(عالم برزخ) دارای احکام، آثار و معیارهایی غیر از احکام و آثار نظام دنیوی است. ازاین‌رو انسان با ورود به (عالم برزخ) با نظام و معیارهای جدید و ناشناخته‌ای مواجه می‌شود.
انسانی که در زندگی دنیایی، موفق به تجرید و انقطاع نشده و اسیر دنیا و تعلقات آن است، با داخل شدن به برزخ و مواجه شدن با آن احکام و آثار، نه تنها با یک نظام ناشناخته روبه‌رو می‌شود بلکه با از دست دادن مأنوس‌های دنیایی، در وحشت می‌افتد و با فقدان آنچه که او با آنها مأنوس بوده و تنهایی خود را با آنها جبران می‌کرد و هستی و بقای خود را با آنها و در آنها می‌دید در فشار قرار می‌گیرد.
این فشار توصیف کردنی نیست وضعیتی معلق توأم با وحشت و غربت. گویی در معرض خطر قرار گرفته و مثل این که خود را ندارد و در حال از دست دادن خویش است. این وضعیت و حالات در بدو ورود، دست به دست هم داده و دهشت، وحشت، سختی و فشار به خصوصی را برای انسان پیش می‌آورد.
(فشار برزخی) یک مسأله عمومی است و هر انسانی با آن مواجه خواهد شد مگر برای ارباب معنا، مهذّبین، اهل انقطاع و مجاهدان جهاد اکبر که به مجرد انتقال از دنیا، با بهجت و سرور خاصی به نظامی که با تمام وجود مشتاق آن بوده و به سوی آن کشیده می‌شدند، وارد می‌شوند و به شهود جمال وجه حق- که مجذوب آن بودند- بیش از پیش نائل می‌آیند و با کنار گذاشتن حجاب ماده و بدن، بزرگترین مانع را از سر راه خود در طلب مقصود بر می‌دارند.
اما غیر از اینان همه با فشار برزخی روبه‌رو خواهند شد هر چند نوع و کیفیت فشار- با توجه به مراتب انسانها- متفاوت خواهد بود چرا که فردی که انس و تعلق فراوانی به دنیا دارد، ألفتی با آخرت نخواهد داشت و همواره در حال فرار از آخرت و مأنوسات آن بوده، از وحشت، اضطراب، سختی‌ها و فشار برزخی بیشتر نصیب خواهد برد.
و در مقابل کسی که ارتباط کمی با دنیا دارد و همواره از دنیا رو به سوی آخرت فرار می‌کرده و گرایش به عوالم بالا و ارزش‌های والاتر داشته است از فشار اول برزخ، کمتر برخوردار خواهد شد و به آسانی و با سرعت و بدون تکلّف، دنیا و آنچه را در آن بوده، فراموش کرده از آن منقطع خواهد شد و با آن نظام آشنا شده و از نعمت‌های برتر آن بهره‌مند خواهد شد و به راه خود ادامه خواهد داد به صورتی که گویا با خلاص شدن از نظام پست دنیوی، از زندان رهایی یافته و پر و بالش برای پرواز و صعود باز شده است.
البته با انس پیدا کردن به نظام جدید برزخی و برطرف شدن ألفت به دنیا و امور دنیایی، آن قسمت از فشارهایی که از این جهت در برزخ وجود داشت، برطرف می‌شود. همچنین با از میان رفتن برخی از آلودگی‌ها و ناپاکی‌ها، فشارهایی نیز که از این ناحیه در برزخ بوده، مرتفع می‌شود. همین طور با انس روح با نظام برزخی و کم شدن ارتباط روح و بدن مادی و انصراف روح به عالم، احکام و آثار برزخ و اصل توجّه روح به مسائل برزخ، فشارهایی که از ناحیه اضطراب و دهشت از جهت ناآشنا بودن به نظام جدید، رخت برخواهد بست.
بنابراین سختی‌ها و فشارهای برزخی، به مرور کم و برطرف می‌شود. البته این در صورتی است که روح در زندگی دنیایی خود، در صراط مستقیم باشد. اما اگر روح در زندگی دنیایی، آلودگی‌های زیادی داشته باشد و به بیان دیگر اگر عصیان‌ها و طغیان‌های ارواح به ظاهر مؤمن- به مقتضای نظام برزخی و ا حکام خاص آن- بیش از حد بوده و در مجموع انجذاب به سوی حضرت حق، بر جانب آلودگی‌ها حاکم نباشد، در این صورت نتیجه عصیان‌ها را در برزخ دیده و در عذاب برزخی قرار خواهد گرفت و این عذاب‌ها، سختی‌ها، گرفتاری‌ها و فشارها تا آخر نظام برزخی ادامه خواهد داشت.
روایات نیز به فشار برزخی و عمومیت آن اشارات دقیق و فراوانی دارد که به ذکر یک نمونه اکتفا می‌شود:
ابی بصیر می‌گوید: (به امام صادق (ع) عرض کردم: (آیا کسی از سختی‌ها و فشار قبر [برزخ] نجات می‌یابد و [محفوظ می‌ماند؟]) امام صادق (ع) [در پاسخ] فرمود: (از فشار برزخ به خدا پناه می‌بریم، چقدر اندک‌اند کسانی که از فشار قبر
نجات می‌یابند [و به آن گرفتار نمی‌شوند]). سپس [امام صادق (ع) در ادامه] فرمود: (رسول اکرم (ص) در تشیع جنازه سعد- در حالی که هفتاد هزار ملک جنازه وی را تشییع می‌کردند- شرکت کرد و سر به آسمان بلند نمود [و نظری به آسمان انداخت] و سپس فرمود: (آیا شخصی مانند سعد هم فشار و سختی‌های قبر [برزخی] را میبیند؟).(1) امام صادق (ع) فرمود: (پناه بر خدا، این فشار به خاطر بدخویی و کج خلقی او بر خانواده‌اش بود).(2)
پی‌نوشت
(1) منظور آن است که رسول اکرم) ص (سعد را در فشار دید و با تعجب چنین فرمود.
(2)) عن ابی بصیر قال: قلت لابی عبدالله) ع (: أیفلت من ضغطة القبر احد؟ قال: فقال: نعوذ بالله منها. ما أقل من یفلت من ضغطة القبر قال: و ان رسول الله صلی الله علیه و آله خرج فی جنازة سعد و قد شیعه سبعون الف ملک فرفع رسول الله صلی الله علیه و آله رأسه الی السماء ثم قال: مثل سعد یضّم؟ قال: قلت: جعلت فداک انّا نحدّث انّه کان یستّخفّ بالبول، فقال: معاذاللّه انّما کان من زعارة فی خلقه علی اهله () بحارالانوار، ج 6، ص 261، ح 102). و برای مطالعه بیشتر در این خصوص ر. ک: عروج روح، صص 80- 76 و معاد یا بازگشت بسوی خدا، ج اوّل، صص 270- 276.
