ریشه ی خرسندی مردم از صدور فرمان مشروطیت چه بوده است؟

به دنبال امضای دست خط تشکیل (مجلس شورای ملّی)، متحصّنان گمان کردند به تمام آمال و آرزوهای خویش رسیدند و بسیار مسرور و شاد شدند و غیر از سیصد تن از رؤسای اصناف و صرّافان، بقیه سفارت را ترک کردند، ولی آن سیصد تن ماندند تا علما از قم برگردند و سپس سفارت را ترک کنند.[1]
چنان که گفتیم، ریشه ی همه ی این سرورها و خوشحالی ها، توّهم یک پیروزی بود؛ زیرا کسی جز تعدادی از روشن فکران غرب زده و اعضای سفارت، حقیقت مشروطه را نمی دانستند. شیخ ابراهیم زنجانی در عین این که به مشروطیّت به عنوان یک موهبت غیرمترقبه می نگرد، به عدم درک صحیح حقیقت آن توسط مردم اعتراف می کند و می نویسد:
ملّتیان از صدور حکم مشروطیت شاد و خرسند شده، علما از قم برگشته، واقعاً از گذشتن کار به این شکل و آسانی و گرفتن مشروطیت با اندک شورش و فشار، هم ملتیان در حیرت بودند و هم جهانیان و اهل اروپای متمدن و آگاه در تعجب بودند. عقلای فرنگ همه گفته بودند: چون نه شاه، نه مقربان درگاه و نه ملت ایران از روی دانایی و بصیرت می دانند مشروطیت و آزادی و عدالت چیست، و برای تحصیل آن در ممالک متمدنه چه خون ها ریخته شده و چه آشوب ها برپا گردیده، بلکه فقط شنیده اند مشروطیت یک چیز خوبی است و بر نفع ملت و کمی اقتدار از سلطنت است و رفع ظلم و سبب امنیت است، مانند یک هوسی، ملتیان خواسته، شاه و درباریان داده اند، نه درباریان می توانند این مهم را اداره کنند و نه ملت می توانند این حق را فهمیده، نگاه دارند. فقط آنچه خواهد شد یک انقلاب و هرج و مرج و ناامنی و خون ریزی و گسیختن رشته ی کارها و رفتن قدرت دولت و کثرت غارت و رفع امنیت خواهد شد.[2]
طبق گزارش مخبر السلطنه، تصور مردم از مشروطه تنها حکومتی بود که خوب باشد و در آن ظلم و اجحاف راه نداشته باشد و بیش از این تصویری از مشروطه نداشتند. حتی کسانی که بانی نگارش قانون اساسی مجلس مشروطه شدند و به عنوان وکلای اصناف انتخاب گردیدند، شب ها منزل (صدیق حضرت) درس مشروطیت می خواندند.[3]
اما پس از صدور فرمان مشروطیت و تشکیل مجلس اول، اندک اندک پدیده های نوظهور و غیر منتظره ای نمایان گردید که در تغییر دیدگاه مردم نسبت به حقیقت مشروطیت غربی بسیار کارگر افتاد.
پی نوشتها:
[1]. ر.ک: حسن معاصر، تاریخ استقرار مشروطیت در ایران، ص 95.
[2]. خاطرات شیخ ابراهیم زنجانی، ص 206 - 207.
[3]. ر.ک: مهدی قلی هدایت (مخبرالسلطنه)، خاطرات و خطرات، ص 142.
منبع: از عدالت خانه تا مشروطه ی غربی، جواد سلیمانی، انتشارات مرکز مدیریت حوزه علمیه قم (1384).