منظور از حکومت ولائی چیست؟
حکومت ولائی یک اصطلاحی است که به معنای حکومت و نظام اسلامی و ولایت فقیه آمده است یعنی با توجّه به کاربرد این اصطلاح متوجه می‌شویم که منظور از حکومت ولائی همان حکومتی است که در رأس آن ولی فقیه باشد در زمان غیبت، یعنی حکومت اسلامی که حاکم آن از طرف خداوند تعیین شود امّا موارد استعمال این اصطلاح در کتاب‌ها و نوشتارها: الف) در کتاب ولایت فقیه ولایت فقاهت و عدالت آیت الله جوادی آملی در بحث برتری نظام ولایت فقیه بر دموکراسی آمده است: نظام ولائی یک نوع دموکراسی ویژه و حکومت مردمی خاص است که در آن محور قانونگذاری وحی الهی است.[1] و یا در جای دیگر در بیان حکومت ولایتی می گوید: هرگاه حاکم اسلامی خود را از خداوند و اولیاء او یعنی پیامبر صلّی الله علیه و آله امامان معصوم علیهم السلام دریافت کند منصوب از سوی آن بزرگان و سرپرست و ولی جامعه خواهد بود و چنین حکومتی حکومت ولایی است[2] ب) یا در مقالة به عنوان مصلحت در حکومت ولائی این اصطلاح در کنار حکومت دینی و مترادف آن به کار برده شده است: مصلحت در نظام سیاسی اهمیت ویژه‌ای دارد این اهمیت در نظام ولایی و حکومت دینی دو چندان است.[3] د) در کتاب پرسش‌ها و پاسخ‌ها جلد او اثر استاد حضرت آیت الله مصباح یزدی در بیان معنای حکومت ولائی آمده است: عناوینی مانند حکومت اسلامی و حکومت ولایی در میان ما دارای معنای روشنی است زیرا ما مسلمان هستیم و حکومت را در مرحلة نخست از آن خدا می‌دانیم باید بررسی کنیم خدا چه کسی را بر ما حاکم کرده است بدیهی است خداوند براساس حکمتش از ابتدای آفرینش انسان، در هر زمان شایسته‌ترین انسانها را به عنوان پیامبر برگزیده است و برنامه‌های دینی از جمله حکومت را متناسب با نیازهای بشر به او وحی کرده است پیامبران به عنوان رهبران الهی نیز تلاش خود را در این راه به کار گرفته‌اند تا به تعلیمات الهی مردم را هدایت کرده آن‌ها را به وظایف فردی و اجتماعی خود در زمینه‌های عبادی، اخلاقی و سیاسی آشنا کنند تا این که مردم با عمل به وظایف خود و قبول بندگی به سعادت و کمال برسند این امر جز در جامعة توحیدی میسّر نیست در چنین حکومتی ولایت و حکومت از آن خداست و انتخاب حاکم و ولی مسلمین از سوی خداوند صورت می‌گیرد.[4] اعتقاد به چنین حکومتی برخاسته از جهان‌بینی توحیدی است. طبق جهان بینی اسلامی تمام جهان و سراسر هستی ملک مطلق خداست و تصرف در آن بدون اذن او روایت نیست با چنین اعتقادی تنها کسانی حق حکومت دارند که از سوی خداوند منصوب باشند این افراد انبیاء الهی و ائمة اطهار علیهم‌ السّلام هستند که مستقیماً با اذن خدا بر مردم ولایت دارند و در زمان غیبت نائبان امام زمان (عج) با شرایطی خاص و به طور غیر مستقیم از سوی خداوند برای ولایت برگزیده می‌شوند. لذا در نظام سیاسی اسلام حکومت از آن خداوند و منصوبین مستقیم و غیر مستقیم اوست و از آن به حکومت ولائی تعبیر می‌شود.