معامله
معامله ممکن است در معانی ذیل به کار رفته باشد: • معامله (اخص)، عقود و ایقاعات• معامله (اعم)، امور بی‌نیاز از قصد قربت
اگر معامله ای ربوی صورت بگیرد و یا قرضی ربوی انجام شود، فقط طرفین معامله مرتکب حرام تکلیفی شده اند، یا معامله و قرض آنان نیز باطل است؟
حرمت تکلیفی و وضعی هر دو را دارد، یعنی از آن معامله، ملکیّت حاصل نمی شود.
حرمت تکلیفی و وضعی هر دو را دارد، یعنی از آن معامله، ملکیّت حاصل نمی شود.
عنوان سوال:
اگر معامله ای ربوی صورت بگیرد و یا قرضی ربوی انجام شود، فقط طرفین معامله مرتکب حرام تکلیفی شده اند، یا معامله و قرض آنان نیز باطل است؟
پاسخ:
حرمت تکلیفی و وضعی هر دو را دارد، یعنی از آن معامله، ملکیّت حاصل نمی شود.
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
- دلاّلی گرفتن برای کارهای حرام مانند معاملات ربوی آیا حرام است؟ و آیا پول گرفته شده از طرفین ضمان آور است؟
- آیا در بیع معاملات باطل مثل خمر و بیع ربوی و... علاوه بر بطلان معامله، شخص گناه کار نیز می باشد؟
- آیا اگر دلایل عقلانی بعضی از احکام الهی برای کسی مشخص نشود (مانند دلیل حرام بودن رقص زن برای زن، اگر هیچ حالتی بین طرفین به وجود نیاید) می تواند با استناد به آن، عمل حرام و... را مرتکب شود؟
- اگر معتکف خرید و فروش نماید، آیا معامله و اعتکاف او باطل است، یا فقط مرتکب فعل حرامی شده است؟
- اگر معامله ای باطل بود، ولی طرفین برای تصرف در جنس و پول رضایت داشتند، آیا می توان حکم به صحت تصرفات نمود؟
- اگر کسی از امام جماعت متابعت نکند، فقط مرتکب حرام شده یا نماز جماعت او نیز باطل است؟
- فرد مفلسی خانه اجاره ای دارد و برای اجاره، پول پیش به موجر قرض داده است. آیا این پول قرضی جزو مستثنیات دین است؟
- کارمند بانکی، بخشی از کار روزانه اش، مربوط به برخی از قرض های ربوی بوده است، اصل عمل و گرفتن حقوق وی شرعا چه حکمی دارد؟
- بعضی از بنگاه های معاملاتی بعد از تحقق معامله از طرفین معامله، مبلغ زیادی حق کمیسیون می گیرند، در حالی که متعاملین راضی نیستند و با اجبار آن را پرداخت می کنند این مسأله شرعا چه صورتی دارد؟ و اگر معامله باطل باشد، چه حکمی دارد؟
- اگر طرفین معامله توافق کردند که در معامله شرط خیار قرار دهند، ولی هنگام عقد شرط خیار را فراموش کردند، آیا باز، خیار ثابت است؟
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله فاضل لنکرانی] خرید و فروش چک با رعایت مدت معامله اش اشکال ندارد. خرید و فروش پول مثلا فروش هزار تومان به مدت شش ماه به هزار و دویست تومان آیا مانعی ندارد، یا مشمول ادله ربا است؟ به عبارت دیگر آیا خرید و فروش مذکور ظاهراً بیع است و در واقع قرض ربوی و یا واقعاً بیع است و مشمول ادلّه ربای قرضی نمی باشد؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] آیا با باطل شدن معامله ربوی کل معامله باطل می شود یا آن مقداری که به عنوان ربا اخذ شده است؟
- [آیت الله خامنه ای] قرض ربوی
- [آیت الله خامنه ای] کارپردازی برای قرض ربوی
- [آیت الله سیستانی] اجاره مشروط به قرض، قرض ربوی است یا خیر؟
- [آیت الله خامنه ای] ملاک معامله ربوی چیست؟ آیا این سخن که ربا فقط در قرض محقق می شود نه در موارد دیگر، صحیح است؟
- [آیت الله مکارم شیرازی] حکم توافق و مصالحه ای که منعقد شده به منظور ابراء ذمه یکی از طرفین دعوی بر اساس بدهکاریی که در نتیجه اخذ قرض ربوی توسط واسطه ای متوجه او شده و با آن مصالحه برای تخلص از بدهکاری قرض و بهره متعلقه به آن توافق کرده قطعه زمینی با مشخصات معین در اختیار واسطه در قرض قرار دهد آیا این مصالحه مصالحه شرعیه است و یا در اصل باطل است؟
- [آیت الله اردبیلی] آیا میتوان از بانکهای دولتهای غیر اسلامی قرض ربوی گرفت؟
- [آیت الله بروجردی] اشکالی در موضوع معامله ربوی و قرض الحسنه دارد، مکیل و موزون متجانسین را که وزناً متساوی باشند به عنوان نسیه تا یک ماه مثلاً (زیادی آن را) جایز نمیدانند، زیرا که زیاده حکمیّه مدّتی دارد، ولی همین را در قرض صحیح میدانند و الحال که زیاده حکمیّه در هر دو فقره میباشد و سؤال دیگر: میفرمایند: لکل أجل قسط من الثمن، لذا در معامله ربوی عین موضوع ثمن را زیاده میکند در مقابل مدّت که زیاده حکمیّه میباشد، ما الفرق؟
- [آیت الله سبحانی] در شرکتی مشغول به کار هستم متاًسفانه در شرکت برخی معاملات حرام و قرض ربوی انجام می شود، آیا همکاری بنده در این امور جایز است و آیا حقوقی که دریافت می کنم حلال است یا حرام؟
مسائل مرتبط از این مرجع
- خریدن چیزی که از قمار یا دزدی یا از معامله باطل تهیه شده، باطل و تصرف در آن چیز حرام است، و اگر کسی آن را بخرد، باید به صاحب اصلیاش برگرداند.
