منظور از عفت شکم، عفت دامن و عفت زبان که در روایات بسیار تأکید شده است، چیست؟

عفت شکم
منظور از عفت شکم و اعتدال در خوراک این است که انسان کم بخورد، به طوری که نه سنگینی غذا او را ناراحت کند و نه درد گرسنگی او را رنج دهد؛ چون هر دوی این ها عذاب است؛ پس تا انسان خوب گرسنه نشود غذا نخورد و وقتی که هنوز اشتها دارد از سر سفره برخیزد.
نه چندان بخور کز دهانت در آید *** نه چندان که از ضعف جانت برآید
یکی از بزرگان نقل می کرد که یکی از علما غذای خود را وزن می کرد و می خورد؛ چون خوردن برای سالم زیستن است، نه زیستن برای خوردن. امیرالمؤمنین(علیه السلام)می فرماید:
(کم مِن اکلة منعت اکلات)؛[1] یعنی چه بسیار که یک لقمه ی زیادی و یا ناپرهیزی، از خوردن ها جلوگیری بکند.
اما این که در بعضی از روایات از گرسنگی تعریف شده است، منظور این نیست که به سبب گرسنگی، بدن انسان، ضعیف و نحیف و فاقد قدرت و نیرو شود تا منجر به بیماری گردد. بلکه مراد این است که در اسلام، شکم پرستی و تن پروری مذموم و زشت است، ولی تقویت جسم و حفظ سلامتی بسیار ممدوح، بلکه لازم و واجب است؛ لذا در روایات و دعاها هم دستورهای غذایی برای تقویت قُوا، مثل چشم و گوش و معده و... داده شده است.(اللهم متعّنا بابصارنا و اسماعنا و قوّنا ما احییتنا، واجعل النور فی بصری و البصیرة فی دینی). خلاصه این که:
(کُلُوا وَ اشْرَبُوا وَ لا تُسْرِفُوا)؛[2] بخورید و بیاشامید، ولی اسراف نکنید.
عفت دامن
اعتدال در شهوت جنسی، انسان با حفظ پاکدامنی به آن چه عقل و شرع حکم نموده عمل کند و از راه ازدواج صحیح و تشکیل خانواده، بهترین بهره برداری را از این نیروی خدادادی بنماید تا هم لذت ببرد، هم نسل او باقی بماند و هم از خطرات و خمودی و ضعف بدن جلوگیری نماید؛ لذا اسلام زنا، لواط و استمناء را حرام و به ازدواج تأکید فراوان نموده است. قال الله تعالی:
(وَ أَنْکِحُوا الْأَیامی مِنْکُمْ وَ الصّالِحِینَ مِنْ عِبادِکُمْ وَ إِمائِکُمْ إِنْ یَکُونُوا فُقَراءَ یُغْنِهِمُ اللّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ اللّهُ واسِعٌ عَلِیمٌ)؛[3] افراد عزب و بندگان و کنیزان صالح خود را به ازدواج در آورید، اگر فقیر باشند خداوند آنها را از فضل خود بی نیاز می کند؛ خداوند روزی دهنده و آگاه است.
هم چنین، ازدواج سبب زیادی روزی و رزق می شود؛ چنان که سعدی می گوید:
یکی طفل دندان برآورده بود *** پدر سر به فکرت فرو برده بود
و از رسول خدا(صلی الله علیه وآله) است که:
(تناکحوا تناسلوا تکثروا فانّی اُباهی بکم الامم یوم القیمة و لو بالسقط)[4]؛ ازدواج کنید و نسل خود را زیاد سازید، پس به درستی که من به شما بر امت های دیگر افتخار می کنم، حتی به بچه ی سقط شده.
و امام صادق(علیه السلام) نیز می فرماید:
(رکعتان یصلّیهما المتزوج افضل من سبعین رکعةً یصلّیها العَزب)[5]؛ ثواب دو رکعت نماز انسان متأهل و همسردار (چه مرد و چه زن) بیش تر از هفتاد رکعت نماز انسان مجرّد است.
در این زمینه و در مذمت شهوت رانی و خمودی و رهبانیت روایات زیادی نقل شده است.[6]
ایران اسلامی و جهان کنونی
در دنیای کنونی، مخصوصاً در اروپا و آمریکا، به اسم آزادی، شهوت رانی و عوامل شهوت انگیز و فساد و بی بند و باری به اوج خود رسیده، شرافت انسان را لکه دار نموده و او را در ردیف حیوانات و یا بدتر قرار داده است. طبق آمار جراید در آمریکا هر ساله یک و نیم میلیون سقط جنین غیر قانونی انجام می گیرد؛ هم چنین در بعضی از کشورهای اسلامی، ظواهر اسلام از بین رفته و تظاهر به فحشا و منکرات علنی شده است؛ وجود زن های نیمه برهنه، جوانان به فساد و فیلم های مبتذل آلوده شده و باشگاه ها و کلوپ های شبانه و... جامعه را در منجلاب فساد فرو برده و کرامت اسلامی، بلکه انسانی را نابود ساخته است. تنها در کشور اسلامی ایران، بحمد الله و به برکت انقلاب به رهبری بزرگ مرجع شیعیان جهان امام خمینی (ره) مظاهر فساد، جای خود را به ظواهر اسلامی داده و به حکم قانون اسلام، بی حجابی، هوس بازی، بی عفتی و می خواری ممنوع است و نیز راه برای امر به معروف و نهی از منکر باز شده و حدود الهی تا حدّی در محاکم قضایی اجرا می گردد؛ اگر چه بعضی افراد که به فرهنگ غلط بی حجابی و بی بند و باری زمان پهلوی خو گرفته اند، حاضر به پذیرش اسلام و احکام شریف آن نیستند و قوانین جمهوری اسلامی را خلاف آزادی می پندارند.
عفت زبان
منظور از اعتدال گفتار این است که آدمی قوّه ی نطق و گویش خود را در راهی که مورد رضای خداست به کار گیرد؛ مثلاً به ذکر خدا، قرائت قرآن، امر به معروف و نهی از منکر، نصیحت و اندرز به دیگران و... مشغول گردد؛ هم چنین از کارهایی که موجب خشم و غضب خدا، و مورد نهی دین اسلامی است دوری جویند؛ مثل دروغ گفتن، بهتان، غیبت، سخن چینی، بدزبانی و...
پی نوشتها:
[1]. نهج البلاغه، محمد عبده، ج 2، ص 178، کلمات قصار 171.
[2]. سوره ی اعراف، آیه ی 30.
[3]. سوره ی نور، آیه ی 32.
[4]. سفینه البحار، ج 3، ص 509.
[5]. سفینه البحار، ج 1، ص 561.
[6]. برای اطلاع بیش تر ر.ک: سفینة البحار، ج 1، ص 561، ج 3، ص 509؛ و وسائل الشیعه، ج 14، ص 3.
منبع: سید محمد علی جزایری (آل غفور)،دروس اخلاق اسلامی، مرکز مطالعات و پژوهش های فرهنگی حوزه علمیه