ریا و ظاهری سازی، یا در اصل اعتقاد به ایمان، و یا در عبادات (واجبات و مستحبّات) یا در وصف عبادت است، مثل آن که اگر شخص تنها باشد، نماز را تندتر و سبک بخواند، ولی در نزد مردم رکوع و سجود را طول دهد و قرائت و اذکار را با دقّت ادا کند و یا در مجلس عزا گریه کند ولی در تنهایی این چنین نباشد و تمام اقسام آن شرعاً حرام و گناه کبیره و ناپسند و سبب بطلان عبادت است. خداوند تبارک و تعالی می فرماید:
(فَمَنْ کانَ یَرْجُوا لِقاءَ رَبِّهِ فَلْیَعْمَلْ عَمَلاً صالِحاً وَ لا یُشْرِکْ بِعِبادَةِ رَبِّهِ أَحَداً);[1]هر کس امید دیدار پروردگار خویش را دارد، باید کار شایسته و خیر کند و هیچ کس را در عبادت پروردگارش شریک قرار ندهد.
و در حدیث نبوی است که ریا، شرک اصغر است;[2] و درمان آن این است که مؤمن باید توجه کند که مقدم داشتن رضایت مردم بر رضایت خدای متعال که هر چه نعمت داریم از آن اوست حماقت است و کسب اعتبار و شخصیت و عزّت در نزد مردم امری احتمالی است، ولی باطل شدن عبادت به ریا مسلّم و قطعی است. رسولخدا(صلی الله علیه وآله)می فرماید:
یقول الله تعالی من عمل لی عملا و اشرک فهو له کله و انا منه بریء[3]; خدای تعالی می فرماید اگر در عبادت و عملی برای من شریک قرار دادی پس تمام آن عمل را به شریکم واگذار می کنم و من از آن چیزی نمی خواهم.
مکن هرگز به طاعت خودنمایی بران زین خانه نفس خودنما را
مرحوم نراقی در جامع السعادات[4] می فرماید: ریا گاهی آشکار و واضح و گاهی مخفی و پنهان است. ریای آشکار آن است که انسان عملی را بدون قصد ثواب در آخرت، و فقط به خاطر خوشایند مردم و تمجید و تعریف از او انجام دهد، ولی ریای خفی عملی است که برای خدا انجام می دهد و به قصد ثواب ولی در خلوت و تنهایی از آن کم می گذارد، و در حضور دیگران بیش تر و با اهمیّت تر انجام می دهد و خوشحال می شود که اگر مردم بفهمند او این عمل را انجام داده است، مثل نماز شب، یا صدقه دادن و یا کارهای خیر دیگر، به جهت کسب منزلت و احترام در نزد مردم و... خوشحال می شود. می فرماید شکّی نیست که این رفتار هم از شایبه ی ریا خالی نیست و باید سعی کنیم که این فکر را هم از خودمان دور کنیم و عمل را خالصاً مخلصاً للّه انجام دهیم و به هیچ احدی غیر از خدا کار نداشته باشیم.
ضد ریا، اخلاص است که مقامی رفیع و از صفات مقربیّن است و تحصیل آن بسیار مشکل و بالاترین ملکات حسنه است و قبولی تمام اعمال بستگی به آن دارد و در آیه ی کریمه، شیطان بدبخت گفت:
(فَبِعِزَّتِکَ لَأُغْوِیَنَّهُمْ أَجْمَعِینَ إِلاّ عِبادَکَ مِنْهُمُ الُْمخْلَصِینَ);[5] قسم به عزّت خدا، جمیع بندگان را گمراه می کنم، مگر بندگان با اخلاص را.
خداوند تبارک و تعالی می فرماید:
(وَ ما أُمِرُوا إِلاّ لِیَعْبُدُوا اللّهَ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ);[6] و مأمور نشدند، جز آن که خدا را بپرستند، در حالی که دین را برای او خالص و پاک کنند. (فَمَنْ کانَ یَرْجُوا لِقاءَ رَبِّهِ فَلْیَعْمَلْ عَمَلاً صالِحاً وَ لا یُشْرِکْ بِعِبادَةِ رَبِّهِ أَحَداً);[7] هر کس امید دیدار پروردگار خویش را دارد، باید کاری شایسته انجام دهد و در عبادت پروردگار خود، هیچ احدی را شریک نکند.
رسول خدا(صلی الله علیه وآله) می فرماید:
ما من عبد یخلص العمل للّه تعالی اربعین یوماً الاّ ظهرت ینابیع الحکمة من قلبه علی لسانه[8]; هیچ بنده ای نیست که چهل روز عمل را با اخلاص فقط برای خدا انجام دهد، مگر آن که چشمه های حکمت و دانش از دل او بر زبانش جاری می شود.
هم چنین امام صادق(علیه السلام) در این قول خدای تعالی که می فرماید: لیبلُوکُم اَیّکُم احسن عملا; خدا شما را خلق فرمود تا شما را بیازماید که کدام یک عمل نیک دارید، فرمود:
امر خدا زیادی عمل نیست، بلکه مقصود کردار درست است، یعنی ترس از خدا و نیّت صادق.
ارزش عمل، بستگی به نیّت خالص و قربة الی الله دارد.
--------------------------------------------------------------------------------
[1]. سوره ی کهف، آیه ی 110.
[2]. جامع السعادات، ج 2، ص 90.
[3]. جامع السعادات، ج 2، ص 290.
[4]. همان، ص 300.
[5]. سوره ی ص، آیه ی 82.
[6]. سوره ی بینه، آیه ی 50.
[7]. سوره ی کهف، آیه ی 110.
[8]. جامع السعادات، ج 2، ص 313.