- اگر زمین را به دیگری واگذار کند که در آن درخت بکارد و آنچه عمل میآید مال هر دو باشد، معامله به این صورت باطل است، ولی در صورت توافق طرفین میتوان همین نتیجه را با صلح و یا اجاره بهدست آورد.
- اگر طلا را به طلا یا نقره را به نقره بفروشد، سکهدار باشند یا بیسکه، در صورتی که وزن یکی از آنها زیادتر از دیگری باشد، معامله حرام و باطل است.
- اگر چیزی را که می‌شود استفاده حلال از آن ببرند، به این شرط بفروشد که آن را در حرام مصرف کنند، مثلاً انگور را به این شرط بفروشد که از آن شراب تهیه نمایند، معامله آن حرام و باطل است، اما اگر معلوم باشد که خریدار در حرام مصرف میکند، ولی فروشنده شرط نمیکند و همچنین قصد او، مصرف در حرام و کمک به خریدار در این امر نیست، بنابر اظهر معامله جایز است، اگرچه در صورت عدم عُسر و حرج اَولی و احوَط ترک آن است، و همین حکم برای فروختن غذا به کسی که در ماه رمضان از روی معصیت افطار میکند جاری است.
- اگر کسی مالی را غصب کند و به قصد اینکه پول آن، مال خودش باشد آن را بفروشد، چنانچه صاحب مال معامله را اجازه نکند، معامله باطل است.
- باید سهم هر کدام بهصورت نسبت معین شود؛ مثلاً نصف یا ثلث حاصل و مانند اینها باشد، و اگر قرار بگذارند که مثلاً صد من از میوهها مال مالک و بقیه مال کسی باشد که کار میکند، معامله باطل است، مگر بهصورتی که در مزارعه گذشت، و اگر درختها مختلف باشند و مقدار حاصل هر نوع معلوم باشد، میتوانند برای هر نوعی، سهم مخصوصی، برای هر کدام از طرفین قرار دهند.
- اگر کسی که قرض میدهد شرط کند که زیادتر از مقداری که میدهد بگیرد، مثلاً یک من گندم بدهد و شرط کند که یک من و پنج سیر بگیرد، یا ده عدد تخم مرغ بدهد که یازده عدد پَس بگیرد، ربا و حرام است. بلکه اگر قرار بگذارد که بدهکار کاری برای او انجام دهد، یا چیزی را که قرض کرده با مقداری جنس دیگر پس دهد، مثلاً شرط کند یک تومانی را که قرض کرده با یک کبریت پس دهد، ربا و حرام است. همچنین اگر با او شرط کند که چیزی را که قرض میگیرد، بهطور خاصی پس دهد، مثلاً مقداری طلای نساخته به او بدهد و شرط کند که ساخته پس بگیرد، باز هم ربا و حرام میباشد. ولی اگر بدون اینکه شرط کند، خود بدهکار زیادتر از آنچه قرض کرده پس بدهد بنابر اظهر اشکال ندارد و بلکه مستحب است.
- مساقات با مردن یکی از طرفین قرارداد باطل نمیشود، بلکه ورّاث او جایگزین میشوند، و در صورتی که شرط کرده باشند خود زارع مساقات را انجام دهد، حکم آن در احکام مزراعه گذشت.
- در مواردی که خانه مثلاً به اجرت کمتری اجاره داده می‌شود و همراه آن پولی بهعنوان قرض یا رهن در اختیار مالک قرار میگیرد، که پس از پایان مدت اجاره به صاحبش برگردانده شود، در صورتی که در ضمن اجاره، شرط قرض کرده باشد و معامله متعارف باشد، اشکالی ندارد.
