"بداء" در لغت به معنای ظهور بعد از خفاست و در قرآن نیز به همین معنای لغوی نیز استعمال شده است: "و بدا لهم من اللَّه ما لم یکونوا یحتسبون" و در اصطلاح بعضی از علما، بدای در تکوین، نظیر نسخ در تشریع است، و به معنای جدید شدن "رأی" است. باید دانست که بدا و نسخ واقعی از ناحیۀ خداوند محال است، چون لازمۀ آنها، مسبوق شدن علم خدا به جهل است و خداوند منزّه از جهل است. چنانچه امام صادق (ع) فرمودند: "إنّ اللَّه لَم یَبدُ له من جهل"؛ همانا خداوند بدایی به خاطر جهل برایش نیست. و آنچه در مورد خداوند قابل تصور است، بدا و نسخ ظاهری است؛ یعنی پدیدار ساختن امری برای مردم که در گذشته بر ایشان پنهان بوده است که این امر را خداوند از ازل می‌دانسته و از همان آغاز به همین شکل جدید که پدیدار گشته مقدّر داشته است، ولی به جهت مصلحتی که مقام تکلیف آن را ایجاب می‌کرد برای مدتی آن را از مردم مخفی داشته و سپس در موقع خود آشکار نموده است و این معنا معقول و پذیرفته است. آیۀ شریفۀ: "لِکُلِّ أَجل کِتابٌ. یمحو اللَّهُ ما یشاءُ و یُثبِت و عِندهُ أُمُّ الکتابِ"؛ برای هر زمان و دوره‌ای کتاب (و قانون) است. خداوند هر چه را بخواهد محو یا اثبات می‌کند و اُم الکتاب تنها نزد او است، صریح‌ترین آیه در رابطه با شأن تغییر در تقدیر؛ یعنی بدا است، چون علم خداوند، آن گونه که امام صادق (ع) فرموده‌اند دو گونه است: "علم مکنون و مخزون که جز خودش کسی نمی‌داند که خود بدا (نشأت گرفته) از آن علم است، دیگری علمی که به فرشتگان و انبیا آموخته است و ما نیز بدان آگاهیم". بنابر این علمی که "بدا" از آن نشأت می‌گیرد، لوح محفوظ است و علمی که بدا بدان تعلق می‌گیرد "لوح محو و اثبات" است. حال ببینیم مقصود از لوح محفوظ و محو و اثبات چیست.
لوح محفوظ و لوح محو و اثبات:
مقصود از لوح محفوظ (ام الکتاب) همان علم ازلی الاهی است که مقدّرات در آن ثابت و غیر قابل تغییر است. بنا به گفتۀ بسیاری از مفسران، لوح محفوظ و "کتاب مبین" یکی هستند چون کتاب مبین همان مقام علم پروردگار است، و در آیۀ شریفه است که "در زمین و آسمان چیزی به سنگینی ذره از پروردگار تو پوشیده نیست، و هیچ موجودی کوچک تر و بزگ تر از آن نیست مگر این که در کتابی مبین هست". و مقصود از لوح محو و اثبات، صفحۀ گیتی و جهان هستی و طبیعت است که سرنوشت و تقدیر هر چیزی بر آن ثبت شده، لکن هیچ کدام از این تقدیرات ثابت نیست، بلکه همۀ آنها جنبۀ اقتضایی دارند.
نتیجه آن که تغییر بر حسب مصالح و مقتضیات زمان و مکان و... در لوح محو و اثبات ساری و جاری است که بدا نیز بدان تعلق می‌گیرد. به خلاف لوح محفوظ (علم ازلی الاهی) که از آن تعبیر به کتاب مبین و "ام الکتاب" نیز شده، تغییر ناپذیر و ثابت است.
منبع: http://farsi.islamquest.net
