شرط ارتکازی
شرط ارتکازى به عبارت دیگر شرط ضمنی به شرط ثابت در ذهن‌ها گفته می‌شود. عنوان یاد شده در کلمات معاصران و نیز قریب به عصر حاضر، در باب معاملات رایج شده است.
آیا ممکن است گفته شود که کارکردن زن در منزل واجب است به مقتضای شرط ارتکازی که حقیقتی متعارف است؟
اقدام مرد به ازدواج با ارتکاز انجام دادن کارهای منزل توسط زن در جوامع ما طبق متعارف و معمول معنای شرط را محقق نمی کند زیرا که شرط متقدم به اینکه منشاء به عقد زوجیت مقید به التزام زن به انجام دادن کارهای منزل با اجازه شوهر باشد و عملا در خارج چنین تقیدی نیست زیرا که متعارف این است که زن کارهای منزل را با اختیار و با احساس به لزوم آن شرعا یا به عنوان وفاء به شرط انجام می دهد و با این فرض شرط محقق نمی شود.
اقدام مرد به ازدواج با ارتکاز انجام دادن کارهای منزل توسط زن در جوامع ما طبق متعارف و معمول معنای شرط را محقق نمی کند زیرا که شرط متقدم به اینکه منشاء به عقد زوجیت مقید به التزام زن به انجام دادن کارهای منزل با اجازه شوهر باشد و عملا در خارج چنین تقیدی نیست زیرا که متعارف این است که زن کارهای منزل را با اختیار و با احساس به لزوم آن شرعا یا به عنوان وفاء به شرط انجام می دهد و با این فرض شرط محقق نمی شود.
عنوان سوال:
آیا ممکن است گفته شود که کارکردن زن در منزل واجب است به مقتضای شرط ارتکازی که حقیقتی متعارف است؟
پاسخ:
اقدام مرد به ازدواج با ارتکاز انجام دادن کارهای منزل توسط زن در جوامع ما طبق متعارف و معمول معنای شرط را محقق نمی کند زیرا که شرط متقدم به اینکه منشاء به عقد زوجیت مقید به التزام زن به انجام دادن کارهای منزل با اجازه شوهر باشد و عملا در خارج چنین تقیدی نیست زیرا که متعارف این است که زن کارهای منزل را با اختیار و با احساس به لزوم آن شرعا یا به عنوان وفاء به شرط انجام می دهد و با این فرض شرط محقق نمی شود.
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
- رهن دادن منزل و گرفتن اجاره که این روزها متعارف بازار و بنگاهی ها است چه حکمی دارد ؟
- آیا زن می تواند در قبال کار در منزل پول دریافت کند؟
- گفتید رهن منزل جایز نیست و همچنین رهن و اجاره بنا بر احتیاط واجب، آیا راهی هست که معامله صحیح شود ؟
- آیا پوشاندن روی پا برای زن در نماز واجب است ؟
- اطاعت زن از شوهر در چه مواردی واجب است؟
- چرا حجاب زن غیر مسلمان در یک کشور اسلامی واجب است ولی کشف حجاب زن مسلمان در یک کشور غیر اسلامی ممنوع می باشد؟
- آیا یک زن با مهریه خود می تواند به حج واجب مشرف شود ؟
- نفقه زن بر مرد کی واجب می شود؟ بعد از عقد یا بعد از عروسی؟
- آیا یک زن با مهریه خود می تواند به حج واجب مشرف شود ؟
- بستن لوله های زن و مرد که مستلزم عقیم شدن است چه حکمی دارد و آیا رضایت طرف شرط است و اگر پزشک انجام دهد مستلزم دید می باشد ؟
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله فاضل لنکرانی] در عرف معمول است که زن کارهای خانه را انجام می دهد، آیا می توان گفت زن و شوهر با توجه به این عرف، به صورت ارتکازی، عقد را به این مبنا انجام می دهند که زوجه در منزل کار کند؟ لذا زوجه جهت انجام کارهای منزل، آیا مزدی طلبکار نیست؟
- [آیت الله فاضل لنکرانی] آیا شوهر می تواند از درس خواندن و یا کارکردن همسر خود که کارمند می باشد جلوگیری کند (اجازه ندادن شوهر برای خروج زن از منزل در این مورد چه حکمی دارد؟)
- [آیت الله بهجت] در عرف، معمول است که زن کارهای خانه را انجام می دهد. آیا می توان گفت زن و شوهر با توجّه به این عرف به صورت ارتکازی، عقد را به این مبنا انجام می دهند که زوجه در منزل کار کند؟ لذا زوجه جهت انجام کارهای منزل آیا مزدی طلب کار نیست؟
- [آیت الله بهجت] هر گاه در مضاربه که به مقتضای اطلاق آن، خسارت به عهده ی مالک است، مالک شرط کند که خسارت به عهده ی عامل باشد، شرط صحیح است یا نه؟
