وقف
وقف عقدی است که ثمرۀ آن حبس کردن اصل، و رها کردن منفعت آن است.
انواع وقف را توضیح دهید و تفاوت آنها را بیان کنید.
بطور اجمال گاهی نظر واقف به عنوان وقف است، مانند وقف مساجد و مشاهد. و در این صورت وقف، فک و تحریر ملک است. و لذا به هیچ وجه قابل فروش و تبدیل نیست. و گاهی نظر او به تملیک منفعت است مانند وقف دکاکین یا املاک برای مساجد و ذریه. یعنی نظر او از وقف این است که فواید و منافع دکاکین یا ملکها مال مسجد یا ذریه خود باشد. و گاهی نظر او از وقف، تملیک انتفاع است مانند وقف کاروانسرا و حمام. یعنی می خواهد مردم از اینها استفاده سکونتی و استحمامی کنند و این دو نوع وقف در موارد خاصی که در کتب فقهی ذکر شده قابل فروش و تبدیل است. ضمناً فرق تملیکِ منفعت با انتفاع این است که منفعت ملک طِلق موقوف علیه یا علیهم می شود و می توانند آن را بفروشند و یا اجاره دهند، مثل گندمی که از زمین وقفی سهم موقوف علیه شده است. و اگر کسی آن را غصب کند، ضامن و مدیون مغصوب منه است. ولی انتفاع، ملک طلق نیست و غیر قابل فروش است. مثل حق سکونت در کاروانسرا یا حق استفاده از حمام وقفی یا مدارس وقفی که موقوف علیه نمی تواند حق انتفاع سکونت یا استحمام خود را به دیگری بفروشد. و محل تفصیل این اجمال کتب استدلالی است.
بطور اجمال گاهی نظر واقف به عنوان وقف است، مانند وقف مساجد و مشاهد. و در این صورت وقف، فک و تحریر ملک است. و لذا به هیچ وجه قابل فروش و تبدیل نیست. و گاهی نظر او به تملیک منفعت است مانند وقف دکاکین یا املاک برای مساجد و ذریه. یعنی نظر او از وقف این است که فواید و منافع دکاکین یا ملکها مال مسجد یا ذریه خود باشد. و گاهی نظر او از وقف، تملیک انتفاع است مانند وقف کاروانسرا و حمام. یعنی می خواهد مردم از اینها استفاده سکونتی و استحمامی کنند و این دو نوع وقف در موارد خاصی که در کتب فقهی ذکر شده قابل فروش و تبدیل است. ضمناً فرق تملیکِ منفعت با انتفاع این است که منفعت ملک طِلق موقوف علیه یا علیهم می شود و می توانند آن را بفروشند و یا اجاره دهند، مثل گندمی که از زمین وقفی سهم موقوف علیه شده است. و اگر کسی آن را غصب کند، ضامن و مدیون مغصوب منه است. ولی انتفاع، ملک طلق نیست و غیر قابل فروش است. مثل حق سکونت در کاروانسرا یا حق استفاده از حمام وقفی یا مدارس وقفی که موقوف علیه نمی تواند حق انتفاع سکونت یا استحمام خود را به دیگری بفروشد. و محل تفصیل این اجمال کتب استدلالی است.
پاسخ:
بطور اجمال گاهی نظر واقف به عنوان وقف است، مانند وقف مساجد و مشاهد. و در این صورت وقف، فک و تحریر ملک است. و لذا به هیچ وجه قابل فروش و تبدیل نیست. و گاهی نظر او به تملیک منفعت است مانند وقف دکاکین یا املاک برای مساجد و ذریه. یعنی نظر او از وقف این است که فواید و منافع دکاکین یا ملکها مال مسجد یا ذریه خود باشد. و گاهی نظر او از وقف، تملیک انتفاع است مانند وقف کاروانسرا و حمام. یعنی می خواهد مردم از اینها استفاده سکونتی و استحمامی کنند و این دو نوع وقف در موارد خاصی که در کتب فقهی ذکر شده قابل فروش و تبدیل است. ضمناً فرق تملیکِ منفعت با انتفاع این است که منفعت ملک طِلق موقوف علیه یا علیهم می شود و می توانند آن را بفروشند و یا اجاره دهند، مثل گندمی که از زمین وقفی سهم موقوف علیه شده است. و اگر کسی آن را غصب کند، ضامن و مدیون مغصوب منه است. ولی انتفاع، ملک طلق نیست و غیر قابل فروش است. مثل حق سکونت در کاروانسرا یا حق استفاده از حمام وقفی یا مدارس وقفی که موقوف علیه نمی تواند حق انتفاع سکونت یا استحمام خود را به دیگری بفروشد. و محل تفصیل این اجمال کتب استدلالی است.
