شرح پرسش: حضرت حجت (عج) چگونه رابطه عالم غیب و طبیعت هستند و فیض الهی را از خداوند دریافت و به تمام موجودات میرسانند؟ پاسخ: امام عصر(عج) به دو گونه بر مردم فیض رسانده و واسطه بین عالم غیب و عالم طبیعت است. 1. فیض تکوینی حضرت حجت(عج) به عنوان یکی از چهارده معصوم علت غایی آفرینش انسان و هستی است، و حدیث معروف (لولاک لما خلقت الأفلاک)[1]؛ اگر تو نبودی افلاک را نمیآفریدم، بر این مطلب دلالت میکند. و غایب بودن امام عصر (عج) هم نمیتواند مانع از این فیض تکوینی شود. زیرا وجود مقدس امام زمان (عج) واسطه و شرط در فیض رسانی است نه ظهور او.[2] 2. فیضهای تشریعی الف. (احکام ولایی)؛ حضرت مهدی (عج) گاهی به واسطة افراد خاص در مسائل مهم، حکم نهایی را بیان فرمودهاند و گاه بیواسطه حکم و اختلافی را برطرف کردهاند و این گونه احکام، در عصر غیبت صغری نمونههای زیادی دارد به عنوان مثال، مرحوم صدوق نقل میکند که: (امام زمان (عج) بر جعفر کذّاب، هنگامی که به ناحق، ادّعای میراث امام حسن عسکری علیه السّلام کرد، از مکان مجهولی ظاهر شد و فرمود: (ای جعفر! چرا میخواهی حق مرا ببری؟! جعفر متحیر و مبهوت ماند. آن گاه حضرت مهدی (عج) غایب شد. جعفر پس از آن، هر چه در میان مردم گشت، آن حضرت را نیافت تا آن که مادر حضرت امام حسن عسگری علیه السّلام از دنیا رفت و وصیت کرده بود در خانة امام حسن علیه السّلام دفن شود. جعفر، مانع شد و گفت: (نباید در این خانه دفن شود). این جا نیز حضرت بر او ظاهر شد و فرمود: (ای جعفر! آیا این خانة تو است؟ پس غایب شد و دیگر دیده نشد).[3] ب. حضرت به صالحان و پیروانش نظر لطف دارند و میفرمایند: ما نظر خود را از شما بر نمیگیریم (که به حال خود رها شوید)، و فراموشتان نمیکنیم).[4] ج. حضرت مهدی (عج) در عصر غیبت صغری و کبری، مهدی باوران را از هدایتهای عمومی و خصوصی خود بیبهره نکرده است.[5] ح. وجود شریف امام عصر (عج) و انتظار ظهورش مایه امیدواری مسلمانان است و این امیدواری یکی از بزرگترین اسباب موفقیت و پیشرفت در هدف میباشد).[6] در تأکید و تأیید مطالب فوق میتوان روایات ذیل را بیان نمود. 1. امام باقر علیه السّلام فرمودند: (به خدا قسم خداوند از زمانی که آدم را قبض روح فرموده، زمین خود را تاکنون رها نکرده است مگر این که در روی آن امامی بوده که به وسیله او هدایت به سوی خدا انجام میگرفته است، و او حجت خدا بر بندگانش بوده، و پس از این هم زمین بدون امامی که حجت خدا برای بندگان اوست باقی نمیماند).[7] 2. امام صادق علیه السّلام فرمودند: (اگر زمین بدون امام بماند حتما فرو خواهد رفت).[8] 3. پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمودند: (ستارگان برای اهل آسمان امان هستند و اگر ستارگان از بین بروند، اهل آسمان هم از بین میروند، و خاندان من هم امان اهل زمینند، پس اگر اهل بیت بروند، اهل زمین نیز از بین میروند).[9] 4. امام صادق علیه السّلام فرمودند: (خدا ما را به نیکوترین خلقت آفرید و در آسمان و زمین خزانهدار علوم خویش قرار داد... و اگر ما نبودیم خدا عبادت نمیشد).[10] 5. امام عصر (عج) میفرمایند: (امامان از خدا درخواست میکنند، و او میآفریند و روزی میدهد و این اجابت درخواست به خاطر تعظیم حق و شأن امامان است.)