قرآن چه راه‌هایی برای خودسازی ارائه می‌دهد؟

علاّمه طباطبایی(ره) در تفسیر المیزان شیوه‌ ای را ارایه می دهد که اختصاص به قرآن و اسلام دارد و در هیچ یک از کتاب‌های آسمانی یافت نمی‌شود و آن، نوع خاصی از تربیت است که جایی را برای رذایل اخلاقی باقی نمی‌گذارد.
ادعای علامه (ره) این است که اگر کسی خود را با آموزه‌های قرآن و تعالیم و احکام آن تربیت نماید، تمامی زشتی‌ها و پلیدی‌ها از باطنش زدوده می‌شود و دائماً با صفای باطن و عزت نفس و رفتاری شایسته به زندگی و حیات خویش ادامه خواهد داد. و آن شیوه‌ی سوم این است که:
هر عملی از اعمال و رفتار آدمی برای دو منظور انجام می‌گیرد: یا برای رسیدن به عزت و سربلندی آن عمل را انجام می‌دهد و یا به خاطر ترس از نیرویی آن را انجام می‌دهد تا از شر آن نیرو در امان بماند. قرآن کریم هم عزت را منحصر در خدا می‌داند: (إِنَّ الْعِزَّةَ لِلَّهِ جَمِیعاً)؛ تمام عزت از آن خداست.[1] و هم قدرت و نیرو را منحصر در او کرده و فرمود: (أَنَّ الْقُوَّةَ لِلَّهِ جَمِیعاً)؛ تمام نیرو از آن خداست.[2]
اگر کسی با علم و اعتقاد به این دو نکته، عملی را انجام دهد، هرگز انحرافی در رفتار و اخلاقش آشکار نخواهد شد.[3] پس بهترین و ساده‌ترین راه برای اصلاح اخلاق جوانان این است که با شناخت و معرفت و اعتقاد و ایمان به خالق متعال، مانع ورود رذایل اخلاقی در دل شوند؛ یعنی نگذارند رذایل اخلاقی در قلب جای گیرد و سپس به فکر زدودن و پاک کردن آن برآیند. از طریق دفع، اخلاق خویش را اصلاح نمایند نه از طریق رفع. این کار کودکان و جاهلان است که با عمل کودکانه و جاهلانه‌ی خود، قلمی به دست گرفته و بر روی کاغذ سفید شفاف، خطوط نامعلومی می‌کشند و بعد از مدتی که فهمیدند و بالغ و عاقل شدند، می‌خواهند آن خطوط را پاک نموده و مطالب زیبا یا نقاشی زیبایی را ترسیم نمایند؛ در این صورت قطعاً آن کاغذ شفاف، به سفیدی و شفافیت ابتدایی خود باز نمی‌گردد؛ چنان که میمون بن مهران نقل می‌کند:
چون بنده گناه کند نقطه‌ای سیاه در دل او پیدا شود و اگر توبه کند زدوده شود و اگر به گناه باز گردد، آن نقطه زیادت شود تا به حدی که دل را بپوشاند؛ و آن را رین و آلودگی گویند.[4]
پس بهترین راه برای نسل جوان، همین راه است و اگر این راه ممکن نبود، دو شیوه‌ی قبلی مورد توصیه‌ی رهبران دینی است.
پی نوشتها:
[1]. سوره‌ی یونس، آیه‌ی 65.
[2]. سوره‌ی بقره، آیه‌ی 165.
[3]. المیزان، ج 1، ص 355.
[4]. غزالی، احیاء العلوم، ج 3، ص 27.
منبع: جوانان و پرسش‌های اخلاقی، مصطفی خلیلی، ناشر: مرکز مطالعات و پژوهش‌‌های فرهنگی حوزه‌ علمیه) بهار 1381(