[5] نتیجة بحث: پس با توجّه به مطالب فوق حکومت ولائی یعنی حکومت اسلامی که مشروعیت آن به ولایت الهی بر می‌گردد و این ولایت در عصر امامان معصوم علیهم‌ السّلام از ناحیة آنان اعمال می‌شود و در عصر غیبت مجتهد جامع الشرایط به عنوان ولی فقیه حکومت را به عهده دارد. در نهایت ذکر این نکته لازم است که برخی از این اصطلاحات و رواج آن‌ها ناشی از پرسش‌ها و پاسخ‌ها و شبهه‌های زمانه است اگر چه مفهوم و حقیقت این اصطلاحات پیش از آن نیز وجود داشته است از جمله همین حکومت ولائی و بحث حکومت و نظام حکومتی در اسلام است که به حق می‌توان از آن با توجّه به ادلّه و متون دینی تحت عنوان حکومت ولایت فقیه یاد کرد چرا که در ولایت معصومین علیهم‌ السّلام هیچ گونه جای شک و شبهه‌ای نیست و از ادلة اسلامی استفاده می‌شود که فقهای واجد شرایط به نیابت از معصوم علیه‌ السّلام بر مردم ولایت دارند. رواج اصطلاح جامعه ولائی یا حکومت ولائی در برابر جامعه دمکراتیک و قراردادی و وکالتی است و به طور صریح تئوری حکومت ولایی به معنای ولایت فقیه در برابر تئوری وکالت فقیه است. معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر: 1. کتاب (ولایت فقیه ولایت فقاهت و عدالت)، آیت الله جوادی آملی، مؤسسه اسراء. 2. پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ج اوّل و دوّم، آیت الله مصباح یزدی، مؤسسه آموزش و پژوهش امام خمینی (ره). -------------------------------------------------------------------------------- [1] . جوادی آملی، عبدالله، ولایت فقیه ولایت فقاهت و عدالت، نشر اسرا، ص 513 و ص 210. [2] . همان. [3] . موسوی خمینی، سید روح الله، و حکومت اسلامی (احکام حکومتی و مصلحت)، مؤسسه نشر و تنظیم آثار امام خمینی (ره)، ص 195. [4] . مصباح یزدی، محمد تقی، پرسش‌ها و پاسخ‌ها، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، ج اوّل و دوّم، ص 48. [5] . همان، ص 49.
عنوان سوال:

منظور از حکومت ولائی چیست؟


پاسخ:

حکومت ولائی یک اصطلاحی است که به معنای حکومت و نظام اسلامی و ولایت فقیه آمده است یعنی با توجّه به کاربرد این اصطلاح متوجه می‌شویم که منظور از حکومت ولائی همان حکومتی است که در رأس آن ولی فقیه باشد در زمان غیبت، یعنی حکومت اسلامی که حاکم آن از طرف خداوند تعیین شود امّا موارد استعمال این اصطلاح در کتاب‌ها و نوشتارها:
الف) در کتاب ولایت فقیه ولایت فقاهت و عدالت آیت الله جوادی آملی در بحث برتری نظام ولایت فقیه بر دموکراسی آمده است: نظام ولائی یک نوع دموکراسی ویژه و حکومت مردمی خاص است که در آن محور قانونگذاری وحی الهی است.[1] و یا در جای دیگر در بیان حکومت ولایتی می گوید: هرگاه حاکم اسلامی خود را از خداوند و اولیاء او یعنی پیامبر صلّی الله علیه و آله امامان معصوم علیهم السلام دریافت کند منصوب از سوی آن بزرگان و سرپرست و ولی جامعه خواهد بود و چنین حکومتی حکومت ولایی است[2]
ب) یا در مقالة به عنوان مصلحت در حکومت ولائی این اصطلاح در کنار حکومت دینی و مترادف آن به کار برده شده است: مصلحت در نظام سیاسی اهمیت ویژه‌ای دارد این اهمیت در نظام ولایی و حکومت دینی دو چندان است.[3]