[11] گفتنی است از این روایات و احادیث دیگر استفاده میشود که وجود مقدس امام، غایت نوع و فرد کامل انسانیت و رابطه میان عالم مادی و عالم ربوبی است و اگر امام نباشد، رابطه بین عالم مادی و دستگاه آفرینش منقطع میگردد. (قلب مقدس امام به منزله ترانسفورماتوری است که برق کارخانه را به هزاران لامپ میرساند. اشراقات و افاضات عالمهای غیبی، اولاً بر آینه پاک قلب امام و به وسیله او بر دلهای سایر افراد نازل میگردد. امام قلب عالم وجود و رهبر و مربی نوع انسان است و معلوم است که حضور و غیبت او، در تربیت این آثار تفاوتی ندارد. سلیمان میگوید: مردم چگونه از وجود امام غایب منتفع میشوند؟ فرمودند: همان طور که از خورشید پشت ابر انتفاع میبرند. در این حدیث و چندین حدیث دیگر، وجود مقدس صاحب الامر و انتفاع مردم از وی تشبیه به خورشید پشت ابر و انتفاع مردم از آن. وجه تشبیه از این قرار است. در علوم طبیعی و فلکیات ثابت شده است که خورشید مرکز منظومه شمسی است، جاذبهاش حافظ زمین و آن را از سقوط نگه میدارد، زمین را به دور خود چرخانده، شب و روز و فصول مختلف را ایجاد میکند، حرارتش سبب حیات و زندگی حیوانات و گیاهان و انسان است و نورش روشنی بخش زمین است. در ترتیب این آثار بین این که ظاهر باشد یا پشت ابر، تفاوتی وجود ندارد گرچه کم و بیش دارد. وجود مقدس امام هم خورشید و قلب انسانیت و مربی و هادی تکوینی است و در ترتیب این آثار، بین حضور و غیبت او تفاوتی نیست.[12]) (امّا این که امام واسطه فیض است، چون فرد کاملی است که به تمام عقاید حقه عقیدهمند است و از اشتباه و خطا و عصیان معصوم است و به واسطه علم و عمل تمام کمالات ممکنه انسانی در وی به فعلیت رسیده است).[13] حضرت صادق علیه السّلام در این باره میفرمایند: (خداوند ما را به نیکوترین خلقت آفرید و در آسمان و زمین خزانه دار علوم خویش قرار داد... و اگر ما نبودیم خدا عبادت نمیشد).[14] امام عصر (عج) فرمود: (امامان از خداوند تعالی درخواست میکنند و خداوند به خاطر تعظیم حق ایشان، میآفریند و روزی میدهد).[15] برای مطالعه بیشتر به کتابهای مکیال المکارم، ج 1، مناظرات امامت و رهبری، ج 3 و دادگستر جهان مراجعه بفرمایید. پی نوشتها: [1]. علم الیقین، 1 / 381 فی صفات الامام. [2]. دلیل براین مطلب روایاتی است که در صحفههای بعدی ذکر شده است. [3]. انتظار، ش 5، ص 306، به نقل اکمال الدین، ج 2، ص 442. [4]. سید محمد تقی موسوی، مکیال المکارم، ج 1 در صفحههای نخستین. [5]. به کتاب (عنایات حضرت مهدی (عج))، نوشته محمد رضا اصفهانی، به علما و طلاب و کتاب کمال الدین صدوق، ج 2 مراجعه شود. [6]. دادگستر جهان، ص 157. [7]. النعمانی، غیبت، ترجمه محمد جواد غفاری، نشر صدوق، ص 193، حدیث 7. [8]. همان. [9]. دادگستر جهان، ص 81، به نقل از تذکرة الخواصو نیز از کتاب کمال الدین، ج 20، ص 205 نقل شده است. [10]. دادگستر جهان، به نقل از اصول کافی، ج 1، ص 368. [11]. مکیال المکارم، ج 1، ص 90، به نقل از الاحتجاج، 2 / 284. [12]. ابراهیم امینی، دادگستر جهان، ناشر: انتشارات شفق، چ قدس، نوبت چاپ 25، 1381، ص 155. [13]. دادگستر جهان، ص 78. [14]. دادگستر جهان، به نقل از اصول کافی، ج 1، ص 368. [15]. سید محمد تقی موسوی اصفهانی، مکیال المکارم، ج 1، چ نگین، مترجم سید مهدی حایری، ص 90. منبع: اندیشه قم
شرح پرسش:
حضرت حجت (عج) چگونه رابطه عالم غیب و طبیعت هستند و فیض الهی را از خداوند دریافت و به تمام موجودات میرسانند؟
پاسخ:
امام عصر(عج) به دو گونه بر مردم فیض رسانده و واسطه بین عالم غیب و عالم طبیعت است.
