این که می گویند: «روح مرده در آن دنیا آگاه است» یعنی چه؟ از کجا آگاه است؟ آیا از طریق فرشتگان با این دنیا در ارتباط است؟

برای روشن شدن پاسخ توجه به چند نکته ضروری است:
1. انسان دارای دو بعد روح و بدن است و جای هیچ گونه انکاری ‌نیست که حقیقتی بنام روح در انسان ها وجود دارد.
روح انسان، جوهری است مجرد که زنده و توانا و دانا و مختار است که از آن به نفس ناطقه یا روان هم تعبیر می شود.[1]
تعلق روح به بدن تعلق تدبیری است، یعنی؛ روح دارای حیات بالاصاله است و تا به بدن متعلق است بدن نیز از وی کسب حیات می کند و هنگامی که از بدن مفارقت نمود بدن خواص حیات خود را از دست می دهد و تدریجا متلاشی می شود گرچه روح همچنان به حیات خود ادامه می دهد.[2]
2. پژوهشهای عقلانی در باب زندگی پس از مرگ، می تواند به اثبات مطالب کلی مثل بقاء روح و یا ضرورت معاد بپردازد اما جزئیات مسائل پس از مرگ را باید از طریق وحی و بیانات ائمه علیهم السلام دریافت نمود.
3. از آیات و روایات در این زمینه استفاده می شود که روح انسانها پس از مرگ می توانند از مسائل دنیا آگاهی پیدا کنند.
برای نمونه به چند روایت در این زمینه توجه کنید:
1- اسحق بن عمار از امام کاظم (ع) پرسید: آیا مؤمن خانواده خویش را زیارت می‌کند؟ امام (ع) فرمود: (آری، گفتم: چقدر؟ فرمود: بر حسب فضایلشان؛ پاره‌ای از آنان هر روز و پاره‌ای هر سه روز.)
اسحق بن عمار می‌گوید: در اثنای کلام حضرت دریافتم که می‌فرمود: کمترین آنان هر جمعه (خانواده خود را زیارت می‌کنند)؛ پس گفتم: در چه ساعتی؟ فرمود: (هنگام زوال خورشید یا مثل آن، پس خداوند فرشته‌ای را با او روانه می‌کند تا چیزهایی را به او نشان دهد که شاد شود و از وی چیزهایی را بپوشاند که او را غمگین سازد).[3]
2- امام صادق (ع) می‌فرماید: (به درستی که مؤمن خانواده خویش را زیارت می‌کند؛ پس آن چه را دوست دارد، می‌بیند و آن چه را ناخوشایند دارد، از او پوشیده می‌شود و به درستی که کافر خانواده خویش را زیارت می‌کند؛ پس می‌بیند آن چه ناخوشایند اوست و از او پوشیده می‌شود، آن چه را دوست دارد. امام (ع) می‌فرماید: پاره‌ای از ایشان هر جمعه زیارت می‌کنند و پاره‌ای بر حسب عمل خود زیارت می‌کنند).[4]
4. از آن جا که فرشتگان الهی در سلسله ی علل طولیه قرار دارند و از جمله ی اسباب الهی هستند، هیچ استبعادی ندارد که ارواح بتوانند به امر خداوند به عالم دنیا رجوع کرده و از احوال خویشان خود و... با خبر شوند و در این امر فرشتگان، نقش واسطه ای داشته باشند، چنان که در روایت نیز بدان اشاره شده بود.
پی نوشتها:
[1]آنجا که سخن از ارتباط روح با جسم است و تاثیر متقابل این دو در یکدیگر، نام" روان" را بر آن می‌گذاریم و آنجا که پدیده‌های روحی جدای از جسم مورد بحث قرار می‌گیرند نام روح را به کار می‌بریم.
[2] نک: ترجمه المیزان، ج ‌19، ص344.
[3] مجلسی، بحارالانوار، ج 6، ص 268.
[4] کلینی، کافی، ج 3، ص 230.

منبع: http://farsi.islamquest.net