علل بی توجهی برخی نوجوانان به نماز و راه درمان آن چیست؟

پیش از هر گونه تصمیم گیری در مورد واداشتن نوجوان بی اعتقاد به نماز، باید با تحقیق جامع دریابیم که علل بی توجهی به نماز چیست؟ حرف و سخن آنها چیست؟ آیا از والدین، مربیان و الگوهای تربیتی، سرخورده شده اند و می خواهند عصیان خود را نشان دهند؟ یا بر اثر تنبلی و بی حوصلگی خودِ فرد کاهل در نماز است؟ مهم ترین مشکلات را می توان در محورهای زیر جست وجو کرد:

الف) علل فردی
مهم ترین عواملی که مربوط به خود نوجوان است، می تواند درک نکردن صحیح تعالیم مذهبی، ناآشنایی به وظیفه و تکلیف، تنبلی و تن پروری، غفلت و مسامحه کاری، نداشتن روحیه لازم برای اقامه نماز، اثبات وجود و نشان دادن اینکه او برای خودش کسی است و می تواند یاغی و عاصی باشد.

ب) علل خانوادگی
از جنبه خانوادگی هم عللی مانند عادت ندادن او به نماز از دوران خردسالی، دعوت به نماز از روی خشونت و سپس عقده سازی در او، سلب اعتماد از متولیان امور مذهبی به وسیله خانواده، آلودگی در غذای خانواده بر اثر رعایت نکردن حلال و حرام، در بی نمازی یا کاهلی فرد در نماز خواندن مؤثر است.

ج) علل مربوط به گروه هم سالان
نقش این گروه به اندازه ای است که می تواند اندیشه ها را دگرگون و حتی در دین و اعتقاد افراد اثر گذارد. تابعیت و هم رنگی با دوستان و بیشترِ اُنس ها و دوستی ها در این مرحله، ابرآلود و مبهم است. بنابراین، در ترک نماز و زمانی هم ایجاد رغبت و عادت به نماز، الگوها و معاشران نقش اساسی دارند.

د) علل اجتماعی
دوران نوجوانی، دوران تجسس است. این جست وجو در حیطه سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، مذهبی و فرهنگی صورت می گیرد. در این حال، عوامل متعددی از جامعه و محیط بر او اثر می گذارد و احساسی برای گرایش یا ترک مذهب در او پدید می آورد.

توجه به راه های درمان
تا وقتی که ریشه جهل، غفلت، تن پروری و بی رغبتی در فرد زدوده نشود، خانواده ها سروسامان نداشته و یا بی توجه و بی برنامه باشند، دوستان و معاشران ناباب، کودک و نوجوان را احاطه می کنند و در میان می گیرند و جوّ جامعه و شرایط محیط، نابسامان و آشفته می ماند و در نتیجه، امید به اصلاح، بسیار اندک خواهد بود.
برنامه ریزی برای اصلاح کودکان و نوجوانان در محیط خانواده و تلاش برای کنترل جامعه و محیط، در دو سوی یک جریان مهم قرار دارند. شرایط حیات سیاسی، اجتماعی و خانوادگی با حیات معنوی در ارتباط بنیادین هستند. بنابراین، در این ابعاد چهارگانه باید اقدامات موازی صورت پذیرد که مهم ترین آنها عبارتند از:


1. ارتباط با کودکان و نوجوانان
الف) جهل زدایی از طریق والدین، مربیان و رسانه های جمعی، با استفاده از توان بیانی، تصویری، کتاب ها، مجلات و... .
ب) ایجاد رغبت در آنها از طریق برقراری ارتباط دوستانه با او و پذیرش دوستان او.
ج) استفاده از حساسیت و شور و هیجان مذهبی و معنوی نوجوان و نشان دادن صحنه های مهیج مذهبی.
د) پاسخ به پرسش های مذهبی و تجهیز آنها برای دفاع از مذهب.
ه) زمینه سازی برای خودیابی، خودسازی و محاسبه نفس.
و) آشنا کردن آنها با حقایق پیرامون و خطراتی که از جنبه های گوناگون متوجه آنهاست.

2. ارتباط با خانواده
الف) بعد الگویی خانواده باید تقویت شود برای این کار، به هنگام نماز باید پدر و مادر همه کارها را تعطیل کنند و به سوی نماز روی آورند که این، نوعی درس سازنده و عملی است.
ب) استفاده از جاذبه های صوتی کلامی برای جلب و جذب آنان، مثل قرائت نماز و قرآن با صدای خوب، لحن خوب و آهنگین توسط خانواده.
ح) ایجاد ارتباط گرم و سازنده با آنها و اعلام محبت و نشان دادن رحمت و عنایت خود و گاهی هم بهره گیری از مهر و قهر به صورت هم زمان.
د) استفاده از نیروی برادر یا خواهر بزرگ تر برای جلب و جذب آنها.
ه) کنترل غیرمستقیم و زیر نظر داشتن برنامه های او.

3. ارتباط با همسالان
الف) فراهم آوردن زمینه لازم برای دوست یابی فرزندان، از راه معاشرت با خانواده هایی که فرزندان سالم و هم سن و سال با فرزندان آنها دارند.
ب) جهت دادن نوجوان به عضویت در تشکیلات و گروه هایی که در مسیر مذهب و عبادت و نمازند و مشارکت دادن آنها در هیئت های مذهبی و پرورش روح دینی در آنها.

4. اصلاح شرایط محیطی
بالاخره به این نکته هم باید توجه داشته باشیم که شرایط و جو و محیط اجتماعی، در سازندگی یا ویرانی بنای اخلاقی و مذهبی به شدت مؤثر است. محیط فاسد و مسموم زمینه ساز فساد است و محیط صالح و شایسته موجب رشد و تعالی است.
یکی از رسالت های برنامه ریزان و برنامه سازان، درک درست و واقع نگرانه به این معضل مذهبی و تلاش به منظور رشد و ارتقای برنامه های جذاب مذهبی به ویژه در اوقات نماز است. صدا و سیما در این خصوص می تواند با تهیه برنامه های جذاب، به فرهنگ سازی و انتقال ارزشی اهتمام بیشتری نماید. به نظر می رسد که رسانه باید حتی در این زمینه به برگزاری نشست با متفکران و متولیان مذهبی برای تهیه برنامه های جذاب تر و پرمحتواتر در زمینه نماز اقدام کند؛ زیرا آمارهای غیررسمی دراین باره بسیار نگران کننده است و رسالت دست اندرکاران صدا و سیما را دوچندان می کند.
در شرایط کنونی، به یک حرکت فرهنگی گسترده نیاز داریم، که فقط صرف یک همایش نباشد. این حرکت فرهنگی باید به وسیله صدا و سیما، ائمه جمعه، روزنامه ها، مجلات، مدارس، خانواده و نهادهای متولی امور فرهنگی پایه ریزی شود. این حرکت فرهنگی باید با هدف شناسایی و جذب نماز، ضرورت برپایی نماز، آثار و فواید نماز و... صورت پذیرد تا جامعه اسلامی ما جامعه ای شود که کوچک و بزرگ، زن و مرد بیش از پیش به مسئله نماز که در حقیقت حافظ امنیت اخلاقی، اجتماعی، فرهنگی و مذهبی ماست، اهتمام بورزیم.

منبع: پرسمان نماز، محسن محمدی، نشر: قم: مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما (1389)