1. فیض تکوینی
حضرت حجت(عج) به عنوان یکی از چهارده معصوم علت غایی آفرینش انسان و هستی است، و حدیث معروف (لولاک لما خلقت الأفلاک)[1]؛ اگر تو نبودی افلاک را نمیآفریدم، بر این مطلب دلالت میکند. و غایب بودن امام عصر (عج) هم نمیتواند مانع از این فیض تکوینی شود. زیرا وجود مقدس امام زمان (عج) واسطه و شرط در فیض رسانی است نه ظهور او.[2]
2. فیضهای تشریعی
الف. (احکام ولایی)؛ حضرت مهدی (عج) گاهی به واسطة افراد خاص در مسائل مهم، حکم نهایی را بیان فرمودهاند و گاه بیواسطه حکم و اختلافی را برطرف کردهاند و این گونه احکام، در عصر غیبت صغری نمونههای زیادی دارد به عنوان مثال، مرحوم صدوق نقل میکند که: (امام زمان (عج) بر جعفر کذّاب، هنگامی که به ناحق، ادّعای میراث امام حسن عسکری علیه السّلام کرد، از مکان مجهولی ظاهر شد و فرمود: (ای جعفر! چرا میخواهی حق مرا ببری؟! جعفر متحیر و مبهوت ماند. آن گاه حضرت مهدی (عج) غایب شد. جعفر پس از آن، هر چه در میان مردم گشت، آن حضرت را نیافت تا آن که مادر حضرت امام حسن عسگری علیه السّلام از دنیا رفت و وصیت کرده بود در خانة امام حسن علیه السّلام دفن شود. جعفر، مانع شد و گفت: (نباید در این خانه دفن شود). این جا نیز حضرت بر او ظاهر شد و فرمود: (ای جعفر! آیا این خانة تو است؟ پس غایب شد و دیگر دیده نشد).[3]
ب. حضرت به صالحان و پیروانش نظر لطف دارند و میفرمایند: ما نظر خود را از شما بر نمیگیریم (که به حال خود رها شوید)، و فراموشتان نمیکنیم).[4]
ج. حضرت مهدی (عج) در عصر غیبت صغری و کبری، مهدی باوران را از هدایتهای عمومی و خصوصی خود بیبهره نکرده است.[5]
ح. وجود شریف امام عصر (عج) و انتظار ظهورش مایه امیدواری مسلمانان است و این امیدواری یکی از بزرگترین اسباب موفقیت و پیشرفت در هدف میباشد).[6]
در تأکید و تأیید مطالب فوق میتوان روایات ذیل را بیان نمود.