د) در کتاب پرسش‌ها و پاسخ‌ها جلد او اثر استاد حضرت آیت الله مصباح یزدی در بیان معنای حکومت ولائی آمده است: عناوینی مانند حکومت اسلامی و حکومت ولایی در میان ما دارای معنای روشنی است زیرا ما مسلمان هستیم و حکومت را در مرحلة نخست از آن خدا می‌دانیم باید بررسی کنیم خدا چه کسی را بر ما حاکم کرده است بدیهی است خداوند براساس حکمتش از ابتدای آفرینش انسان، در هر زمان شایسته‌ترین انسانها را به عنوان پیامبر برگزیده است و برنامه‌های دینی از جمله حکومت را متناسب با نیازهای بشر به او وحی کرده است پیامبران به عنوان رهبران الهی نیز تلاش خود را در این راه به کار گرفته‌اند تا به تعلیمات الهی مردم را هدایت کرده آن‌ها را به وظایف فردی و اجتماعی خود در زمینه‌های عبادی، اخلاقی و سیاسی آشنا کنند تا این که مردم با عمل به وظایف خود و قبول بندگی به سعادت و کمال برسند این امر جز در جامعة توحیدی میسّر نیست در چنین حکومتی ولایت و حکومت از آن خداست و انتخاب حاکم و ولی مسلمین از سوی خداوند صورت می‌گیرد.[4]
اعتقاد به چنین حکومتی برخاسته از جهان‌بینی توحیدی است. طبق جهان بینی اسلامی تمام جهان و سراسر هستی ملک مطلق خداست و تصرف در آن بدون اذن او روایت نیست با چنین اعتقادی تنها کسانی حق حکومت دارند که از سوی خداوند منصوب باشند این افراد انبیاء الهی و ائمة اطهار علیهم‌ السّلام هستند که مستقیماً با اذن خدا بر مردم ولایت دارند و در زمان غیبت نائبان امام زمان (عج) با شرایطی خاص و به طور غیر مستقیم از سوی خداوند برای ولایت برگزیده می‌شوند. لذا در نظام سیاسی اسلام حکومت از آن خداوند و منصوبین مستقیم و غیر مستقیم اوست و از آن به حکومت ولائی تعبیر می‌شود.[5]
نتیجة بحث: پس با توجّه به مطالب فوق حکومت ولائی یعنی حکومت اسلامی که مشروعیت آن به ولایت الهی بر می‌گردد و این ولایت در عصر امامان معصوم علیهم‌ السّلام از ناحیة آنان اعمال می‌شود و در عصر غیبت مجتهد جامع الشرایط به عنوان ولی فقیه حکومت را به عهده دارد. در نهایت ذکر این نکته لازم است که برخی از این اصطلاحات و رواج آن‌ها ناشی از پرسش‌ها و پاسخ‌ها و شبهه‌های زمانه است اگر چه مفهوم و حقیقت این اصطلاحات پیش از آن نیز وجود داشته است از جمله همین حکومت ولائی و بحث حکومت و نظام حکومتی در اسلام است که به حق می‌توان از آن با توجّه به ادلّه و متون دینی تحت عنوان حکومت ولایت فقیه یاد کرد چرا که در ولایت معصومین علیهم‌ السّلام هیچ گونه جای شک و شبهه‌ای نیست و از ادلة اسلامی استفاده می‌شود که فقهای واجد شرایط به نیابت از معصوم علیه‌ السّلام بر مردم ولایت دارند. رواج اصطلاح جامعه ولائی یا حکومت ولائی در برابر جامعه دمکراتیک و قراردادی و وکالتی است و به طور صریح تئوری حکومت ولایی به معنای ولایت فقیه در برابر تئوری وکالت فقیه است.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. کتاب (ولایت فقیه ولایت فقاهت و عدالت)، آیت الله جوادی آملی، مؤسسه اسراء.
2. پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ج اوّل و دوّم، آیت الله مصباح یزدی، مؤسسه آموزش و پژوهش امام خمینی (ره).
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . جوادی آملی، عبدالله، ولایت فقیه ولایت فقاهت و عدالت، نشر اسرا، ص 513 و ص 210.
[2] . همان.
[3] . موسوی خمینی، سید روح الله، و حکومت اسلامی (احکام حکومتی و مصلحت)، مؤسسه نشر و تنظیم آثار امام خمینی (ره)، ص 195.
[4] . مصباح یزدی، محمد تقی، پرسش‌ها و پاسخ‌ها، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، ج اوّل و دوّم، ص 48.
[5] . همان، ص 49.





1396@ - موتور جستجوی پرسش و پاسخ امین