پرسش‌های مرتبط از این مرجع
- لطفاً انواع قتل را بیان فرمایید؟
- موسیقی چیست؟ و آیا همه انواع آن از نظر اسلام حرام است؟
- آیا سهام شرکتهای تجاری را می توان وقف کرد؟ و در صورت صحیح بودن وقف، آیا تغییر ارزش سهام و یا ورشکستگی شرکت تأثیری در وقف دارد؟
- اگر با پول فروش موقوفه، چیزی برای وقف خریده شده، آیا خواندن صیغه وقف لازم است یا خیر؟
- اگر شخصی زمینی را برای مسجد، حسینیه و یا امر خیر دیگری وقف کند و تحویل متولی وقف دهد، ولی قبل از آنکه متولی، در آن زمین دخل و تصرفی کند، واقف از وقف پشیمان شود یا فوت کند، آیا در این صورت وقف محقق شده یا اینکه زمین به مالک آن یا ورثه منتقل می شود؟
- شخصی زمینی را طی یک وقفنامه عادی وقف می کند و پس از گذشت ده سال اقدام به عقد مصالحه کرده و ملک مذکور را صلح می کند، آیا وقف محقق گردیده است؟ و در صورت صحت وقف، آیا صلح بعد از وقف صحیح است؟
- شخصی چیزی را وقف کرده و تولیت آن را مادام الحیاة برای خود و پس از مرگ برای ارشد اولاد ذکور قرارداده است. واقف یک پسر داشته که بعد از فوت واقف متولی وقف شد و پس از فوت او، پسر دختر واقف (که ذکور ارشد در نسل واقف بوده) متولی وقف شده اینک دختر پسر واقف دارای فرزند ذکور شده و این پسر پس از سالها ادعا می کند تولیت وقف باید با من باشد لطفاً حکم شرعی را بیان فرمایید.
- زمینی به مساحت 500 متر با مساعدت افراد خیّر خریداری شده و جهت مسجد وقف گردیده است ولی تا به حال وقف محقق نشده و کسی در آن به عنوان مسجد نماز نخوانده است. اکنون متولیان وقف می خواهند در زیرزمین حسینیه و در طبقه همکف مسجد و در طبقه بالای بنای تجاری بسازند، آیا جایز است؟
- در مواردی که دستگاههای دولتی بدون اذن متولی شرعی موقوفات و بدون پرداخت حقوق وقف مبادرت به حفر چاه و ایجاد شبکه لوله گذاری در اراضی و املاک موقوفه می کنند، آیا ضمانت شرعی پرداخت حقوق وقف متوجه مصرف کنندگان و مشترکین است یا دستگاه مجری طرح؟ با علم به عدم پرداخت حقوق وقف انجام وضو و غسل با چنین آبی، چه صورت دارد؟
- شخصی در زمان حیات گفته است: خانه من بعد از فوت من وقف باشد. آیا وقف است یا مثل سایر وصایا است که زاید بر ثلث نیاز به اذن وارث داشته باشد؟
پرسش‌های مرتبط از دیگر مراجع
- [سایر] انواع جوهر و انواع عرض را نام برده و توضیح دهید.
- [سایر] انواع ظلم ؟
- [سایر] انواع کافر کدام است؟
- [سایر] انواع شرابهای بهشتی چیست؟
- [سایر] انواع اسراف را بیان کنید؟
- [سایر] انواع قتل را با جزئیاتش بیان کنید.
