درباره اثبات وجود جن و فرشتگان از طریق علم پرسیده‌اید، پاسخ دقیق شما هنگامی میسر است که آشنایی بیشتری با چگونگی شناخت انسان از جهان اطرافش داشته باشیم که با توضیح مختصری در این باره پاسخ شما نیز مشخص خواهد شد.
ابزار شناخت انسان عبارتند از حس و عقل و دل.[1] اموری که انسان درک می‌کند امور گوناگونی هستند که هر یک با ابزار خاص خود ادراک می‌شوند، امور حسی مثل گرما و سرما و زبری و نرمی و... همه فقط با حواس ظاهری درک می‌شوند و اموری مثل گرسنگی، تشنگی و محبّت و... نیز با حواس باطنی انسان قابل درک می‌باشند. برخی امور نیز وجود دارند که با عقل درک می‌شوند مثل استدلالها و برهان‌هایی که بر مسائل فلسفی اقامه می‌شوند.
علوم تجربی نیز علومی هستند که مقدمات آنها توسط حسّ ادراک می‌شوند ولی قوانین علمی که نتیجه آزمایشهای فراوان است و در ذهن جا می‌گیرند و در واقع محصول تجربه می‌باشند محصول مشترک حسّ و عقل می‌باشند. چرا که حواس ظاهری توان شناخت این امور را ندارند. مثلاً قانون انبساط اشیاء در گرما و یا انقباض اشیاء در سرما و قوانین مقاومت الکتریکی و... اشیاء و چیزهایی نیستند که فقط با چشم دیده و یا با گوش شنیده شوند بلکه به عنوان مثال چشم فقط بلندتر شدن اندازه ریل آهن را می‌بیند ولی این که علت این انبساط گرماست یا امردیگری، قابل دیدن نیست بلکه نتیجه‌ای است که عقل با مشاهده تکرار این عمل در زمانهای مختلف، به آن دست می‌یابد. تمام قوانین علوم تجربی همین طور می‌باشند ودر این علوم حسّ به تنهایی نمی‌تواند به انسان معرفتی بدهد.
حال اگر اموری وجود داشته باشند که با هیچ یک از حواس ظاهری یا باطنی درک نشوند، از دایره علوم تجربی خارج می‌شوند و وسیله شناخت آنها عقل یا دل خواهد بود، مثل اثبات وجود خدا از طریق برهان نظم یا با فطرت انسانی، و طبیعی است که اگر حس نتواند چیزی رادرک کند مثل خدا یا روح و... نمی‌تواند آن را اثبات کند و البته انکار نیز نمی‌تواند بکند بلکه فقط بر اساس علوم تجربی می‌توان اظهار بی‌اطلاعی کرد نه انکار یعنی در علوم تجربی نمی‌توان گفت خدا وجود ندارد بلکه فقط می‌توان گفت نمی‌دانیم که وجود دارد یا ندارد.
فرشتگان و جنّیان جزو اموری هستند که با هیچ یک از حواس ظاهری یا باطنی قابل شناخت نیستند و لذا نمی‌توان وجود آنها را با علوم تجربی اثبات و یا انکار کرد. و راه شناخت و اثبات آنها یا عقلی است و این که باید از طریق وحی و پیامبر وجود آنها را پذیرفت. چرا که عقل انسان نیز به دلیل این که محدودیت دارد قادر به فهم و شناخت همه چیز نیست. مثل این که جهنم کجاست و چگونه است و یا این که چرا نماز واجب است و... و فهم این مسائل فقط از طریق وحی امکان پذیر می‌باشد.
البته برای شناخت امور غیرمحسوس راه دیگری نیز وجود دارد که به آن شناخت نشانه‌ای یا آیتی[2] می‌گویند. به این معنا که با دیدن و احساس نشانه‌های یک چیز، به وجود آن پی می‌بریم، مثل این که با مطالعه آثار ابن سینا نبوغ فلسفی او راکشف می‌کنیم. در حالی که اصلاً نبوغ قابل رؤیت نیست، و یا این که با مشاهده بر افروختگی و حرارت بدن کسی، پزشک بیماری او را شناسایی می‌کند. البته در این نوع از شناخت نیز وظیفه اصلی بر عهده عقل می‌باشد.
نتیجه آن که راه شناخت، منحصر به علوم تجربی نیست و اموری وجود دارند که علوم تجربی قدرت شناخت و اثبات وحتّی انکار وجود آنها را ندارند، و باید از راههای دیگری آنها را شناخت. فرشتگان و جنّیان و تمامی مجرّدات جزو این گونه امور هستند که ما با استفاده از قرآن و روایات به وجود آنها باور داریم. و البته علوم تجربی وجود آنها را نفی نمی‌کند چرا که چنان که گفته شد از دسترس علوم تجربی خارجند.
[1] . رک: سبحانی، جعفر، شناخت در فلسفه اسلامی، انتشارات برهان، تهران، 1375، ص 121 160.
[2] . همان، ص 193.
www.andisheqom.com