- [آیت الله خامنه ای] اجاره منزل به شرط قرض
- [سایر] آیا زن در ضمن عقد میتواند شرط کند که شوهر پس از عقد، اجازه خروج از منزل را به عهده او بگذارد؟
- [سایر] آیا شوهر حق دارد زن را مجبور کند به منزل خویشاوندان خاصی برود؟ آیا اطاعت زن در این امور واجب است؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] ایا در عقد موقت میتوان شرط کرد که اموری انجام نشود مثلا نزدیکی یا لمس یا بوسه یا حتا نگاه؟ وصرفا محرمیت باشد؟لطفا محدوده این شرایط را بفرمایید که تا کجا خلاف مقتضای عقد است؟
- [آیت الله بروجردی] آیا در نیابت حج شرط است که نایب از منزل منوب عنه حرکت نموده و در مراجعت نیز به منزل او ابتداءً نزول کند یا خیر؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] آیا این شرط که همسر آینده کارهای معمولی منزل را انجام دهد صحیح است و در صورتی که به شرط عمل نکرد حکم آن چیست؟
مسائل مرتبط از این مرجع
- در صورتی که نگهداری کالا از سود بانک به درخواست صادرکننده یا واردکننده باشد و یا ضمن عقد شرط شده باشد اگرچه این شرط ناگفته و ارتکازی باشد برای بانک گرفتن اجرت برای نگهداری کالا جایز است وگرنه استحقاق چیزی را ندارد.
- بر مالک واجب است که به شرطی که ضمن عقد بر خود کرده است، وفا کند؛ پس در فرض مسأله (2838) بر مالک واجب است که به مستأجر یا شخصی که مستأجر به نفع او کنار رفته است، بدون افزایش میزان اجاره، محل را اجاره دهد. همچنین در فرض مسأله (2839) بر مالک واجب است که مدت اجاره را تا زمانی که مستأجر مایل به ماندن است به همان میزان اجاره سابق و یا به نحو متعارف (به هر نحو که شرط شده باشد) تمدید کند. در صورتی که مالک از وفای به شرط خود تخلف ورزد و از تمدید اجاره خودداری کند، مستأجر میتواند با رجوع به حاکم شرعی یا دیگری او را وادار به وفای به شرط کند. لکن اگر به هر دلیلی نتواند او را وادار به وفای به شرط کند، بدون رضایت مالک، جایز نیست که در مورد اجاره تصرف کند.
- اگر شرط ضمن عقد اجاره که در فرضهای مسأله (2838) و (2839) آمده به صورت شرط نتیجه نه شرط فعل؛ یعنی شرط تمدید اجاره در فرض ما باشد، به این صورت که مستأجر بر مالک شرط کند که او یا هر که او مستقیماً یا با واسطه معین میکند، حقّ تصرف محل و استفاده از آن را به ازای پرداخت مبلغی معین سالیانه یا به قیمت متعارف در هر سال داشته باشد، در این حال مستأجر یا آن که مستأجر او را تعیین میکند حقّ تصرف محل و استفاده از آن را حتّی بدون رضایت مالک دارد و مالک تنها حق دارد که مبلغ مورد توافق را مطالبه کند.
- بنابر مشهور روزه زن مستحاضه کثیره ، در صورتی صحیح است که غسل نماز مغرب و عشای شبی که میخواهد فردای آن را روزه بگیرد بجا آورد ، و نیز در روز غسلهائی را که برای نمازهای روز واجب است انجام دهد ، ولی بعید نیست که در صحت روزهاش غسل شرط نباشد ، همچنان که بنابر اقوی در مستحاضه متوسطه شرط نیست .
- اگر پیش از غروب شب عید فطر بمیرد ، واجب نیست فطره او و عیالش را از مال او بدهند ، ولی اگر بعد از غروب بمیرد ، مشهور فرمودهاند باید فطره او و عیالش را از مال او بدهند ، ولی این حکم خالی از اشکال نیست ، و مقتضای احتیاط ترک نشود .
- زنی که صیغه شده اگر فقیر باشد ، شوهرش و دیگران میتوانند به او زکات بدهند ، ولی اگر بر شوهرش در ضمن عقد شرط کند که مخارج او را بدهد ، یا به جهت دیگری دادن مخارجش بر او واجب باشد ، در صورتی که مخارج آن زن را بدهد نمیشود به آن زن زکات داد .
- اگر زن به و ظائف زناشوئی خود در برابر شوهر هیچ عمل نکند ، حقّ غذا و لباس و منزل بر او ندارد ، هر چند نزد او بماند ، و اگر گاهی از تسلیم در برابر خواستههای جنسی مشروع او سرباز زند بنابر احتیاط واجب نفقهاش ساقط نمیشود ، و امّا مهر او با عدم تمکین به هیچ وجه ساقط نمیشود .
