در قرآن آمده: «إِنَّ الصَّلاةَ تَنْهی عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَر»1 در حالی که برخی نماز می خوانند و گناه و فحشا هم انجام می دهند؟!

به عبارت دیگر نماز مانند یک دستور دهنده و پیشنهاد دهنده است که درباره خوبی ها دستور می دهد و درباره زشتی ها هشدار می دهد. هم چنان که خداوند متعال در آیات بسیاری دستور به عدل و احسان می دهد:
(إِنَّ اللَّهَ یأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الاْءِحْسانِ وَ إِیتاءِ ذِی الْقُرْبی وَ ینْهی عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَرِ)2؛ (خداوند به عدل و احسان و بخشش به نزدیکان فرمان می دهد و از فحشا و منکر نهی می کند).
با این حال چه بسا مردم نافرمانی کنند، از این گونه (نهی) به نهی تشریعی یاد شده است.
برخی دیگر از مفسّران با استناد به داستان جوانی از انصار که با رسول خدا صلی الله علیه و آله نماز می خواند و مرتکب فحشا می شد و پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: (بالاخره روزی نمازش او را از ارتکاب فواحش بازمی دارد و چیزی نگذشت که او توبه کرد)3. آیه شریفه را گویای نهی تکوینی دانسته اند که به طور ویژه و درونی نمازگزار را از زشتی بازمی دارد.
زیرا نمازگزار ناچار است که بخاطر صحّت نماز و یا قبول شدن آن، یک سری دستوراتِ دینی را مراعات کند (از جمله غصبی نبودن لباس و مکان نماز، طهارت بدن، عدم شرب خمر و...) که رعایت آنها خود زمینه ای قوی برای دوری از گناه و زشتی است. آری کسی که لباس سفید بپوشد، طبیعی است که روی زمینِ آلوده و کثیف نمی نشیند.4
علاّمه طباطبایی در تفسیر این آیه بیان داشته: (از آنجا که) نماز، ایمان به وحدانیت خدای متعال و رسالت پیامبران و جزای روز قیامت را به نمازگزار القا می کند، و به او می گوید که خدای خود را با اخلاص در عبادت مخاطب قرار داده و از او استعانت بنما، و درخواست کن که تو را به سوی صراط مستقیم هدایت نموده، و از غضب و گمراهی دور بدارد.
همچنین، نماز روح و بدن آدمی را متوجّه عظمت کبریایی خدا می نماید به طوری که، پروردگار خود را با حمد و ثنا و تسبیح و تکبیر یاد می کند و رو به سوی خانه پروردگارش می ایستد.
اگر انسان مدّتی بر نماز خود پایداری کند، و در انجام آن تا حدودی نیت پاک داشته باشد، به طور طبیعی روحیه پرهیز از فحشا و منکر در او پیدا شود.5
امام صادق علیه السلام فرموده اند: (مَنْ أَحَبَّ أَنْ یعْلَمَ أَ قُبِلَتْ صَلاَتُهُ أَمْ لَمْ تُقْبَلْ فَلْینْظُرْ هَلْ مَنَعَتْهُ صَلاَتُهُ عَنِ الْفَحْشَاءِ وَ الْمُنْکَرِ فَبِقَدْرِ مَا مَنَعَتْهُ قُبِلَتْ مِنْهُ)6؛ (هر کس دوست دارد بداند نمازش قبول شده یا نه، ببیند که آیا نمازش او را از گناه و زشتی بازداشته یا نه؟ پس به هر قدر که نمازش او را از گناه بازداشته، به همان اندازه نمازش قبول شده است).
علامه طباطبایی (ره) فرموده اند: پیدایش صفت بازدارندگی از گناه اثر طبیعی نماز هست، و لیکن به نحو اقتضاء، نه به نحو علیت تامه، تا تخلف نپذیرد، و نمازگزار دیگر نتواند گناه کند، بلکه اثرش به مقدار اقتضاء است، یعنی اگر مانع و یا مزاحمی در بین نباشد اثر خود را می بخشد، و نمازگزار را از فحشاء بازمی دارد، ولی اگر مانعی و یا مزاحمی جلوی اثر آن را گرفت، دیگر اثر نمی کند، و در نتیجه نمازگزار کاری که انتظارش از او نیست انجام می دهد!! خلاصه یاد خدا و گناه، مانند دو کفه ترازو هستند، هر وقت کفه یاد خدا سنگین شد، نمازگزار گناه نمی کند، و هر جا کفه گناه سنگین شد، یاد خدا ضعیف می شود، و نمازگزار از حقیقت نماز دور می شود.7
پی نوشت:
1. عنکبوت 29، آیه 45.
2. نحل 16، آیه 90.
3. گنابادی سلطان محمد، تفسیر بیان السعادة فی مقامات العبادة، خانی رضا / حشمت اللّه ریاضی، تهران، مرکز چاپ و انتشارات دانشگاه پیام نور، 1372ش، ج11، ص 264.
4. محسن قرائتی، تفسیر نماز، مرکز فرهنگی درس هایی از قرآن، 1387ش، سیزدهم، ص 28.
5. طباطبایی، سیّدمحمدحسین، تفسیر المیزان، موسوی همدانی، سیّدمحمدباقر، قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1374ش، پنجم، ج16، ص 198.
6. بحارالأنوار، ج79، ص 198.
7. طباطبایی، سیّدمحمدحسین، تفسیر المیزان، موسوی همدانی، سیّدمحمدباقر، قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1374ش، پنجم، ج16، ص 201.
منبع: www.porseman.org