- [سایر] انواع اصلاح در قرآن کریم کداماند؟
- [سایر] انواع تربیت دینی را توضیح دهید؟
- [سایر] انواع شیعه و سنی کدامند؟
- [سایر] انواع بلاها کدامند؟
مسائل مرتبط از این مرجع
- کسی که مالی را وقف می کند، باید برای همیشه وقف کند پس اگر مثلا بگوید این مال تا ده سال وقف باشد و بعد نباشد و یا بگوید این مال تا ده سال وقف باشد و بعد تا پنج سال وقف نباشد و بعد دوباره وقف باشد باطل است.
- وقف در صورتی صحیح است که مال وقف را به تصرف کسی که برای او وقف شده یا وکیل، یا ولیّ او بدهند، ولی اگر چیزی را بر اولاد صغیر خود وقف کند قبض و تصرف جدید لازم نیست.
- ملکی که مقداری از آن وقف است و مقداری از آن وقف نیست اگر تقسیم نشده باشد، مجتهد جامع الشرائط یا متولی وقف می تواند با نظر خبره سهم وقف را جدا کند.
- لازم نیست صیغه وقف را به عربی بخوانند، بلکه اگر مثلا بگوید خانه خود را وقف کردم وقف صحیح است و وقف به عمل نیز محقق می شود مثلا چنانچه حصیری را به قصد وقف بودن در مسجد بیندازد و یا جائی را به قصد مسجد بودن بسازد و در اختیار نمازگزاران بگذارد وقفیّت محقق می شود.
- اگر مثلا بگوید این مال بعد از مردن من وقف باشد چون از موقع خواندن صیغه تا مردنش وقف نبوده، صحیح نیست مگر اینکه نظر واقف وصیّت به وقف باشد برای بعد از فوت.
- در وقف خاص یعنی اگر وقف برای افراد معینی باشد قبض و تصرف موقوف علیهم (کسانی که برای آنها وقف شده) یا وکیل یا ولیّ آنها لازم است و اگر چیزی را وقف کند و به تصرف آنها ندهد وقف محقق نشده است و آن چیز در ملک واقف باقی می ماند. ولی اگر چیزی را بر اولاد صغیر خود وقف کند قبض و تصرف جدید لازم نیست و اگر واقف تولیت را برای خودش قرار دهد با توجه به این که ملک موقوفه در تصرف اوست نیاز به قبض جدید ندارد و با انشاء وقف وقفیت محقق می شود.
- اگر چیزی را بر خودش وقف کند مثل آن که دکانی را وقف کند که عایدی آن را بعد از مرگ او خرج مقبره اش نمایند صحیح نیست. ولی اگر مثلا مالی را بر فقرا وقف کند و خودش فقیر شود، می تواند از منافع وقف استفاده نماید.
- اگر ملک وقف خراب شود، از وقف بودن بیرون نمی رود مگر آنکه عنوانی را قصد کرده باشد که آن عنوان از بین برود مثل اینکه باغ را برای تفریح وقف کرده باشد که اگر آن باغ خراب شود وقف باطل می شود و به ورثه واقف بر می گردد.
- بنابر احتیاط واجب باید وقف به طور منجّز باشد پس اگر بگوید اگر اول ماه بشود این خانه وقف است بنابر احتیاط باطل است.
- هر گاه بین کسانی که مال را برای آنان وقف کرده اند بطوری اختلاف پیدا شود که اگر مال وقف را نفروشند، گمان آن برود که مال یا جانی تلف شود، می توانند آن مال را بفروشند و بین موقوف علیهم تقسیم نمایند، و همچنین است اگر واقف شرط کند که اگر صلاح در فروش وقف باشد می توانند بفروشند، ولی چنانچه اختلاف با تنها فروختن و تهیه مکان دیگر بر طرف می شود، لازم است آن موقوفه، به محل دیگر تبدیل و یا با پول فروش آن محل دیگر خریده شود و به جای مکان اول، و در همان جهت وقف اولی، وقف گردد.