1. امام باقر علیه السّلام فرمودند: (به خدا قسم خداوند از زمانی که آدم را قبض روح فرموده، زمین خود را تاکنون رها نکرده است مگر این که در روی آن امامی بوده که به وسیله او هدایت به سوی خدا انجام میگرفته است، و او حجت خدا بر بندگانش بوده، و پس از این هم زمین بدون امامی که حجت خدا برای بندگان اوست باقی نمیماند).[7]
2. امام صادق علیه السّلام فرمودند: (اگر زمین بدون امام بماند حتما فرو خواهد رفت).[8]
3. پیامبر صلّی الله علیه و آله فرمودند: (ستارگان برای اهل آسمان امان هستند و اگر ستارگان از بین بروند، اهل آسمان هم از بین میروند، و خاندان من هم امان اهل زمینند، پس اگر اهل بیت بروند، اهل زمین نیز از بین میروند).[9]
4. امام صادق علیه السّلام فرمودند: (خدا ما را به نیکوترین خلقت آفرید و در آسمان و زمین خزانهدار علوم خویش قرار داد... و اگر ما نبودیم خدا عبادت نمیشد).[10]
5. امام عصر (عج) میفرمایند: (امامان از خدا درخواست میکنند، و او میآفریند و روزی میدهد و این اجابت درخواست به خاطر تعظیم حق و شأن امامان است.)[11]
گفتنی است از این روایات و احادیث دیگر استفاده میشود که وجود مقدس امام، غایت نوع و فرد کامل انسانیت و رابطه میان عالم مادی و عالم ربوبی است و اگر امام نباشد، رابطه بین عالم مادی و دستگاه آفرینش منقطع میگردد. (قلب مقدس امام به منزله ترانسفورماتوری است که برق کارخانه را به هزاران لامپ میرساند. اشراقات و افاضات عالمهای غیبی، اولاً بر آینه پاک قلب امام و به وسیله او بر دلهای سایر افراد نازل میگردد. امام قلب عالم وجود و رهبر و مربی نوع انسان است و معلوم است که حضور و غیبت او، در تربیت این آثار تفاوتی ندارد.
سلیمان میگوید: مردم چگونه از وجود امام غایب منتفع میشوند؟ فرمودند: همان طور که از خورشید پشت ابر انتفاع میبرند.
در این حدیث و چندین حدیث دیگر، وجود مقدس صاحب الامر و انتفاع مردم از وی تشبیه به خورشید پشت ابر و انتفاع مردم از آن. وجه تشبیه از این قرار است. در علوم طبیعی و فلکیات ثابت شده است که خورشید مرکز منظومه شمسی است، جاذبهاش حافظ زمین و آن را از سقوط نگه میدارد، زمین را به دور خود چرخانده، شب و روز و فصول مختلف را ایجاد میکند، حرارتش سبب حیات و زندگی حیوانات و گیاهان و انسان است و نورش روشنی بخش زمین است. در ترتیب این آثار بین این که ظاهر باشد یا پشت ابر، تفاوتی وجود ندارد گرچه کم و بیش دارد.
وجود مقدس امام هم خورشید و قلب انسانیت و مربی و هادی تکوینی است و در ترتیب این آثار، بین حضور و غیبت او تفاوتی نیست.[12])
(امّا این که امام واسطه فیض است، چون فرد کاملی است که به تمام عقاید حقه عقیدهمند است و از اشتباه و خطا و عصیان معصوم است و به واسطه علم و عمل تمام کمالات ممکنه انسانی در وی به فعلیت رسیده است).[13]
حضرت صادق علیه السّلام در این باره میفرمایند: (خداوند ما را به نیکوترین خلقت آفرید و در آسمان و زمین خزانه دار علوم خویش قرار داد... و اگر ما نبودیم خدا عبادت نمیشد).[14]
امام عصر (عج) فرمود: (امامان از خداوند تعالی درخواست میکنند و خداوند به خاطر تعظیم حق ایشان، میآفریند و روزی میدهد).[15]
برای مطالعه بیشتر به کتابهای مکیال المکارم، ج 1، مناظرات امامت و رهبری، ج 3 و دادگستر جهان مراجعه بفرمایید.
پی نوشتها:
[1]. علم الیقین، 1 / 381 فی صفات الامام.
[2]. دلیل براین مطلب روایاتی است که در صحفههای بعدی ذکر شده است.
[3]. انتظار، ش 5، ص 306، به نقل اکمال الدین، ج 2، ص 442.
