نام برخی از یاران و اصحاب امام رضا را با ذکر مختصری از شرح حال آنها بیان کنید؟

ائمه اطهار علیه السّلام در طول حیات پر برکت خویش، شاگردانی دانشمند داشتند که آثار آنها را حفظ نمودند این چهره‌های درخشان و پرورش یافتگان مکتب اهل بیت علیهم السّلام در راه نشر دانش دینی و حرکت جامعه به سوی تعالی و کمال زحمات زیادی کشیدند. در زمان امام رضا علیه السّلام هر چند شرایط سیاسی و اجتماعی همانند شرایط دوره امام باقر علیه السّلام و امام صادق علیه السّلام نبوده است، اما در عین حال ایشان شاگردان زیادی تربیت کردند و مسائل دینی و علوم اسلامی را از طریق اصحاب و نمایندگان خویش به شیعیان آموختند ما در این بحث به تعداد محدودی از یاران ایشان اشاره می‌کنیم.
1. حسن بن علی بن زیاد. یکی از اصحاب بزرگوار امام رضا علیه السّلام حسن بن علی بن زیاد الوشاء ملقب به بزیع می‌باشد. وی از افراد برجسته و برگزیده و شایسته امامیه محسوب می‌شود[1]، که ابتدا واقفی بود، اما وقتی معجزاتی از امام رضا علیه السّلام دید که دلالت بر صحت امامت ایشان داشت، برگشت و معتقد به امامت آن حضرت و امامان بعدی شد و تا زمان امام هادی علیه السّلام را درک کرد.[2]
شیخ طوسی ایشان را دارای اثر مکتوب دانسته.[3]
2. دعبل خزاعی: (دعبل بن علی بن رزین)دعبل خزاعی شاعر مشهور اهل بیت که کتاب طبقات الشعرا یکی از تصنیفات وی می‌باشد. شیخ طوسی می‌نویسد. حال او در ایمان و علو شأن مشهور است. وی قصیده‌ای بر امام رضا علیه السّلام خواند و آن حضرت لباسی از خز به او داد که در آن لباس 600 دینار حضرت برای وی گذاشته بود[4] ابن شهر آشوب نیز در مناقب وی را از شعراء اهل بیت و از اصحاب امام کاظم و امام رضا علیهم السّلام شمرده است.[5]
عبد السلام هروی (ابو الصلت) از دعبل خزاعی نقل می‌کند که گفت: وقتی قصیده‌ام را برای امام رضا علیه السّلام خواندم و به ابیات آخر رسیدم، امام علیه السّلام گریه شدیدی کرد و سپس فرمود: یا خزاعی روح القدس بر زبانت این دو بیت را جاری کرد...)[6]
دعبل خزاعی در سال 245 ه.ق در ایام متوکل وفات کرد وی زمان امام جواد علیه السّلام را نیز درک کرده بود[7]
3. زکریا بن آدم،‌زکریا بن آدم بن عبد ا.... بن سعد اشعری قمی از اصحاب ثقه، بزرگوار و جلیل القدر امام رضا علیه السّلام می‌باشد.[8]
وی در نزد امام رضا علیه السّلام از منزلت خاصی برخوردار بود.[9] آیت ا.... خوئی به نقل از شیخ طوسی وی را از اصحاب امام صادق، امام رضا و امام جواد علیهم السّلام دانسته است.[10]
در حدیثی که کشی آن را نقل کرده است آمده است:
امام جواد علیه السّلام فرمودند: خداوند به صفوان بن یحیی و محمد بن سنان و زکریابن آدم بهترین پاداشها را بدهد، آنها نسبت به من وفادار بودند[11] در نامه‌ای که امام جواد علیه السّلام آن را برای محمد بن اسحاق نوشته است زکریا بن آدم را فردی عارف به حق معرفی کرده است.[12]
مرقد شریف وی در قبرستان شیخان قم می‌باشد.
4. صفوان بن یحیی:وی یکی از افراد مورد وثوق امامیه و از اصحاب امام رضا و امام جواد علیهم السّلام بوده است. شیخ طوسی وی را موثق‌ترین افراد زمان خودش در حدیث و عابدترین آنها معرفی کرده است [13] شیخ طوسی در شدت زهد و عبادت وی می‌نویسد: او هر روز 150 رکعت نماز می‌گذارد و هر سالی سه ماه روزه می‌گرفت زکات مالش را هر سالی سه مرتبه پرداخت می‌کرد. او و عبد ا.... بن جندب و علی بن نعمان در بیت ا..... الحرام با یکدیگر عهد کردند که هر کدام زودتر بمیرند، و هر کسی زنده ماند برای او نماز بخوانند، روزه بگیرند، حج انجام دهند و .... آن دو نفر مردند. و صفوان زنده ماند پس به عهد خویش در مورد آن دو نفر وفا کرد... و هر کار نیکی که می‌توانست برای خودش انجام دهد برای آنها نیز انجام داد.[14]
در حدیثی از امام جواد علیه السّلام آمده است: خداوند از صفوان بن یحیی و محمد بن سنان راضی و خشنود گردد زیرا آنها با من و پدرم هرگز مخالفت نکردند.[15]
وفات صفوان بن یحیی در مدینه بوده است امام جواد علیه السّلام حنوط و کفن برایش فرستاد[16] وی کتابهای زیادی نوشته که از جمله آنها می‌توان به الشراء، البیع، الفرائض اشاره کرد.[17]
5- محمد بن اسماعیل بن بزیع: ‌شیخ طوسی وی را فردی شایسته، موثق و کثیر العمل معرفی کرده است[18]
وی از اصحاب امام رضا علیه السّلام می‌باشد که افتخار شاگردی امام موسی کاظم علیه السّلام و امام جواد علیه السّلام را نیز داشته است.[19]
شیخ طوسی کتابهایی برای او ذکر کرده است که از جمله آنها می‌توان به کتاب الحج اشاره کرد.[20]
6. حسن بن علی بن فضال. از صحابه جلیل القدر امام رضا علیه السّلام حسن بن علی بن فضال می‌باشد. وی از امام رضا علیه السّلام روایت نقل کرده است. وی فردی با ورع و ثقه و زاهد معرفی شده است[21]
شیخ طوسی می‌نویسد. وی ابتدا فطحی مذهب و قائل به امامت عبد ا.... بن جعفر بود. سپس به امامت ابی الحسن علیه السّلام برگشت.[22] آیت ا.... خوئی روایتی را به نقل از فضل بن شاذان آورده است که دلالت بر عبادت و سجده‌‌های طولانی ایشان دارد.[23] این عالم شیعی که کتابهایی نیز به او نسبت داده شده است از جمله کتاب الصلاة و کتاب الدیات[24] وی در سال 224 ه .ق فوت کرده است.[25]

