قبل از پرداختن به اعتقادات صابئین، بهتر است نگاه اجمالی به زمان و مکان ومؤسس این آئین داشته باشیم. گرچه در این رابطه، اقوال متفاوت است امّا برای شناخت اجمالی به یکی از آنها اشاره کنیم:
این قوم که خود را صابی می نامیدند در جلگة دشت میشان که در مرز انشان یا ایلام یا سومر قدیم بود سکونت داشتند. اینان ریشه‌خود را از مصر می دانند که مقارن هجرت یهود از مصر به کنعان، آنها هم به کنعان آمده اند. عده ای مؤسس آن را (یوذاسف) معرفی کرده اند و بعضی بر این باورند که مؤسس این آئین، نوة حضرت ادریس است که صابی نام داشت و به همین جهت به این نام معروف شده اند.[1] اقوال دیگری نیز وجود دارد که باید در جای خود بحث شود.
امّا در باب عقاید، آئین صابئی بر اثر قلت پیروان و تقید سخت آنها به نهان داشتن آئین خود، در نظر دیگران به صورت رمز و معما در آمده است که، چنان اکثر نویسندگان اسلامی سلف و غیراسلامی، در باب شرح عقاید و آئین صابئیان، سخت دچار اشتباه شده و نظریات گوناگونی را ابراز داشته اند.[2] آنچه از آن اقوال و نظریات، به دست آمده به ترتیب ذیل ذکر می گردد:
1. آنها معتقدند نخستین کتاب های مقدس آسمانی آنها به حضرت آدم و سپس به نوح و پس از وی به سام و سپس به رام و بعد به ابراهیم خلیل و به موسی و بعد از او به یحیی بن زکریا نازل شده است.[3]
2. آنان به خدای یکتای ازلی و ابدی و بی نهایت، منزه از ماده و طبیعت، معتقدند، خدایی که علت وجود اشیاء و پیدایش موجودات است و به تعداد روزهای سال یعنی سیصد و شصت روحانی یا قوای جاودانی اعتقاد دارند و آنان را وکیل و دستیار خداوند در خلقت جهان، می دانند که هر کدام در عالم، دارای کشوری جداگانه هستند. عالم نورانی (علیا) و جهان ظلمانی (سفلی) در نبردند، آدمی از این دو عنصر تشکیل شده است که روح او از عالم نورانی و جسم او از عالم ظلمانی است.[4]
3. اعتقاد بر این دارند که دهر قدیم است و هر کس بمیرد، روحش به کالبد شخص دیگر منتقل می شود و نیز معتقدند که فلک به همراه موجوداتی که در جوف آن است در حال افتادن در فضای لایتناهی است و چون در حال سقوط و افتادن است حرکت دورانی به خود می گیرد چون هر چیزی که گرد باشد، وقتی از بالا سقوط کند، حرکت دورانی به خود می گیرد. بعضی نیز پنداشته اند که آنها به حدوث عالم قائل هستند.[5]
4. صابئین، کتاب تورات را کتابی نادرست و گمراه کننده می دانند، آنان اجرام آسمانی را نمی پرستند امّا عقیده دارند که ستارگان دارای گوهری هستند که عالم نور است و گروهی معتقدند که اینها ستارگان را قبلة خود قرار داده اند. و برخی از اینها عالم را قدیم می پندارند و احکام و شرایع همة فرستادگان الهی را باطل دانسته اند.[6]
5. گروهی به این نتیجه رسیده اند که صابئیان به معاد اعتقاد دارند، این دنیا را فانی و بی ارزش می دانند و به جهان ابدی و ازلی باور دارند و در آخرت دو مکان وجود دارد: دنیای نور و خوبیها که همان بهشت است و دنیای تاریکی و بدیهای که دوزخ گفته می شود.[7]
6. عده ای از صابئیان، حضرت آدم را اولین پیامبر و حضرت یحیی را آخرین پیامبر می دانند و معتقد به (اواثر مزنیا) هستند. یعنی هر فرد، پس از مرگ، برای سنجش اعمال خود به جایی به نام (اواثر مزنیا) می رود که در آنجا دربارة او داوری شده و اعمالش سنجیده می شود که بعد از آن به بهشت یا به جهنم می روند.[8]
7. عده ای از صابئین که به حرانی هم معروفند به قدمای خمسه معتقدند که دو تای آنها زنده اند چون باری تعالی و نفس، و یکی از آنها اثرپذیر است و منفعل است و آن هیولاست و دو تای دیگر، نه زنده اند و نه فاعلند و نه منفعل و آنها عبارتند از: دهر و قضا (زمان و مکان).[9]
این هفت مورد از اعتقادات صابئان است که اکثر محققین در لابلای، کتابهایی که در مورد ادیان و مذاهب و یا تاریخ، نوشته اند به اینها اشاره کرده اند و شاید معتقدات دیگری هم، داشته باشند که برای ما نامعلوم باشد.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. شناخت صبی ها، نورالدین، چهاردهی.
2. نگاهی به تاریخ خوزستان، زمان رشیدیان، نیره.
3. صابئین، حیدرعلی، رستمی.
4. یادگار جاوید، تقوی قزوینی، محمدمهدی.
[1] . رضایی، عبدالعظیم، اصل و نسب دینهای ایران باستان، تهران، ناشر موج، 1372 ش، ص 430.
[2] . نوری، یحیی، جاهلیت و اسلام، ناشر، بنیاد علمی و اسلامی سیدالشهدا، چاپ نهم، 1360 ش، ص 416-417.
[3] . مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ناشر دارالکتب الاسلامیه، چاپ 18، 1365 ش، ج 1، ص 290.
[4] . مبلغی آبادانی، عبدالله، تاریخ ادیان و مذاهب جهان از 35 هزار سال قبل از اسلام، قم، ناشر حر، 1376 ش، ص 309-307.
[5] . طباطبایی، محمدحسین، المیزان، ترجمه محمدباقر همدانی، ج 1، ص 298.
[6] . مبلغی آبادانی. عبدالله، تاریخ ادیان و مذاهب جهان از 35 هزار سال قبل اسلام، قم، نشر حر، ص 832-831.
[7] . همان، ص 833.
[8] . رضائی، عبدالعظیم، اصل و نسب ایران باستان، ص 459.
[9] . الهامی، داود، تحقیقی دربارة صابئان، قم، مکتب اسلام، 1379، ص 135.
( اندیشه قم )
