زیدیه از نظر فقهی با سایر مکاتب چه فرقی دارند؟

زید فرزند امام زین العابدین علیه السلام بعد از امام محمد باقر علیه السلام از دیگر برادران خود بهتر و از همگی افضل بود و عابد و پرهیزکار و فقیه و شجاع بود، امر به معروف و نهی از منکر کرد و طلب خون امام حسین علیه السلام نمود وی در زمان حکومت هشام بن عبدالملک قیام کرد و مردم کوفه اول با او بیعت کردند ولی پس از جنگ بی وفائی کوفیان شروع شد و از اطراف زید پراکنده شدند، زید با جماعتی کم جنگید و به شهادت رسید، سرش را بریدند و بدنش مدتها بر دار آویخته بود تا این که بدن مبارکش را سوزاندند شیخ مفید فرمود که چون خبر شهادت زید به امام صادق علیه السلام رسید، سخت غمگین و محزون گشت به حدی که آثار حزن در آن حضرت ظاهر شد و هزار دینار در میان بازماندگان افرادی که با وی شهید شده بودند تقسیم نمودند. زید در روز دوم صفر سال 120 ه . ق در سن چهل و دو سالگی[1] و بنا بر قولی دیگر در سال 121 یا 122 ه . ق به شهادت رسید.[2]
هر چند زید در زمان خودش ادعای امامت نکرد ولی زیدیه یعنی پیروان او قائل شدند که پس از امام زین العابدین علیه السلام ، امامت به زید منتقل شد و امام کسی است که از فرزندان حضرت زهرا سلام الله علیها با شمشیر قیام کند.[3]
مکتب فقهی زیدیه بنابر عواملی به سوی اهل سنت و مذهب حنفی گرایش پیدا کرده است. شیخ محمد بخیت در تقریظی بر مسند منسوب به زید بن علی علیه السلام آورده است مسائل فقهی و احکام شرعی که من در این کتاب خواندم، موافق مذهب امام بزرگ ابن حنیفه النعمان (رئیس مذهب حنفی اهل سنت) می باشد.[4]
مازندرانی نیز در شرح اصول کافی گوید: زیدیه غالبا در فقهشان حنفی مذهبند.[5]
با توجه به حنفی بودن فقه زیدیه می توان گفت در تمام احکامی که حنفیه با شیعه متفاوت است زیدیه نیز مخالفند و در این نوشتار به چند نمونه از تفاوت های زیدیه با شیعه اثنی عشری اشاره می شود؛
1. ازدواج موقت: زیدیه در مسندی که ادعا می کنند از زید فرزند امام زین العابدین علیه السلام است، روایتی از زید آورده اند که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در سالی که جنگ خیبر رخ داده ازدواج موقت را ممنوع کرد. و باز نقل کرده اند که زید روایت کرده متعه همانند گوشت مردار، خون و گوشت خنزیر است. و باز آمده که زید گفته: ازدواج موقت، اول حلال بود ولی پس از نزول آیات عده و میراث، حرام شد.[6]
2. تقیه: یکی از مسائلی که در مکتب اهل بیت علیهم السلام به آن تأکید شده، تقیه می باشد. ولی در فقه زیدیه، تقیه کردن حرام است و همه موظفند در هر برهه ای امر به معروف و نهی از منکر را با هر شرایطی که باشد انجام دهند و دست به قیام مسلحانه با حکومت باطل زنند.[7]
3. وضو: در مکتب شیعه در وضو باید پاها را مسح کرد و اهل تسنن گفته اند که باید شسته شود و برخی هم چون حسن بصری می گوید بین شستن و مسح مخیر است ولی ناصر الحق از پیشوایان زیدیه گفته است: در وضو هم شستن پاها و هم مسح کردنش واجب است.[8] که این فتوای زید با سایر مذاهب فقهی اختلاف دارد.
ازدواج متعدد: در تفسیر های آیات الاحکام و منهج الصادقین و برخی از کتاب های شیعه آمده است که زیدیه آیه 3 سوره نساء را که می گوید: مرد ها می توانند 2 و 3 و 4 زن بگیرند چنین استدلال می کنند که مجموع این اعداد به 9 می رسد بنابر این گرفتن 9 زن دائمی جایز است، اما در کتاب های خود زیدیه این فتوی مردود شمرده شده و آن ها قائل به حرام بودن ازدواج دائمی با بیش از چهار زن هستند چنان چه احمد مرتضی از علمای زیدیه گفته این سخن با اجماع مسلمین و نص قرآن مخالف است و لذا باطل می باشد. و روایتی که به قاسم از پیشوایان زیدیه مبنی بر جواز نُه زن دائمی نسبت داده شده بهتان است.[9]
بنابر این زیدیه در فقه حنفی هستند و در تمام احکامی که حنفیه با شیعه و دیگر مذاهب مخالف است این ها نیز مخالفند.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. الرد علی الزیدیه یا مسائل الزیدیه؛ شیخ مفید.
2. اختلاف اصول المذاهب، قاضی نعمان مغربی.
3. المسائل الجارودیه، شیخ مفید.


[1]. شیخ عباس قمی، منتهی الامال، تهران، نخل دانش، 1378ش، ج2، ص 66.
[2]. شیخ مفید، المسائل الجارودیه، بیروت، دار المفید، چاپ دوم، 1414 ق، ص 3.
[3]. شیخ مفید؛ المقنعه، قم، جامعه مدرسین، 1410ق، ص 655.
[4]. مسند زید بن علی، تحقیق یکی از علمای زیدیه، بیروت، دار الاحیاء، ص 37.
[5]. مازندرانی، محمد صالح؛ شرح اصول کافی، بی جا، بی نا، بی تا، ج 2، ص 257.
[6]. مسند زید بن علی، ص304.
[7]. شرح اصول کافی، همان، ج 9، ص 135.
[8]. ر.ک: احمد المرتضی، شرح الازهار فی فقه الزیدیه، صنعا، غمضان، 1400ق، ج2، ص210؛ یحیی بن حسین؛ الاحکام، فی الحلال و الحرام، بی جا، بی نا، بی تا، ج1، ص 339.
[9]. ر.ک: شرح الازهار فی فقه الزیدیه، همان؛ الاحکام، فی الحلال و الحرام، همان.

( اندیشه قم )