[4]. سید محمد تقی موسوی، مکیال المکارم، ج 1 در صفحههای نخستین.
[5]. به کتاب (عنایات حضرت مهدی (عج))، نوشته محمد رضا اصفهانی، به علما و طلاب و کتاب کمال الدین صدوق، ج 2 مراجعه شود.
[6]. دادگستر جهان، ص 157.
[7]. النعمانی، غیبت، ترجمه محمد جواد غفاری، نشر صدوق، ص 193، حدیث 7.
[8]. همان.
[9]. دادگستر جهان، ص 81، به نقل از تذکرة الخواصو نیز از کتاب کمال الدین، ج 20، ص 205 نقل شده است.
[10]. دادگستر جهان، به نقل از اصول کافی، ج 1، ص 368.
[11]. مکیال المکارم، ج 1، ص 90، به نقل از الاحتجاج، 2 / 284.
[12]. ابراهیم امینی، دادگستر جهان، ناشر: انتشارات شفق، چ قدس، نوبت چاپ 25، 1381، ص 155.
[13]. دادگستر جهان، ص 78.
[14]. دادگستر جهان، به نقل از اصول کافی، ج 1، ص 368.
[15]. سید محمد تقی موسوی اصفهانی، مکیال المکارم، ج 1، چ نگین، مترجم سید مهدی حایری، ص 90.
منبع: اندیشه قم
- [سایر] برهان واسطه در فیض چگونه بر وجود امام زمان (عج) دلالت دارد؟
- [سایر] واسطهی فیض بودن امام زمان (عج) به چه معناست؟
- [سایر] امام زمان (عج) درباره اراده و تقدیر الهی چه فرمودند؟
- [سایر] نظر حضرت مهدی (عج) درباره حجّت الهی چیست؟
- [سایر] قانون عدم تبعیض در فیض چگونه بر وجود امام زمان (عج) دلالت دارد؟
- [سایر] چرا مردم از فیض حضور امام زمان (عج) محروم شدهاند؟
- [سایر] چه شباهتهایی میان پیامبران الهی و امام زمان (عج) وجود دارد؟
- [سایر] آیا در زمان حکومت حضرت مهدی (عج) مردم فرایض الهی را به خوبی انجام میدهند؟
- [سایر] امام زمان (عج) درباره ارتباط اراده معصومین با اراده الهی چه فرمودند؟
- [سایر] باسلام! آیا درست است که بعضی می گویند دعای اللهم کن لولیک ...برای سلامتی امام زمان(عج)است و دعای الهی عظم البلا... برای فرج امام زمان(عج) است؟
- [آیت الله نوری همدانی] در زمان غیبت ولّی عَصْر ( عج ) که نماز جمعه واجب تَعْیینی نیست ، خرید و فروش و سایر معاملات ، پس از اذان جمعه حرام نیست .
- [آیت الله نوری همدانی] در زمان غیبت ولیّ عصر (عج ) نماز جمعه واجب تَخییری است ( یعنی مُکَلَّفْ می تواند روز جمعه بجای نماز ظهر نماز جمعه بخواند ) ولی جمعه اَفْضَلْ است وظهر اَحْوَط واحتیاط بیشتر در آن است که هر دو را بجا آورند .
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . مسلمانان باید در مورد اشخاص مجهول که ملبس به لباس علما و طلاب هستند تحقیق نمایند اگر به مقامی دیگر غیر از مقام علما و مجتهدین که نواب حضرت ولی عصر عجل الله تعالی فرجه می باشند ارتباط داشته باشند از آنها کناره گرفته و از ضلالت و اضلال آن ها بپرهیزند.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] در زمان غیبت ولی عصر (عج) نماز جمعه واجب تخییری است (یعنی مکلّف می تواند روز جمعه به جای نماز ظهر نماز جمعه بخواند) ولی جمعه افضل است و ظهر احوط و احتیاط بیشتر در آن است که هردو را بجا آورد.