- اگر پولی را سلف بفروشد و عوض آن را پول بگیرد، معامله باطل است، ولی اگر جنسی را سلف بفروشد و عوض آن را جنس دیگر یا پول بگیرد، معامله صحیح است.
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله فاضل لنکرانی] ربا دادن مثل ربا گرفتن حرام است، و کسی که قرض ربایی گرفته چنانچه شرط پرداخت سود را قبول کرده کار حرامی مرتکب شده است ولی به هر حال اصل قرض صحیح است و شرط باطل است.
- [آیت الله وحید خراسانی] ربا دادن مثل ربا گرفتن حرام است و اقوی این است که کسی که قرض ربوی گرفته مالک می شود هر چند احوط عدم تصرف در ان است
- [آیت الله سیستانی] اضافه برداشت، در حقیقت، قرض گرفتن از بانک به شرط دادن سود است و در نتیجه قرض ربوی و حرام است، و سودی که بانک از مبلغ اضافه برداشت تقاضا میکند، از سودهای ربوی حرام به شمار میرود. البته اگر بانک دولتی یا مشترک باشد، اضافه برداشت از آن، نه به قصد قرض گرفتن از بانک، بلکه به قصد گرفتن مال مجهولالمالک به اذن حاکم شرع (مرجع) به نحوی که در مسأله دوّم گذشت اشکال ندارد.
- [امام خمینی] کسانی که میخواهند از بانکها یا غیر آنها قرض بگیرند و دهنده بدون ربا قرض نمیدهد، جایز است اصل قرض را قبول کنند، و شرط را در واقع و به طور جد قبول نکنند، و در این صورت اگر اظهار قبول کنند بدون جد و قصد حقیقی، این قرار صوری حرام نیست، بنا بر این أصل قرض صحیح است و شرط باطل، و مرتکب حرام هم نشدهاند.
- [آیت الله مظاهری] قرضی که در آن قرار ربا باشد باطل و حرام است، و ربا از گناهان بسیار بزرگ است و قرآن شریف آن را اعلام جنگ با خدا و موجب نابودی مال میداند و در روایات، ربا را از زنای با محارم بالاتر دانستهاند، و ربا دادن مثل ربا گرفتن حرام است و کسی که قرض ربایی گرفته مالک آن نمیشود و نمیتواند در آن تصرّف کند، ولی اگر صاحب پول راضی باشد که گیرنده قرض در آن تصرّف کند مانعی ندارد.
- [امام خمینی] قرضی که در آن قرار رباست صحیح است، لکن شرط و قرار باطل میباشد، و شرط زیاده علاوه بر بطلانش، نیز حرام است.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . ربا دادن مثل ربا گرفتن حرام است و مالک شدن گیرنده قرض ربایی و جواز تصرف او در آن محل تأمل است. ولی چنان چه قرض دهنده با علم به بطلان قرض و مالک نشدن سود راضی به تصرف قرض گیرنده باشد به طوری که رضایت او مبنی بر این معامله باطل نباشد تصرف قرض گیرنده در آن مال جایز است.
- [امام خمینی] اگر بخواهند مثل به مثل را مبادله کنند و ربا بگیرند با حیله جایز نیست. مثلًا یک خروار گندم را که ارزش آن نصف دو خروار است اگر بخواهند مبادله کنند که یک خروار بدهند و بعد از شش ماه دو خروار بگیرند زیادی رباست و با ضم چیزی صحیح نمیشود، و علاوه بر آن که معامله حرام است باطل هم میباشد، و مثل باب قرض نیست که قرض صحیح باشد و شرط باطل، بلکه أصل معامله باطل است.
- [آیت الله وحید خراسانی] معامله مشروبات مسکر حرام و باطل است
- [آیت الله سیستانی] این معامله به دو شکل ممکن است صورت گیرد: 1 صادرکننده سند در حقیقت از خریدار آن مبلغ نهصد و پنجاه تومان در مثال فوق قرض میکند و پس از سررسید مدت معین، هزار تومان به خریدار سند بازمیگرداند: نهصد و پنجاه تومان به عنوان اصل، و پنجاه تومان مازاد بر آن. این شکل، ربا و حرام است. 2 صادرکننده سند، سند هزار تومانی را که بعد از مدتی قابل پرداخت است نقداً به نهصد و پنجاه تومان میفروشد. این صورت اگرچه حقیقتاً قرض ربوی نیست، لیکن صحت معامله همانگونه که گذشت محل اشکال است. در نتیجه نمیتوان فروش اوراق مذکور را که مراجع رسمی با آنها معامله میکنند، تصحیح کرد.