- کسی که بواسطه نداشتن زن به حرام میافتد ، واجب است زن بگیرد .
- ضامن و طلبکار بنابر احتیاط واجب نمیتوانند شرط کنند که هر وقت بخواهند ضمانت را بهم بزنند .
- مقدار واجب کفن که در مسأله قبل گفته شد از اصل مال میّت برداشته می‌شود ، بلکه مقدار مستحب کفن در حدود متعارف و معمول با ملاحظه شأن میّت را هم می‌شود از اصل مال او برداشت اگر چه احتیاط مستحب آن است که بیشتر از مقدار واجب کفن را از سهم وارثی که بالغ نشده برندارند .
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله وحید خراسانی] مردی که زن خودرا طلاق رجعی داده اگر مالی از او بگیرد و با او صلح کند که دیگر به او رجوع نکند واجب است به مقتضای صلح عمل کند ولی اگر رجوع کرد رجوع او صحیح است
- [آیت الله اردبیلی] تشریفات منزل و زندگی و هزینه اِیاب و ذهاب و میهمانیهای انسان و خانواده او، اگر از حدّ متعارف و شأن او بیشتر نباشند، خُمس ندارند و اگر از حدّ متعارف و شأن او بیشتر باشند، باید خُمس زاید بر متعارف را بپردازد و شأن افراد به حسب زمانها و شهرها و اوضاع معیشت عمومی مردم متفاوت میباشد.
- [آیت الله شبیری زنجانی] آنچه از منافع کسب در بین سال به مصرف خورد و خوراک و پوشاک و اثاثیّه و خرید منزل و عروسی اولاد و مانند اینها میرساند خمس ندارد، ولی اگر بیش از مقداری باشد که برای امثال او متعارف است، مقدار زیادی خمس دارد، البتّه لازم نیست به حدّاقل متعارف اکتفا شود، بلکه تمام مقدارهای گوناگون مخارج که متعارف است خمس ندارد.
- [آیت الله وحید خراسانی] زنی که عقد دایمی شده نباید بدون اذن شوهر از خانه بیرون رود و باید خودرا برای هر لذت مشروعی که او می خواهد تسلیم نماید و بدون عذر شرعی از نزدیکی کردن او جلوگیری نکند و اگر این وظایف را انجام دهد تهیه غذا و لباس و منزل و سایر مایحتاج زن بر طبق انچه متعارف است بر شوهر واجب است و اگر تهیه نکند چه توانایی داشته باشد یا نداشته باشد مدیون زن است
- [آیت الله فاضل لنکرانی] اگر مالک شرط کرده که تجارت به گونه خاص و به کیفیّتی مخصوص انجام شود، عامل باید رعایت کند امّا در صورتی که شرط و کیفیت خاصی مطرح نشده است عامل باید بطور متعارف و معمول تجارت کند و چنانچه معامله نسیه هم متعارف باشد و قرارداد از آن منصرف نباشد می تواند به صورت نسیه نیز معامله کند.
- [آیت الله فاضل لنکرانی] چنانچه عامل به صورتی غیر از متعارف یا برخلاف شرط مالک، معامله کرد و سودی حاصل شد، سود حاصله را طبق قرارداد مضاربه تقسیم می کنند، بلی در این فرض که عامل بر خلاف متعارف یا برخلاف شرط عمل کرده است اگر سرمایه کلاًّ یا بعضاً تلف شود و خسارت بر آن وارد شود برعهده عامل است و باید از عهده برآید.
- [آیت الله اردبیلی] در صورتی که قرارداد مضاربه مطلق و بدون شرط باشد، عامل به نحو معمول و متعارف، هر طور که مصلحت بداند میتواند تجارت نماید.
- [آیت الله مظاهری] زن باید برای هر لذّت جنسی متعارف تسلیم شوهر باشد مگر اینکه عذری داشته باشد، و اگر عقد دائمی است باید بیرون رفتن او از منزل با اجازه شوهر باشد ولی در کارهای دیگرش که منافی با لذّت جنسی شوهرش نیست اجازه او لازم نیست.
- [آیت الله مظاهری] استفاده جنسی زن از شوهرش و شوهر از زنش به هر نحوی که باشد جایز است، ولی استفادههای غیر متعارف باید با اجازه و رضایت یکدیگر باشد، بلکه سزاوار است که اگر ضرورتی نباشد، از استفادههای غیر متعارف پرهیز کنند.
- [آیت الله بهجت] در مواردی که برای کم کردن اجاره منزل، پرداخت قرض شرط می‌شود، اگر بدون این پول نیاز مسکن او تأمین نمیشود، این قرض خمس ندارد حتی اگر چند سال در دست صاحب منزل باقی بماند.