هدایت چند گونه است؟ شرح دهید.

یکی از موضوعات کاربردی در بحث خداشناسی مبحث هدایت است. هدایت از ریشه هدأ و در لغت به معنای سکون، آرامش، بدون سر و صدا و حرکت، سکونت گزیدن می باشد(1) و نیز بمعنای توقف ازحرکت، سکونت و خواب در شب، ساکت نمودن بچه و خواباندن آن آمده است(2)
هدایت در اصطلاح عبارتست از نشان دادن هدف و راهنمایی افراد(3). در برخی موارد مقصود از هدایت پایداری و استوار ماندن در مسیر و راه است،(4) بنابراین هدایت، شناختن درست و صحیح هدف، انتخاب راه و طریق صحیح برای رسیدن به هدف و پایداری در مسیر است و هدایت در عام ترین معنای خود شامل همه مخلوقات خداوند می گردد(5).
انواع هدایت
هدایت در مورد انسان ها به دو مفهوم به کار رفته است؛ هدایت عامه که شامل همه انسانها می شوند، چه مؤمن باشد یا کافر و آن نشان دادن راه خیر و سعادت در پیمودن مسیر زندگی انسان است، ولی هدایت خاصه مختص به مؤمنان می باشد و آن تأمین کننده راه کمال و سعادت اخروی است)6).
1- هدایت تکوینی
هدایت تکوینی به این مفهوم که هدایت در متن خلقت و در فطرت مخلوقات وجود دارد، نشانه های هدایت تکوینی مانند:(عقل، غریزه، شعور، عاطفه، و انواع اداراکات ) می باشد.
(قالَ رَبُّنَا الَّذی أَعْطی‌ کُلَّ شَیْ‌ءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدی‌ ))7(
(گفت: پروردگار ما همان کسی است که به هر موجودی، آنچه را لازمه آفرینش او بوده داده سپس هدایت کرده است!)
خداوند هر حیوانی را هدایت نمود، راه بهره وری از امکانات را به او شناساند تا آنجا که طفل را به پستان مادر و جوجه را به این که از مادرش بخواهد غذا در دهانش بریزد راهنمایی کرد(8). پس هدایت تکوینی خداوند غیر اختیاری بوده و شامل همه موجودات می شود.
2) هدایت تشریعی (وحی)
این هدایت فقط انسان ها را شامل می شود، یعنی خداوند علاوه بر هدایت تکوینی که در فطرت انسان وجود دارد، به وسیله فرستادن پیامبران و وحی، انسان را مورد هدایت قرار داده است؛
( ذلِکَ الْکِتابُ لا رَیْبَ فیهِ هُدیً لِلْمُتَّقینَ)(9)
(آن کتاب با عظمتی است که شک در آن راه ندارد و مایه هدایت پرهیزکاران است )
اقسام هدایت تشرعی خداوند
مرحوم طبرسی هدایت تشریعی را به اقسام زیر تقسیم نموده است(10). شاید تقسیم بندی ایشان به اعتبار مراتب اشتراک در خلقت و درجه قرب به خداوند از حیث اطاعت پذیری و دریافت پاداش الهی بوده باشد.
1. هدایت اولیه و نخستین
این نوع هدایت در واقع همان هدایت تشریعی است و شامل همۀ انسان ها اعم از مؤمن و کافر می شود.
(..وَ لَقَدْ جاءَهُمْ مِنْ رَبِّهِمُ الْهُدی )(11)‌
(در حالی که هدایت از سوی پروردگارشان
برای آنها آمده است!)
(وَ هَدَیْناهُ النَّجْدَیْنِ)(12)
و او را به راه خیر و شرّ هدایت کردیم
2. هدایت ثانویه یا (پاداشی)
وقتی مؤمنین از هدایت تشریعی و عمومی خداوند بهره می برند و پیامبران الهی را تصدیق می نمایند، خداوند آن ها را مشمول هدایت خاص قرار می دهد ودر واقع به آن ها پاداش عطا می کند.