- [آیت الله جوادی آملی] .دریافت کننده خمس، امام ( ع)و در غیبت آن , فقیه جامع الشرایط و حاکم شرع است و مکلف , بدون اجازه از آنان نمی تواند آن را به موارد مصرف برساند . به تعبیر دیگر , همه خمس , اعم از سهم امام ( ع) و سهم سادات, در اختیار منصب امامت (شخصیت حقوقی) است. در زمان غیبت حضرت ولیّ عصر (عج) ،فقیه جامع الشرایط, جانشین شخصیت حقوقیِ امامت است، بنابراین در زمان غیبت باید تمام خمس را به فقیه جامع الشرای ط تحویل داد و هرگونه دخل و ت صرف در خمس (سهم امام( ع) و سهم سادات) باید با اجازه او باشد.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . "أَشْهَدُ أَنَّ عَلِیّاً وَلِیُّ الله"جزو اذان و اقامه نیست، ولی خوب است بعد از "أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسوُلُ الله"، به قصد قربت گفته شود. اللهُ أکْبَرُ خدای تعالی بزرگتر از آن است که او را وصف کنند. أَشْهَدُ أَنْ لا إِلَهَ إِلاَّ الله شهادت می دهم که نیست خدایی جز خدای یکتا و بی همتا. أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً رَسوُلُ الله شهادت می دهم که حضرت محمد بن عبدالله صلی الله علیه و آله پیغمبر و فرستاده خداست. أَشْهَدُ أَنَّ عَلِیّاً أمِیرَ المُؤمِنینَ وَلِیُّ الله شهادت می دهم که حضرت علی علیه السلام أمیرالمؤمنین و ولی خدا بر همه خلق است. حَیَّ عَلَی الصَّلاَة بشتاب برای نماز. حَیَّ عَلَی الْفَلاَح بشتاب برای رستگاری. حَیَّ عَلی خَیْرِ الْعَمَل بشتاب برای بهترین کارها که نماز است. قَد قامَتِ الصَّلاَة به تحقیق نماز برپا شد. لا إلَهَ إِلاَّ الله نیست خدایی مگر خدای یکتا و بی همتا.
- [آیت الله بروجردی] (اَشْهَدُ اَنَّ عَلِیاً وَلِی اللهِ) جزء اذان و اقامه نیست، ولی خوب است بعد از (اَشْهَدُ اَنَّ مُحَمَّداً رسُولُ اللهِ) به قصد قربت گفته شود.ترجمهی اذان و اقامه(اللهُ اکبر): یعنی خدای تعالی بزرگتر از آن است که او را وصف کنند.(اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ الا اللهُ): یعنی شهادت میدهم که غیر خدایی که یکتا و بیهمتاست خدای دیگری سزاوار پرستش نیست.(اَشْهَدُ اَنَّ مُحَمَّداً رسُولُ اللهِ): یعنی شهادت میدهم که حضرت محمّد بن عبدالله) ص) پیغمبر و فرستادة خدا است.(اَشْهَدُ اَنَّ عَلیا اَمیرَالمؤمنینَ وَلِی اللهِ): یعنی شهادت میدهم که حضرت علی (علیه الصلوة و السلام)، امیرالمؤمنین و ولی خدا بر همهی خلق است.(حَی عَلَی الصَّلوة): یعنی بشتاب برای نماز.(حَی عَلَی الفَلاحِ): یعنی بشتاب برای رستگاری.(حَی عَلَی خَیرِ العَمَلِ): یعنی بشتاب برای بهترین کارها که نماز است.(قَد قامَتِ الصَّلوة): یعنی به تحقیق نماز بر پا شد.(لا اِلهَ اِلاَّ الله): یعنی خدایی سزاوار پرستش نیست مگر خدایی که یکتا و بیهمتا است.