مسائل مرتبط از دیگر مراجع
- [آیت الله مکارم شیرازی] خرید و فروش تمام انواع مسکرات حرام و باطل است.
- [آیت الله اردبیلی] خوردن گوشت جانوران ریز و خزندگان و انواع حشرات مانند موش، مار، سوسمار، مارمولک، خرچنگ، عقرب، سوسک، زنبور، مورچه، مگس، پشه، شبپره و انواع کرمها حرام است.
- [آیت الله وحید خراسانی] بیمه انواع و اقسام متعددی دارد مانند بیمه حیات و بیمه سلامت و بیمه مال و چون حکم انها یکی است نیازی به بیان اقسام و انواع ان نیست
- [آیت الله سبحانی] خرید و فروش تمام انواع مسکرات حرام و باطل است.
- [آیت الله بهجت] لازم نیست صیغه وقف را به عربی بخوانند، بلکه اگر مثلاً بگوید، خانه خود را وقف کردم، وقف صحیح است و در وقف قبول کردن مطابق احتیاط است.
- [آیت الله شبیری زنجانی] در وقف انشاء معنای وقف لازم است ولی لازم نیست معنای وقف را به زبان بیاورد یا به عربی بخواند، بلکه اگر مفاد وقف را به صیغه فارسی بخواند یا به وسیلهای همچون نوشتن یا کار دیگری وقف را انشاء کند کفایت میکند، در وقف قبول کردن کسی که برای او وقف شده یا ولیّ یا وکیل او شرط نیست، همچنانکه اگر وقف بر افراد مخصوصی نباشد، بلکه مثل مسجد و مدرسه برای عموم وقف کند یا مثلاً بر فقراء یا سادات وقف نماید، قبول کردن کسی لازم نیست، بنابراین اگر - مثلاً - بگوید خانه خود را وقف کردم، وقف (با شرایطی که گفته خواهد شد) صحیح خواهد بود.
- [آیت الله شبیری زنجانی] ملکی که مقداری از آن وقف است و مقداری از آن وقف نیست، اگر تقسیم نشده باشد، مالک قسمتی که وقف نیست به همراه متولّی وقف (و در صورتی که وقف متولّی نداشته باشد یا دسترسی به وی امکانپذیر نباشد، مالک قسمت غیر وقفی به همراه حاکم شرع) میتوانند وقف را جدا کنند و اگر بهرهبرداری مناسب از مال وقف بدون تقسیم امکان نداشته باشد، بر متولّی وقف (یا حاکم شرع) لازم است برای تقسیم وقف اقدام کند.
- [آیت الله صافی گلپایگانی] . کسی که مالی را وقف می کند باید قصد قربت داشته باشد، و از موقع خواندن صیغه، مال را برای همیشه وقف کند، و اگر مثلاً بگوید: این مال بعد از مردن من وقف باشد، چون از موقع خواندن صیغه تا مردنش وقف نبوده، صحیح نیست، و نیز اگر بگوید: تا ده سال وقف باشد و بعد از آن نباشد، یا بگوید: تا ده سال وقف باشد، بعد پنج سال وقف نباشد، و دوباره وقف باشد، وقف صحیح نیست.
- [آیت الله بروجردی] کسی که مالی را وقف میکند، باید قصد قربت داشته باشد و از موقع خواندن صیغه، مال را برای همیشه وقف کند و اگر مثلاً بگوید:(این مال بعد از مردن من وقف باشد)، چون از موقع خواندن صیغه تا مردنش وقف نبوده، صحیح نیست و نیز اگر بگوید:(تا ده سال وقف باشد و بعد از آن نباشد)، یا بگوید:(تا ده سال وقف باشد، بعد پنج سال وقف نباشد و دوباره وقف باشد)، وقف صحیح نمیباشد.
- [آیت الله اردبیلی] در صورتی که باغ دارای انواع درختان میوه باشد، میتوان برای هر نوع، سهمیهای مخصوص نوع خود قرارداد کرد.