علی رغم ثأثیرات اجتماعی و وظایفی که برای مسئولین و والدین وجود دارد، باید دانست که اصلی ترین و مهم ترین تصمیم گیرنده در این خصوص، خود نوجوان و جوان است. همواره واقعیت ها با مطلوب های نهایی فاصله دارد. آنچه در مورد فضای فرهنگی، ارزش های مسلط جامعه و وظایف والدین گفته می شود مطلوب است؛ اما همه اش واقع نمی شود. فضای فرهنگی و ارزش های مسلط جامعه ، به طور کامل، اسلامی و انسانی نیست. گاهی مسئولین، به هر دلیل، به تمام وظایف خود عمل نمی کنند. بسیاری از والدین با محدودیت هایی، مثل بی سوادی و کم سوادی، نارسایی اقتصادی، نداشتن روابط و وجهه ی اجتماعی مناسب، وجود مشکلاتی مثل بیماری و اختلاف نظر ، نزاع های خانوادگی و...، مواجه هستند و در نتیجه، نه تنها نمی توانند به نوجوان کمک کنند، بلکه چه بسا نیاز به هدایت و کمک نوجوان و جوان خود دارند.
در چنین موقعیتی، منطقی نیست که نوجوان، به بهانه ی وظیفه ناشناسی یا ناتوانیِ دیگران ، به آینده و ظرفیت ها و توانمندی های خود، کم توجهی کند. او باید این دوره را، قبل از این که دیر شود، بشناسد و از آن به اندازه ی کافی بهره ببرد. در این دوره، قدرت بدنی و نیروهای روانی فوِ العاده است؛ اگر این نیروها جهت داده شوند و پراکنده نشوند و هر روز و هر ماه به سویی نروند، بسیار ارزشمند و قابل استفاده اند. همان طور که گذشت، نیروی این دوران را می توان به آبی تشبیه کرد که هم ممکن است تبدیل به سیل شود و هم ممکن است که آن را به باغ ها و مزارع تشنه هدایت کرد تا باعث سیرابی آنها بشود.
دراین خصوص، بر نکات کلیدیِ مسلّم و مهم تأکید می کنیم:
الف) نوجوان باید از همان ابتدای نوجوانی، به تدریج، به فکر هویت آینده ی خود باشد. تلاش کند تا مجموعه ی افکار و احساسات و فعالیت های او، هم جهت و مکمل یکدیگر باشند؛ به علایق و امکانات خود و نیازهای جامعه بیندیشد؛
ب) همت بلند داشته باشد، به افق های دور دست نگاه کند و به حداقل ها اکتفا نکند؛ ضمن این که واقعیت ها و محدودیت ها را می بیند، به راحتی تسلیم مشکلات نشود و حتی المقدور، جهانی بیندیشد؛
ج) در تصمیم گیری هایش، از مشورت با دیگران بهره مند شود و عقل دیگران را به عقل خود بیفزاید؛
د) در انتخاب و داشتن دوستان خوب، بسیار جدی، و از دوستان بد کاملا برحذر باشد. چه بسا دوستان خوبی که می توانند همه ی خوبی ها را به او هدیه دهند؛ و چه بسا دوستان بدی که ممکن است همه ی خوبی هایش را از او بگیرند؛
ه) به واجبات الهی بپردازد و از محرّمات اجتناب کند؛ به هیچ وجه توصیه نمی شود که با عباداتِ بسیار، خود را بیازارد؛ اما همیشه یک ارتباط ذهنی و روانی را با خداوند داشته و در تصمیم گیری ها و زندگی روزمره اش ، سهمی هم برای خداوند قایل باشد؛
و) وقت خالی برای خود نگه ندارد و حتی المقدور، به فعالیتی مناسب اشتغال داشته باشد. منظور از اشتغال، شغل رسمیِ درآمدزا نیست؛ بلکه بی کار نبودن مطلوب است؛
ز) به مطالعه و افزودن بر دانش خود و فکر کردن به موضوعات گوناگون بپردازد. امروزه، دانستنی ها به صورت تصاعدی (و چه بسا به صورت تصاعد هندسی) افزایش می یابند. یک نوجوان ، باید خوش استعداد، فعال، قوی، برخوردار از امکانات کافی و دارای انگیزه ی قوی باشد، تا بتواند به دریای موّاج معارف و دانش و فناوری امروز بشر، درست بنگرد و درست انتخاب کند و سهم مناسب خود را از آن برگیرد. علم بهترین سرمایه ای است که هم بالفعل او را مشغول می کند و هم در آینده در اختیار او خواهد بود، و چه بسا بسیاری از تمایلات دیگرش را تحت الشعاع قرار دهد؛ چرا که آدمی از دو چیز سیر نمی شود، یکی مال و دیگری علم. در این دو موضوع، هر قدمی، قدم بعدی را می طلبد.
ح) به ورزش و تفریحات سالم و مناسب اهمیت بدهد؛ جسم و روح خود را سالم نگه دارد. ورزش و تفریحات سالم را به هدف سالم سازی جسم و روح خود انجام دهد، نه با اهدافی که چه بسا بوی انحراف می دهند؛
ط) توجه به کفِّ نفس (خود داری از گناه) نیز برای نوجوان لازم و ضروری است. نوجوان باید بداند که در کنار کارهایی که باید انجام دهد، کارهایی نیز وجود دارد که باید از آنها اجتناب کند؛ و خود داریِ از گناه، کار آسانی نیست، بلکه نیاز به تمرین بسیار دارد. این همان جهاد اکبر است که پیامبر اکرم(ص) اهمیت آن را بیش تر از جهاد در میدان نبرد دانسته اند. فقط محرمات شرعی منظور نیست، بلکه مراد رفتار و احساساتی است که هر فرد (ولو غیر متدین)، آن را ناصحیح و غیر مطلوب می داند.
اگر نوجوانان و جوانان ما به مسائلی از این قبیل توجه داشته باشند، تا حدود زیادی در مقابل هجوم های فرهنگی بیگانگان واکسینه می شوند. این اقدام بسیار ضروری و مهم است، چه این که اگر همه ی افراد و مجموعه ها وظایف خود را به خوبی انجام دهند، اما خود نوجوانان و جوانان، توجه به این موضوعات نداشته باشند، آن اقدامات، سودی به حالشان نخواهد داشت.
منبع: جوانان و تهاجم فرهنگی، محمد کاویانی، مرکز مطالعات و پژوهش های فرهنگی حوزه علمیه (1382).