- [امام خمینی] "اشهد ان علیا ولی الله" جزو اذان و اقامه نیست، ولی خوب است بعداز "اشهد ان محمدا رسول الله" به قصد قربت گفته شود. ترجمه اذان و اقامه "الله اکبر" یعنی خدای تعالی بزرگتر از آن است که او را وصف کنند."اشهد ان لا اله الا الله" یعنی شهادت می دهم که غیر خدایی که یکتا و بی همتا است، خدای دیگری سزاوار پرستش نیست. "اشهد ان محمدا رسول الله" یعنی شهادت می دهم که حضرت محمد بن عبد الله صلی الله علیه و آله و سلم، پیغمبر و فرستاده خدا است. "اشهد ان علیا امیر المؤمنین ولی الله" یعنی شهادت می دهم که حضرت علی علیه الصلاة و السلام، امیر المؤمنین و ولی خدا بر همه خلق است. "حی علی الصلاه"یعنی بشتاب برای نماز. "حی علی الفلاح" یعنی بشتاب برای رستگاری. "حی علی خیرالعمل" یعنی بشتاب برای بهترین کارها که نماز است. "قد قامت الصلاه" یعنی به تحقیق نماز برپا شد. "لا اله الا الله" یعنی خدایی سزاوار پرستش نیست مگر خدایی که یکتا و بی همتا است.
- [آیت الله نوری همدانی] اشهدً انّ علیاً ولیً اللهِ جزء اذان و اقامه نیست ولی خوب است بعد از اشهدً انّ محمداً رسولُ اللهِ ، به قصد قربت گفته شود . و چون در امثال زمان ما ، شعا ر تشیع محسوب می شود در هر جا که اظهار این شعار مستحسن و لازم باشد ، گفتن آن هم مستحسن و لازم است . ترجمه اذان و اقامه اللهَ اکبرً یعنی خدای تعالی بزرگتر از آن است که او را وصف کنند اشهدً ان لا الهَ الاّ اللهً یعنی شهادت می دهم که غیر خدائی که یکتا و بی همتا است خدای دیگر سزاوار پرستش نیست . اشَهدً انّ محمداً رسولُ اللهِ یعنی شهادت می دهم که حضرت محمد بن عبدالله صلی علیه و آله و سلم پیغمبر و فرستادة خداست . اشهدً ان علیاً امیر المؤمنینَ ولیّ الله یعنی شهادت می دهم که حضرت علی (علیه الصلاهَ و السلام ) امیر المؤمنین ولی خدا بر همة خلق است حیّ علیَ الصلاهِ یعنی بشتاب برای نماز . حیّ علی الفلاحِ یعنی بشتاب برای رستگاری . حیّ علی خیرِ العملِ یعنی بشتاب برای بهترین کارها که نماز است . قَد قامتِ الصلاهُ یعنی بتحقیق نماز بر پا شد . لا الهَ الاّ اللهُ یعنی خدائی سزاوار پرستش نیست مگر خدائی که یکتا و بی همتا است .
- [آیت الله میرزا جواد تبریزی] اشهد ان علیا ولی اللّه جزو اذان و اقامه نیست؛ ولی خوب است بعد از اشهد ان محمدا رسول اللّه به قصد قربت گفته شود. ترجمه اذان و اقامه اللّه اکبر: یعنی خدای تعالی بزرگتر از آن است که او را وصف کنند. اشهد ان لا اله الا اللّه: یعنی شهادت می دهم که خدائی سزاوار پرستش نیست جز خدائی که یکتا و بی همتا است. اشهد ان محمدا رسول اللّه: یعنی شهادت می دهم که حضرت محمد بن عبداللّه (ص) پیغمبر و فرستاده خدا است. اشهد ان علیا امیر المؤمنین ولی اللّه: یعنی شهادت می دهم که حضرت علی علیه الصلاه و السلام امیر مؤمنین و ولی خدا بر همه خلق است. حی علی الصلاه: یعنی بشتاب برای نماز. حی علی الفلاح: یعنی بشتاب برای رستگاری. حی علی خیر العمل: یعنی بشتاب برای بهترین کارها که نماز است. قد قامت الصلاه: یعنی به تحقیق نماز بر پا شد. لا اله الا اللّه: یعنی خدائی سزاوار پرستش نیست مگر خدائی که یکتا و بی همتا است.