(وَ الَّذینَ اهْتَدَوْا زادَهُمْ هُدیً وَ آتاهُمْ تَقْواهُمْ)(13)
(کسانی که هدایت یافته ‌اند، خداوند بر هدایتشان می ‌افزاید و روح تقوا به آنان می ‌بخشد)
آغاز و شروع هدایت از ناحیه خداوند است، وقتی انسان ها راه هدایت را برگزینند، خداوند به عنوان پاداش آن ها را مشمول هدایت خاصۀ خود قرار می دهد. البته هدایت یک امر استمراری و یک امر وجودی مانند رشد درختان است که همواره باید وجود داشته باشد و انسان باید همواره از گناه پرهیز نماید، نه این که یک امر مقطعی باشد مانند بنای ساختمان؛ لذا انسان اگر بعد از هدایت گناه نماید، به ضلالت و گمراهی می افتد، این گونه نیست که اگر کسی هدایت شد دیگر به ضلالت نمی افتد؛ مثلاً در مورد ارتداد اوّل هدایت است، بعد ضلالت؛ لذا اگر بعد از هدایت مرتکب معصیت شود، تمام اعمال نیکو و خیری که انجام داده است حبط و نابود می شود.
3. هدایت به مفهوم رسیدن به واقع
هدایت به این مفهوم، رسیدن به هدف و واقع می باشد چنانچه قرآن می فرماید:
(إِنَّ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ یَهْدیهِمْ رَبُّهُمْ بِإیمانِهِمْ تَجْری مِنْ تَحْتِهِمُ الْأَنْهارُ فی‌ جَنَّاتِ النَّعیمِ)(14)
(کسانی که ایمان آوردند و کارهای شایسته انجام دادند، پروردگارشان آنها را در پرتو ایمانشان هدایت می‌کند، از زیر (قصرهای) آنها در باغهای بهشت، نهرهایی جاری است، این گونه هدایت مختص به مؤمنین است )
4. هدایت به مفهوم حکم و اراده خدا
این نوع هدایت تعلق به اراده خداوند دارد؛
(وَ مَنْ یَهْدِ اللَّهُ فَهُوَ الْمُهْتَدِ وَ مَنْ یُضْلِلْ فَلَنْ تَجِدَ لَهُمْ أَوْلِیاءَ مِنْ دُونِهِ..)(15)
(هر کس را خدا هدایت کند، هدایت یافته واقعی است و هر کس را گمراه سازد، هادیان و سرپرستانی غیر خدا برای او نخواهی یافت. این نوع هدایت اختصاص به اهل ایمان دارد )(16)

پی نوشتها:
1. کتاب العین، فراهیدی، ‌قم‌: انتشارات هجرت، س1410 ق‌، چ دوم‌، ج‌4، ص79.
2. لسان العرب، ابن منظور، ‌بیروت‌: دار صادر، س1414 ق،‌ چ سوم،‌ ج‌1، ص180.
3. تفسیر المیزان‌، طباطبایی، ترجمه موسوی همدانی، سید محمد باقر؛ قم‌: دفتر انتشارات اسلامی جامعه‌ مدرسین حوزه علمیه قم‌، س1374 ش‌، چ پنجم، ج‌1, ص56.
4. مجمع البیان فی تفسیر القرآن، علامه طبرسی، ترجمه ‌مترجمان‌، تحقیق: رضا ستوده‌، تهران: انتشارات فراهانی‌، س1360 ش،‌ چ اول،‌ ج 8, ص 265.
5. تفسیر المیزان‌، ج‌1, ص29.
6. تفسیر المیزان، ج‌1, ص26.
7. سوره طه، آیه 50.
8. تفسیر جوامع الجامع، طبرسی، ترجمه ‌مترجمان، مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی‌، س1377 ش، چ دوم‌، ج‌6، ص615.
9. سوره بقره ،آیه 2.
10. ‌مجمع البیان فی تفسیر القرآن‌، ج 1، ص 168.
11. سوره نجم، آیه 23.
12. سوره بلد، آیه 10.
13. سوره محمد، آیه 17.
14. سوره یونس، آیه 9.
15. سوره اسراء، آیه 97. در ترجمه فارسی از ترجمه آیت الله مکارم استفاده شده.
16. ‌مجمع البیان فی تفسیر القرآن‌، ج1، ص168.
منبع:سایت انوار طاها