابتدائی و جداگانه و جدید به او افاضه می فرماید. و این آیه با آیة 122 سورة مبارکة‌ انعام روشن و تبیین خواهد شد که می فرماید: (اَوَمَن کانَ مَیتاً فَاَحیَیناهُ وَ جَعَلنا لَهُ نوراً یمشی به فی الناس...؛ آیا کسی که مرده بود و ما او را زنده کردیم و نوری برایش قرار دادیم که با آن در میان مردم آمد و شد می کند مثل کسی است که... )[4]
نتیجة‌ بحث اینکه، هر که ایمان به خدا و معاد داشته باشد، مرد باشد یا زن در صورتی که نیکوکار باشد در دنیا زندگی دلچسپ و در آخرت بهتر از آنچه کرده، پاداش خواهد دید. و مشخص شد که حیات طیبه می تواند مفاهیم بسیار وسیعی را داشته باشد با توجه به این که در دنبال آن، سخن از جزای الهی به نحو احسن به میان آمده استفاده می شود که حیات طیبه می تواند یک مصداقی مربوط به دنیا باشد و جزای احسن مربوط به آخرت.
در پایان مناسب است قسمتی از دعای روز عرفة امام سجاد علیه السّلام که در آن حیات طیبه خواسته شده و در ادامة‌ آن تفسیر و چگونگی حیات طیبه استفاده می شود، ذکر شود: آن حضرت به خدا عرض می کند: (فاحینی حیوة طیبة تنتظم بما ارید و تبلغ ما احب من حیث لا اتی ما نکره و لا ارتکب ما نهیت عنه؛[5] خدایا مرا با زندگی پاکیزه (حیات طیبه) زنده بدار که به آنچه می خواهم پیوسته شود و به آنچه دوست دارم پایان یابد در صورتی که آنچه را نمی پسندی بجا نیاورم و آنچه را نهی کرده ای مرتکب نشوم.)
در روایتی از امیر المومنان علی علیه السّلام در ذیل آیة مورد بحث آمده که می فرماید: (و سُئِلَ عن قوله تعالی (فلنحیینّه حیاة طیبة فقال هی القناعة؛[6] از امام پرسیدند: منظور از جملة (فلنحیینه حیاة طیبة) چیست؟ فرمود: قناعت است.
توضیح اینکه، بدون شک مفهوم این تفسیر محدود ساختن حیات طیبه به قناعت نمی باشد؛ بلکه بیان مصداقی بسیار روشن است، چرا که اگر تمام دنیا را به انسان بدهند ولی روح قناعت را از او بگیرند همیشه در آزار و رنج و نگرانی بسر می برد، و به عکس اگر انسان روح قناعت داشته باشد و از حرص و آز و طمع برکنار گردد، همشه آسوده خاطر و خوش است.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. علامة طباطبایی، تفسیر المیزان، ترجمة سید محمد باقر موسوی همدانی، انتشارات دفتر انتشارات اسلامی، جلد 12، ذیل آیة مورد بحث.
2. استاد مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ناشر، انتشارات دارالکتب الاسلامیه، تهران، 1376 ش، جلد 11، ص 395.
3. آیة‌ الله هاشمی رفسنجانی، تفسیر راهنما، ناشر، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزة‌ علمیة قم، 1378 ش، جلد 9، ص 525.
4. سید علی اکبر قرشی، تفسیر احسن الحدیث، ناشر. انتشارات بنیاد بعثت تهران، 1370 ش، جلد 5، ص 496.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . نحل/ 97.
[2] . مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، انتشارات دارالکتب الاسلامیه، 1376 ش، چاپ پانزدهم، جلد 11، ص 391.
[3] . ر. ک: تفسیر نمونه، ج 11، ص 394.
[4] . طباطبایی، سید محمد حسینی، تفسیر المیزان، ترجمة سید محمد باقر موسوی همدانی، قم، انتشارات اسلامی وابسته به جامعة مدرسین حوزة‌ علمیة، جلد12، ص 491.
[5] . صحیفة کاملة سجادیه، با ترجمه و شرح سید علی نقی فیض، دعای عرفه، (47)، رقم 118.
[6] . نهج البلاغه، با ترجمة محمد دشتی، حکمت شمارة 229.