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1- راویان امام رضا علیه السّلام در مسند الرضا نوشته عزیز ا..... عطاردی.
2- منتهی الامال: شیخ عباس قمی.

پی نوشتها:
[1] . محمد بن حسن طوسی – الفهرست مشهد- دانشگاه مشهد 1351 ص 54.
[2] . محمد مهدی نجفی- الجامع لرواة و اصحاب الامام الرضا- مشهد- الموتمر العالمی للامام الرضا علیه السّلام 1407 ه. ج 1 ص 195.
[3] . محمد بن حسن طوسی – پیشین ص 54.
[4] . محمد بن حسن طوسی- رجال طوسی- نجف منشورات المکتبه و المطبعه الحیدریه، 1380 ه. ص 376.
[5] . سید ابو القاسم موسوی خوئی- معجم رجال الحدیث بی جا، مرکز نشر الثقافه الاسلامیه 1403 ج 8 ص 149 .
[6] . همان ج 8 ص 150.
[7] . محمد بن حسن طوسی – پیشین ص 376.
[8] . محمد بن حسن طوسی- الفهرست- پیشین ص 297.
[9] . سید ابو القاسم موسوی خونی پیشین ج 8 ص 282.
[10] . همان.
[11] . همان به نقل از کشی.
[12] . سید محمد کاظم قزوینی – الامام الجواد من المهد الی الحد. قم، مؤسسه الرساله، 1414 ص 189.
[13] . محمد بن حسن طوسی- پیشین 171.
[14] . همان.
[15] . سید ابوالقاسم موسوی خونی – پیشین ج 17 ص 162.
[16] . سید محمد کاظم قزوینی – پیشین ص 197.
[17] . محمد بن حسن طوسی – پیشین ص 172.
[18] . همان ص 227.
[19] . محمد بن محمد بن نعمان – (شیخ مفید) جوابات اهل الموصل – بی جا الموتمر العالمی لالفیه الشیخ المفید بی تا ص 21.
[20] . محمد بن حسن طوسی رجال طوسی – پیشین ص 386 و 360.
[21] . محمد بن حسن طوسی – الفهرست – پیشین ص 94-93.
[22] . همان.
[23] . سید ابوالقاسم موسوی خوئی، پیشین، ج 6، ص 51.
[24] . محمد بن حسن طوسی – پیشین ص 94-93.
[25] . اسماعیل باشا البغدادی- ایضاح المکنون. بیروت دار احیاء التراث العربی بی تا ج 2 ص 278.
منبع: اندیشه قم